(ОРС. М., 1947, 16). Ахмет хан қалмақты көп шауыпты, көп қырыпты.
Қалмақ рақымсыздығына қарай «мынау бір
алашы болды ғой» депті Жан
алушы дегеннің орнына
(Абай). Албасты −
діни. ескі мифологиялық наным бойынша жын-перінің бір түрі (ТС., Іт., А., 1959, 31). «Қап тауына қанша жыл азап шегіп барып, перінің қызы
деп алып қайтқан сұлуымның тұла-бойы шұрық тесік, не пәле бұл?! Жын ба,
шайтан ба,
албасты ма?!
(Нұртуған). Надан халықтар әйел бала туғанда
әлсіреп талса, оны
албасты басты деп түсіндіретін
(Ы.Алтынсарин); Албасты басты −
жын-пері айналдырды, қырсық шалды. Алдияр − ұлық адамдарға арыз-тілек айтарда төменгі бұқараның қолданатын құрметті қаратпа сөзі. Бұл сөздің түп төркіні араб-парсы
тілдеріндегі
алла яр /алла жар/
болсын деген мағынадағы тілек. Қырғыз тілінде
алдиар – хан-сұлтандардың құрметті титулы
(Юдахин К. К. Кир.РС., М., 1940, 31). Алдияр есітерсің жауабымды, Ақырып айтпасаң да сауалыңды. Адамға
алпыс екі айла берген, Тастадым бір ойменен тымағымды
(Нұртуған). Ассалаумағаләйкүм, Алдияр сұлтан, тақсыр хан!
(Нұртуған). Алдияр, көшпейік деп отырған біз жоқпыз
(Ғ. Мүсірепов). Алдияр бас хандарым, Жаңа
135
келді Қамбарың Мұнан бұрын бар ма еді Сенен сұрап алғаным!
(«Қамбар батыр»); Алдияр тақсыр –
құлдық, әміршім; Алдиярлау –
хан-сұлтандарға айтылатын құрметті қаратпа сөзді айтып, алдына барып бас ию, жалыну, өтіну, тілек ету. Тазша хан сарайына
кіріп, ханның алдына келіп,
