Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б

29
ПРОЕКТ
2.
Еркін түсу үдеуі
деп ауырлық күші әрекетінен туындайтын 
айнымалы қозғалыстың үдеуін айтады.
Ауырлық күші ғана әрекет ететін барлық еркін қозғалыс түрлерінде 
дене тұрақты 
a
g
=
үдеуімен қозғалады (сурет 1.18). Ендеше, мұндай 
қозғалыстар кинематиканың негізгі скалярлық теңдеулерімен сипатта-
лады:
ϑ
= 
ϑ
0
±
at
,
s
= 
ϑ
0
·
t
±
аt
2
/2.
3. Еркін түсудің ең қарапайым түріне дененің вертикаль бойымен 
h
биіктіктен құлау немесе 
h
биіктікке көтерілу қозғалыстары жатады 
(сурет 1.18, 
а
). Мұндай қозғалыс үш түрлі жағдайда өтуі мүмкін. Бірін-
ші жағдайда дене бастапқы жылдамдықсыз еркін түседі (
ϑ
0
у 
= 0, 
a
у
= –
g
, 
s 
= 
h
). Бірінші жағдай үшін кинематиканың негізгі теңдеуі былайша 
жазы-лады (
у
өсі жоғары бағытталған):
ϑ
= –
gt
, 
h
=
gt
2
2
. 
(1.12)
Екінші жағдайда дене бастапқы жылдамдықпен еркін түседі (–
ϑ
0
у 
≠
0,
a
у 
= –
g
, 
s
=
h
). Екінші жағдай үшін кинематиканың негізгі теңдеуі былай-
ша жазылады:
ϑ
= –
ϑ
0
у
– 
gt
, 
h
= –
ϑ
0
у
· 
t
– 
gt
2
2
.
(1.13)
Үшінші жағдайда дене бастапқы жылдамдықпен тік жоғары қозға-
лады (
ϑ
0
у
≠
0, 
a
у
= –g,
s 
= 
h
). Үшінші жағдай үшін кинематиканың 
негізгі теңдеуі былайша жазылады:
ϑ
= 
ϑ
0
у
– 
gt
, 
h
= 
ϑ
0
у
· 
t
– 
gt
2
2
.
(1.14)
4. Енді дененің бастапқы жылдамдықпен (
ϑ
0
≠
0) горизонтқа парал-
лель лақтырылған қозғалысын сипаттайық (сурет 1.18, 
ә
). Мұндай 
қозғалыста дене параболаның бір бұтағы бойымен қозғалады. Ыңғайлы 
болу үшін 
Оу
өсін тік төмен бағыттайық. Дене горизонтқа параллель 
лақтырылғанда екі түрлі қозғалысқа қатысады. Оның бірі – 
Оу
өсі 
бойымен бастапқы жылдамдықсыз (
ϑ
0
y
=
0) тік төмен теңүдемелі қозға-

30
ПРОЕКТ
лыс, ал екіншісі – 
Ох
өсі бойындағы жылдамдығы тұрақты (
ϑ
0
y 
= 
ϑ
0
= 
= cons
t
) бірқалыпты түзусызықты қозғалыс.
Ох
өсі бойындағы бірқалыпты қозғалыс мына теңдеумен сипатталады:
х
= 
ϑ
0
x
·
t
= 
ϑ
0
·
t
.
Оу
өсі бойындағы теңүдемелі түзусызықты қозғалыс мына теңдеу-
мен сипатталады:
h
= 
gt
2
2
.

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: