П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет162/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   158   159   160   161   162   163   164   165   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

1 0 2
ФОНЕТИКА
жұмсалып, сөйлеуші тарапынан бұйрық түрінде 
эмоциялы өңмен қатқыл айтылса, онда екпін 
олардың бірінші буынына түседі. Мысалы: 
Бұл
істі сөзбүйдаға салм а! Сен тәлкекке салмаІЖ о-
лымды кеспе! Ондай сөзді аузыңа алм а! Ол тура-
сында тіс ж арма!Көрме деген соң көрме!Қолым-
ды тартпа!
Егер ж о ғары д ағы сөздерді тағам , ж еміс 
түрлерін білдіретін 
салма, кеспе, алма, жарма
не- 
месе 
корме, тартпа
сықылды зат есім мағынасын- 
да қолданатын болсақ, онда екпін бұл сөздердің 
соңғы буынына түседі. Мысалы: 
Салма әлі ыс-
тык - буы бұркырап тұр. Қамыр деген жарыктык-
ты бабына келтіріп, шаштай кып кеспе жасаса
болмас па еді, түге! Белеңнен асқан жолдарың
Бесіктің тартпа бауындай. Егіншіге барсаң жарма
жерсің, балыкшыға барсаң карма жерсің.
С өз етілген 
ж айлардан қа за қ тіліндегі 
екпіннің бірқатар грамматикалық формаларды бір- 
бірінен ажыратуда қы зметі бар екені ай қы н
көрінеді. Бірақ оны ң есесіне екпін орныны ң 
өзгерісі арқылы бір сөз табына жататын сөздердің 
лексикалы қ-сем антикалы қ тұрғыдан құбылуы 
қазақ тілінде байқалмайды. Бір сөз табына жата- 
тын лексикалы қ омонимдер екпін жөнінен бір- 
бірінен дараланбайды. Контекстен жырып алын- 
ған бір сөз табына жататын омонимдердің лекси- 
калық мәнін олардың екпініне қарап ажырату 
мүмкін емес, өйткені жеке-жеке алғанда олардың 
бәрінің екпіні сөздің соңғы буынында тұрады.
балдак
“ж үзік” - 
балдак
“аяғы кем адамдар- 
дың таяныш ы”, 
шабак
“майда балық”- 
шабак
“дөңгелектің ш аб ағы ” , 
тебін
“аяқпен тебуді 
білдіретін етістік” - 
тебін
“жылқының қысқы жай- 
ылымы”, 
жылауык
“малдың ішіндегі жылауығы”-
жылауык
“жылампаз, жылай беретін”, 
жылу
“ыс- 
ты қты қ”- 
жылу
“көмек, жәрдем” т.б. Мәселен, 
көрмес түйені де көрмес
дегендегі бір түбірден 
жасалған тұлғалардың да екпіні бірдей, бірақ бірі 
есім, бірі етістік қызметінде жұмсалған. Омоним- 
дер бір-б ірін ен екпін арқы лы даралан бай ды , 
екеуінің де екпіні сөздің соңғы буынында.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   158   159   160   161   162   163   164   165   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет