Оқулық ретінде «Білім беруді дамыту федералдық институты»
жүктеу/скачать 8,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| ҚҰРЫЛУШЫ ҰЛПАЛАР
Кез-келген өсімдіктің ағзасы бір клеткадан – зиготадан немесе споралардан тұрады. Бұл жағдайда генетикалық сәйкестік (толық құбылыс) қасиетіне ие әрбір ұяшық гендердің әртүрлі көріністері мен зауыт денесінде орналасуына байланысты өзінің өзіндік дамуына ие. Әрбір жасушаның дамуы үш кезеңнен тұрады: эмбрионикалық (клетка бес-алты бөлімшеге өтеді); өсуі немесе созылуы (судың түсуінен жасушаның мөлшері 30- 40 есе артады); дифференциалдау. Жасушаның дифференциациясы кезінде оның құрамындағы өзгерістер, белгілі бір функцияның жасушасы арқылы алынуы түсініледі. Жасушаның дифференциациясы, әдетте, бөлуге қабілеттілігінен айырылып қалады. Өсімдіктердің өсуі пайда болатын ұлпалардың – түзілу ұлпаларының белсенділігімен байланысты. Түзілу ұлпалары бөлу қабілетін сақтайтын жұқа қабырғалы жасушалардан тұрады. Бұтақтың және тамырдың өсуінің конусы жоғарғы ұшы немесе апикальдық, өсу болып табылады. 32 Қалыңдыктағы өстік органдардың (сабақтардың, тамырлардың) жалпағынан өсуі бүйірлік немесе латералды, меристемдардың (камби, протамби, фельоген) белсенділігінің арқасында қамтамасыз етіледі. Камбиум протемиуммен бірге өткізетін ұлпаларды қалыптастыруға қатысады: ксилемдер және флоэмалар (3.1 сур.). Интеркалярлы немесе қойылмалы түзелу ұлпалары әсерінен, жас бұтақ шалшықтары, жапырақтың шыбықтарының буанаралықтары созылып жатыр. Бөліну қабілетін жоғалтқан жасушалар эмбрион күйіне оралып, қайтадан бөліне бастайды. 0,1мм 3.1. сур. Камбий және ол құрайтын ұлпалар (А. С.Родионова ж.б.., 2010): A, B - камбидің жасушалары, ксилема және флоема өткізгіш элементтерін тудырады, сондай-ақ радиалды паренхиманың жасушалары; B, D - екінші флоем, камби және ақ акацияның екінші ксилемасы (Robnia pseudoacacia) (B - көлденең қимасы, Г - радиалды кесу); I - осьтік жүйенің элементтері; II - негізгі сәуленің элементтері; 1 - флоэм және ксилемнің прозенхимиялық жасушаларын, бас және ағаш талшықтарын ж.т.б. құрайтын камбидің жасушалары; 2 - флоэм мен ксилемнің жаңа жасушаларының қалыптасуын анықтайтын жасушаны бөлу жазықтығы; 3 - паренхима жасушаларын қалыптастыратын камбиалық жасушалар; 4 - қайталама ксилем; 5 - ірі түтікше; 6 – ұсақ түтікше; 7 - камбий; 8 - қайталама флоем; 9 - сит құбырлары; 10 - тін талшықтар 33 Мұндай кері дифференциация үрдісті дедифференциация деп атайды. Дефифференциацияның үлгісі өсімдік жарақаттарында және зақымдалған жерлерді жөндеу орындарында пайда болған жараланған меристемалар. Жарақат алу орындарында жараланған меристемаларды қалыптастыру мүмкіндігі өсімдіктерді вегетативті түрде көбейуге мүмкіндік береді. Жабынды ұлпалар жүйесінде, бастапқы (эпидермис, экзодермия) және қайталама (пеллодермы, донома немесе тығын) ұлпалар, жергілікті құрылымдар (ленцикл) бар. Жабынды ұлпалармен орындалатын негізгі функциялар қорғаныс, трансфирация, газ алмасу болып табылады. жүктеу/скачать 8,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|