Қаттау
киген деніне, Тақымға
қысып
көк сүңгі,
Байлаған алмас беліне.
Қорамсақтағы сұр жебе
Қырықтан
асар кемінде
[Н.К.ІІт].
Әрине бір қарағанда мұнда жаңалық жоқтай: картина бұрынғыша қимыл,
іс-әрекет атау арқылы берілген, сөйлемдер шағын (бір тармақтық), өлең етістік
ұйқасқа құрылған.
Академик Ә. Қайдаров «...көненің көзіндей сақталып, мағынасы
күңгірттеніп, ұмыт болған, қолданыстан қалып, шаң басып жатқан көнерген
сөздер аз емес. Оларды тірілтіп, жаңартып, тіл қажетіне жаратуға әбден болады,
дей келіп,
қосын, ләшкер, жасақ, түмен, бұраңгәр, ерен, бүйрекші, су, шерік,
шеру, иелме, аламан, алай, атарман, шабарман, ондық, сарбаз, жүздік,
мыңдық, жалаңқат, көбе, жебе, жекеауыз, сардар, самқал, сапы, сүмбе, топ,
оқшантай
сияқты сөздерді әскери термин ретінде өмірге қайта әкелу керектігін
айтады» [94,14 б.].
Солардың бірі қазіргі тіл қолданысында бар
«сарбаз»
сөзі. Түсіндірмелі
сөздікте:
сарбаз
−
жасақты қол, әскер, жауынгерлер, солдаттар
. Парсы
тілінде
сар-баз
/солдат, рядовой/
қатардағы жауынгер, қарапайым солдат
[83, 278 б.] дегенді білдіреді. Мысалы,
Нұртуғанның «Ақ Кете Шернияз»
дастанында былайша жырланады: Шаршаған шығар
сарбаздар
Демалсын
60
қазір жайланып.
Сарбазды
босқа қырмалық. «Мың асқанға бір тосқан» Біздер,
сірә, болмалық!»
[Н.К.ІІт]. Мұндағы
«сарбаз»
ақындар өмір сүрген тұста
жасақты қол
мағынасында болса, қазіргі тілімізге қайта оралып, жаңғырып
қолданылған бұл аталымның туынды мағынасы
қатардағы жауынгер
мәнінде
айтылады.
Сонымен қатар Нұртуған шығармаларында қазіргі
әскер
мағынасындағы
Достарыңызбен бөлісу: |
