Психолингвистика пәні бойынша
жүктеу/скачать 0,96 Mb. Pdf көрінісі
|
| 10. Морфологияны меңгеру
Ресей лингвисті А.Н.Гвоздев орыс тіліндегі грамматикалық формаларды баланың меңгеруінің тӛмендегідей жүйелілігін кӛрсетті: зат есімдердің кӛптік жалғаулары – зат есімдердің кішірейткіш формасы – бұйрық рай категориясы – септіктер – шақтар категориясы – етістік жақтары. Бұл жерде нақты, деректі формалардан абстракты формаларға, қарапайым сӛздерден күрделі сөздерге қарай өту жолы байқалады. Тілдің морфологиялық элементтерін меңгеру де суффикстерді ерекшелеу негізінде ӛзінің динамикасына (36 37) ие (бұл жағдайда бала басқа сӛздерден, айталық ложка, шапка, тарелка сӛздерден байқайтын –ка суффиксін басқа сӛздерге де жалғайды. Сондай бұның барысында және сӛздің мағынасы да дамиды (биби – бұл және машина, 30
және айдау, және абайлаңыз, ал бибика – бұл тек қана машина). Тілдің морфологиялық механизмін игеру кезінен бастап баланың сӛздік қорының дамуында үлкен жетістіктерге жетуі басталады. (большой скачок) Сӛздік қордың баюы жеке сӛздердің есебінен ғана емес, сондай-ақ сӛздердің құрылымын игеру есебінен де жүзеге асады.
Мағынасы (36)
биби айдау, машина, абайла (37)
бибика машина
Даму барысында баланың ережені нормативті түйсінуі бой көрсетеді: ол айтқан сӛйлемін бірқатар тілдік стандартқа сәйкес дұрыс па екенін анықтауға үйренеді. Лингвисттер «грамматикалық түйсікпен» (чуством грамматичности) деп атауы ӛзін-ӛзі түзету (самокоррекция) құбылысымен байланысты (38). (38) В реке было много рыбов ... рыбей... много рыбы. Ереженің тұрақтылығы мен қалыптылығы (сформировнность) экспериментальды түрде тексерілуі мүмкін, егер балаға бұл ережені таныс емес тілдік материалға қолдануды мәжбүр етсек. Мысалы, американ зерттеушісі Джин Берко мүлдем қолданыста жоқ сӛздермен (квазислова - pseudowords) атаған фантастикалық жануарлардың суреттерін кӛрсеткен. Баланы жалған жануарларды (псевдоживотное) жалған сӛздермен (псевдослова) атай отырып, оның суретімен таныстырады (39). Сосын осындай аңдардың суретін кӛрсете отырып, «Ал мынау не?» деп тағы сұрайды. Егер бала дұрыс жауап берсе (40 және 41), демек, бұл - кӛптік жалғау формасындағы бірнеше дайын сӛздерді жаттап алғандық емес, кӛптік жалғауды қолдануды үйренген деген сӛз. (39) «Мынау аң вук деп аталады (wug) ». (40) Бұлар вуктер (These are wugs). (41) Бұлар үш үлкен вуктер (These are three wugs). Тілді игеру – тілдік бірліктерді меңгеру ғана емес, сондай-ақ оларды жасау және қолдану ережелерінде меңгеру. Ал ережелерді тану үшін әрқашан бұл ережелерге анализ жасау, жүйелеу және жалпылау бойынша ой әрекетін орындау қажет. С.Н.Цитлин бейнелеп айтқандай, бала қандай да бір дәрежеде лингвистке ұқсайды. Бұл қызметтің интуитивті, санасыз сипаты баланың жеке тұлғасының қалыптасуы үшін құндылығын тӛмендетпейді.
жүктеу/скачать 0,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|