62
ПРОЕКТ
Бақылаушы солтүстік полюстен экваторға сапар шеккенде, жұлдыз-
ды аспан көрінісі өзгеріп отырады. Дүниенің солтүстік полюсінің зенит-
тен бұрыштық қашықтығы біртіндеп өседі. Осыған орай жұлдыздар-
дың тәуліктік параллельдері горизонтқа (көкжиек) көлбеу орналасады.
Сөйтіп, аспан экваторы мен көкжиек
жазықтықтарының арасындағы
бұрыш та өсетін болады; соның салдарынан аспан сферасының экваторға
таяу бөлігіндегі жұлдыздар көкжиектен шығып, көкжиекте бататын
болады, мысалы,
В
жұлдызы (сурет 2.14).
Бақылаушы
Жер экваторына жеткенде, дүние полюстері көкжиек-
ке (оның тура солтүстік және оңтүстік нүктелеріне) дәл келеді. Ал
аспан экваторы зенит арқылы өтеді. Жұлдыздардың қозғалысы аспан
экваторына параллель болғандықтан, олар шығыс көкжиектен оған тік
бұрыш
жасай көтеріліп, сол қалпында батыс көкжиекке төмендейді
(сурет 2.13). Экватордағы бақылаушы аспаннан оның екі жартышары-
ның барлық жұлдыздарын көре алады.
Зенит
S
N
E
W
A
ж
В
ж
Р
A
т
В
т
N
S
ж
C
ж
C
Р
1
C
т
О
В
А
Көкжиек
Аспан экваторы
Сурет 2.13
Сурет 2.14
Батыс
Шығыс
2. Шырақтардың шарықтауы (кульминациясы).
Шырақтардың қоз-
ғалыс барысында көкжиектен ең жоғары және ең төмен орналасуы олар-
дың
шарықтауы
деп аталады. Шырақтың көкжиектен ең биік және ең
төмен
орналасуын тиісінше
жоғарғы
және
төменгі шарықтауы
дейді.
Сурет 2.14-те жұлдыздардың орта ендікте бақыланатын тәуліктік коз-
ғалысының траекториялары көрсетілген.
Мұнда
А
жұлдызы – батпай-
тын жұлдыз. Оның жоғарғы (
А
ж
) және төменгі (
А
т
) шарықтауы көкжиек
үстінде болса,
В
жұлдызының тек жоғарғы шарықтауы ғана көкжиек
үстінде болады. Ал
С
жұлдызы – бұл орында тумайтын жұлдыз. Оның
жоғарғы және төменгі шарықтауы көкжиек астында болады.
Достарыңызбен бөлісу: 
