П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


 .2 . И Н Т О Н А Ц И Я Н Ы Ң Қ Ы З М Е Т І



Pdf көрінісі
бет169/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

8 .2 . И Н Т О Н А Ц И Я Н Ы Ң Қ Ы З М Е Т І
И н то н ац и яд ағы бір басты мәселе он ы ң
негізгі қызметімен байланысты. Осы күнге дейін 
ж а л п ы
тіл
б іл ім ін д е
и н т о н а ц и я н ы ң
ф ункциялары на деген көзқарас біркелкі емес. 
И н тон ац и ян ы ң ф ун кц и ясы н а қатысты неше 
түрлі пікірлер мен таптастыруларды кездестіруге 
болады. Бұларда әркім әр түрлі өзгешеліктер мен 
қасиеттерді негізге алады.
И нтонацияға арналған зерттеулердің басым 
көбінде оны ң адамдар қарым - қатынасындағы 
р ө л і м о й ы н д а л ы п , б а р л ы қ т іл д е р г е т ә н
универсалды категория екені көрсетіледі.
Д егенм ен, и н тонацияны ң көрінісі әр тілде 
әр түрлі. Солай екенін әр тілдегі сөйленісті тың- 
дап, бірден б ай қау ға болады. О ндағы сөзді 
түсінбегенмен, сөйлеу мәнеріне, интонациясы- 
на қарап, сөйлеп тұрған адамның қытай ма, әлде 
француз ба, орыс па, жоқ итальян ба - кім екенін 
айыруға әбден болады. Бұл жайт интонацияның 
барлы қ тілдерге тән универсалды категория 
екенін ғана емес, оны ң әр тілдегі орны мен 
өзгешеліктерін де көрсетеді.
И нтонацияны ң негізгі бес функциясынатау- 
ға болады: 1) сөйлемнің жалпы коммуникативтік 
түрлерін анықтау, 2) жеке коммуникативтік тип- 
терін ажырату, 3) м азм ұнны ң өзгеш еліктерін 
ажырату, 4) сөйлемдерді, синтагмаларды мәтінде 
бір бірінен айы ры п, бөліп алу және 5) әр түрлі 
эмоцияларды дифференциялау.
И н т о н а ц и я н ы ң б ір ін ш і ф у н к ц и я с ы
сөйлемнің жалпы м ағы насы мен оның түрлерін 
ажыратып, олардың не хабарлы, не сұраулы, не- 
месе бұйрықты екенін анықгайды. Бұлфункция- 
ны орындауда и н тон ац и ян ы ң м ағы насы бір 
сөйлем көлемінен анағұрлым кеңейеді, басқа бір 
ж а ң а г р а м м а т и к а л ы қ к а т е г о р и я - р а й
категориясымен байланысып, озгеше деңгейдегі 
м азм ұнға ие болады. Мысалы: 
Жазда балалар
ауы лға барады. Жазда балалар ауы лға бара м а?
Жазда балалар ауы лға барсын!
Бұл жерде интонация сөйлемдердің комму- 
никативтік түрлерін анықтауға қатысып, сөйлем- 
дердің құры лы мдық-коммуникативтік түрлерін 
ерекшелейді. И нтонация сөйлем құрылысының 
ерекшеліктерін және сөйлем түрлерін анықтау- 
шы негізгі құралдардың бірі болып табылады.


108


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет