Рылыс академиясы

106 
үлгісінің бүйірлік, радиал және тангенциал беттерінде болаттан жасалған 
пуансонмен қысу арқылы орындайды. Үлгілерді қимасының ӛлшемі 50×50мм 
және талшық бойымен ұзындығы 50 мм болатындай призма түрінде 
дайындайды. 
Қаттылыққа сынау кезінде, талшыққа кӛлденең қысу кезінде қолдана-
тындай құрылғы пайдаланылады, бұл кезде пуансон радиусы r = 5,64 мм тек 
ұшы жартылай сфералы түрде болады (4.12-сурет). Пуансонды индикатор 
кӛрсеткішімен орнатылатын 5,64 мм тереңдікке дейін қысады. Енгізудің 
соңында машинаның күшӛлшегіш шкаласы бойынша Р жүктемесін есептейді. 
Сынаудан кейін сүректе проекция ауданы жартылай сфераның кӛрсетілген 
радиусында 100мм
2
құрайтын із қалады. 
Үлгінің статистикалық қаттылығы, Н/мм
2
.
(4.13) 
Егер үлгінің жарылуы байқалса, онда пуансонды 2,82 мм тереңдікке 
батырадв және қаттылықты келесі формула бойынша есептейді: 
(4.14) 
Екі жағдайда да паскальмен ӛлшенетін (Па) қысым да, кернеуде 
анықталмайды, ал кейбір шартты кӛрсеткіш, яғни таңба проекциясының аудан 
бірлігіне сәйкес келетін күш шамасы анықталады. Ылғалдылыққа есептелген 
коэффициент 0,03ке тең.
Шеткі бүйір беттің статикалық қаттылығы бүйір жаққа қарағанда жоғары, 
қылқан жапырақты ағаш түрлеріне шамамен 40%-ға, ал жайпақ жапырақ-
тыларда 30%-ға. Кӛптеген ағаш түрлерінде радиал және тангенциал жазықтық-
тардың қаттылығының арасында айырмашылық жоқтың қасы. Негізгі ағаш 
сұрыптары үшін орташа кӛрсеткіштер 4.9-кестеде келтірілген. 
Барлық отандық ағаш түрлерін 12% ылғалдылық кезінде сүректің бүйір 
жақ бетінің қаттылығы бойынша үш топқа бӛлуге болады: жұмсақ (қаттылығы 
40Н/мм
2
және одан тӛмен), қатты (41...80Н/мм
2
) және ӛте қатты (80Н/мм
2
артық). Соңғы топқа 4.9-кестеде кӛрсетілген қараған мен қызылқайыңнан басқа 
темір қайың, глоговина, қызыл тал, шамшат, темір ағаш, тис, құлмақ, пісте 
ағашы жатады. СТ СЭВ 1263-78 бойынша жайпақ жапырақты ағаш түрлері екі 
топқа бӛлінеді: жұмсақ (сүрегінің қаттылығы 49 Н/мм
2
дейін) және қатты 
(қаттылығы 50Н/мм
2 
және одан да жоғары).

107 
4.2-сурет. Сүректі статикалық 
қаттылыққа сынау сұлбасы: 
1 – үлгі; 2 – жартылай сфералы 
ұшы бар пуансон; 3 – сағат типті 
индикатор 
В.Н. 
Санаев 
(МОТИ) 
стандартты сынауларға қарағанда 
әлдеқайда 
кіші 
аудандардағы 
сүректің қаттылығын анықтаған. 
Соңғы сүрек, әсіресе қылқан 
жапырықты ағаштарда, жылдық 
қабаттың ерте сүрегіне қарағанда 
айтарлықтай үлкен (5...6 есе) 
қаттылыққа ие.
А.Х. Певцовпен ұсынылған 
стандартталған 
әдіс 
бойынша 
с о қ қ ы қаттылығын анықтау үшін 
сүрек үлгісінің радиал жазықты-
ғына 0,5м биіктіктен диаметрі 25мм 
болатын болат шарик лақтырады. 
Шарик соққысынан үлгі бетінде
таңба қалады, оның мӛлшері қаншалықты үлкен болса, соншалықты сүректің 
қаттылғы тӛмен. Соққыға жұмсалған жұмысты (шарик салмағының оның 
құлау биіктігіне кӛбейтіндісі), Дж, таңба ауданына бӛлу арқылы соққы 
қаттылығының сипаттамасын алады, Дж/см
2
. Сүрек қаншалықты тығыз 
болса, оның соққы қаттылығы соншалықты үлкен. Сонымен, мысалы, 
қараған үшін бұл кӛрсеткіш 12% ылғалдылық кезінде 1,21 Дж/см
2
тең, ал 
қарағай үшін – 0,72Дж/см
2
. 
4.9-кесте. Сүректің статикалық қаттылығы, Н/мм
2
, әр түрлі жазықтықтарда
Сүрек тұқымдастығы 
Бүйір жақ жазықтық 
Радиал 
жазықтық 
Тангенциал 
жазықтық 
Балқарағай 
Қарағай 
Сібір майқарағайы 
Шырша 
Самырсын 
Ақ қараған 
Қызылқайың 
Шаған 
Алмұрт 
Үйеңкі 
Емен 
Шамшат 
Шегіршін 
Қайың 
Қандыағаш 
Кӛктерек 
Сүмбіл терек 
Жӛке 
42,0/20,1 
28,4/13,2 
27,4/12,9 
25,3/12,0 
21,6/10,3 
94,2/56,2 
88,4/52,5 
78,3/46,8 
77,0/46,1 
73,8/44,1 
66,5/39,2 
65,1/38,7 
54,7/32,7 
46,3/27,5 
39,2/23,5 
25,8/15,4 
26,7/15,9 
25,0/15,0 
31,14,8 
22,5/10,6 
15,1/7,1 
17,5/8,2 
14,8/7,0 
58,9/39,6 
75,9/45,2 
57,1/34,1 
57,7/34,5 
54,1/32,3 
54,5/32, 
53,2/31,7 
41,2/24,6 
35,9/21,5 
26,5/15,9 
18,7/11,2 
18,5/11,0 
16,7/10,0 
33,4/15,7 
23,2/10,9 
14,2/6,7 
17,8/8,5 
15,4/7,2 
75,9/45,4 
78,1/46,4 
65,1/38,9 
58,9/35,2 
57,4/34,3 
47,5/28,4 
49,5/22,5 
41,1/24,6 
32,1/19,2 
28,2/16,8 
19,6/11,7 
-/- 
17,4/10,4 
Ескерту. Алымында 12% ылғалдылық кезінде, бӛлімінде 30% және одан да жоғары 
ылғалдылық кезінде. 

108 

жүктеу/скачать 7,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: