П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет43/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

1.4.3.1.Қатаң дауыссыздар
Қатаң дауыссыздың үндесім варианттарына 
ортақ жасалым белгілер - дауыс қатысы, жасалу 
орны және жасалу тәсілі. Ал үндесім вариант- 
тарын бір-бірінен болектеп тұратын айырым 
белгілер - тілдің ілгерін д і-кей ін д і, ер ін н ің
еріндік-езулік қалпы.
П дауыссыз дыбысының үндесім түрлері
Ж уан езулік түрі: АПА, П ЬІШ А Қ т.б.
(16-1-сурет)
Жасалымы: 
қос ерін озара жымдаса тоғы - 
сады (1), жасалу орны на қарай ерін-ерінді; тіл 
ауыз қуысында кейін шегініп жатады (8), тілдің 
ж атысына қарай кейінді; дауыс желбезегі тер- 
белмейді (5-4), желбезек қатысына қарай тер- 
беліссіз (қатаң); ерін жазылып (езу тартып) ба- 
рып (1-3) жасалады, ерін қатысына қарай езулік 
дыбыс болып табылады.
Аитылымы: 
Қос ерін озара ны қ тоғысады
тоғы сы м күшіне қарай ны қ тоғы сы ңқы ; ауыз 
қуысы мен көмей қуысы қосылып кетеді, үстеме 
жасалым орны на қарай комей қуысты дыбыс 
болып табылады.
Естілімі: 
Қос еріннің тоғысымы күшті леп- 
пен аяқталады, тоғысым бітіміне қарай күшті 
лепті; дауыссыз шуыл дыбысталады, үн қатысы- 
на қарай қатаң; әуез қатысына қарай жуан және 
езу эуезді дауыссыз дыбыс болып табылады.
П жуан езулік түрінің айырым белгілері
Жасалым белгілері: 
ерін (ерін-ерінді), то- 
ғысыңқы, кейінді, тербеліссіз (қатаң), езулік да- 
уыссыз дыбыс.
Айтылым белгілері: 
ны қ тоғы сы ңқы , тұтас 
қуысты дауыссыз дыбыс.
Е стілім белгілері: 
күш ті леп ті , қатаң
(шуыл), жуан, езу әуезді дауыссыз дыбыс.
Жалпы сипаттамасы: 
ерін (ерін-ерінді), то- 
ғы сы ңқы , қатаң, кейінді (жуан), езулік дауыс- 
сыз дыбыс.
Ж іңішке езуліктүрі: ПІЛ, Ә П ЕР т.б. 
(16-2-
сурет)




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет