П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


Шеткі қыс- таудың арт жағында... (Аймауытов).  Ж оғарғы



Pdf көрінісі
бет452/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   448   449   450   451   452   453   454   455   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

Шеткі қыс-
таудың арт жағында...
(Аймауытов). 
Ж оғарғы
ауылдан қыз-келіншектердің әні естіледі
(Сонда). 
Қартқожаның қыстайғы газеттен коргені расқа
шықты
(Сонда). 
Жап-жасыл боп көктеді, Соғыс-
тың соңғы кокт емі
(М ақатаев).
Тіліміздегі мұндай құрылымды туынды сын 
атаулары мүш еленімдік ж ағы нан үнемі біркелкі 
болып келе бермейді. Олардың (сан жонінен тым 
коп болм ағаны м ен) белгілі бір болігі н егізж ән е 
жұрнақ тұрғысынан жоғарыда талданған туынды 
сын атаулары тәрізді мүшеленбейді. Бұлардағы 
негіздеуші болік пен ж ұрнақ күнделікті тілдік 
тәжірибеде бір-бірінен ажырамай, тұтас күйінде 
қолданы лады . Бірақ негіздеуші элем енті мен 
созж асам дық элементі бір-бірінен аж ы рағы сы з 
мұндай құры лы мдар, ілгеріде айтқанымыздай,, 
тілімізде онш а коп емес. Кейбірі, мысалы мына- 
лар. 
Қараңғы ойлар Қартқожаның басын кернеді
(Аймауытов). 
Жылайды да тұрады жылаңқы бүлт
(Мақатаев). 
Кәдімгікөпшіліктің ерлі-байлы тірлігі
келді
(Әуезов). 
Бізді оқытуғатаңқы мүрт, жыл-
тыр қара қожаны ұстап...
(Аймауытов). 
Қайқы
тос келіншектің жасыл койлегі...
(Сонда).


СЫ Н ЕСІМДЕР СӨЗЖАСАМЫ
351
Бұл жүргізілген талдауға байланысты тағы 
мына бір тіл деректері көңіл аударады. Ж оғары- 
дағы 
кәдімгі
туылымының 
кэдім
болігін кейбір 
көне әдебиет үлгілерінен кездесетін 
қадім оқуы,
кадім заман
тіркестерінің 
қадім
(кадим) сыңары- 
мен салыстыруға болады. Сы нды қ мағынадағы 
сондай-ақ 
кайқы
жасалымымен тіліміздегі 
тайқы
маңдай
тіркесіні
нтайқы
сыңары да құрылымдас. 
Ж оғарыдағы 
қараңғытуынды
сын атауын 
қараң-
дайды
етістігімен тектестіруге, яғн и бұл екі фор- 
маның екеуін де тілімізде 
қараң
деген бір негізден 
қалыптасқан туылым деп қарауға болады.
Тағы бір көңіл аударатын нәрсе: қазақ тілінде 
сөзжасамдық бұл ф орм ант туынды сын атауын 
үнемі бұлай тек есім негізден жасамайды. Ол 
сындық ұғымды сонымен қоса кейде етістік не- 
гізге жалғанып та жасай алады. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   448   449   450   451   452   453   454   455   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет