Сҥректің қҧрылымдық материал ретіндегі сипаттамалары

104 
нормаларына және СНжЕ ІІ-25 – 80 ережелеріне сәйкес есептеулерде сүректің 
кіші үлгілерінің беріктік шектері емес, ал бірнеше есе кіші – есептік 
қарсыласулар кӛрсеткіштері пайдаланылады. Олар құрылым элементтерінің 
үлкен ӛлшемдерін, сүрек ақауларының болуын, оның қасиеттерінің 
ӛзгергіштігін, жүктеме әсерінің ұзақтығын, ылғалдылық, температура және 
басқа да факторларды ескереді. Осылайша, талшық бойымен қысу және 
статикалық ию кезінде қарағай мен шырша сүректерінің базистік есептік 
қарсыласуы 8...16МПа құрайды сұрыпқа байланысты). Барлық ағаш түрлерінің 
талшық бойымен және кӛлденең бағыттағы серпімділік модульдері сәйкесінше 
10ГПа және 400МПа тең деп қабылданады.
4.10-сурет. Сҥректің беріктік шегінің 4.11-сурет. Сҥректі иілу кезінде
тҧрақты жҥктеме әсерінің соққыға тҧтқырлығын 
ҧзақтығына тәуелділігі сынау сҧлбасы 
 
Соққы тҧтқырлығы. Сүректің соққы кезінде бұзылусыз жұмысты жұту 
қабілеті иілуге сынау кезінде анықталады. Сүрек үлгісінің сынуы үшін қажетті 
жұмыс қаншалықты кӛп болған сайын, оның соққыға тұтқырлығы соншалықты 
жоғары болады. Егер сүрек әлсіз болса, онда үлгіні бұзу үшін аз жұмыс істеу 
қажет. 
Соққы иілісіне сынақты статикалық иілу кезінде қолданылатын үлгілер 
сияқты сынамаларды пайдалану арқылы ӛткізеді. Алайда, бұл жағдайда арнайы 
сынақ 
машинасы 
пайдаланылады 
– 
энергия 
қоры 
100Дж
болатын маятникті копер. Сынау сұлбасы 4.11-суретте кӛрсетілген. 
Үлгіні ол радиал жазықтығымен кӛлденең тіректерге қысылатындай етіп 
және маятник соққысы үлгі ұзындығының ортасына дәл келетіндей 
орналастырады. Тіректер мен маятник соққышы радиусы 15 мм болатындай 
жұмырланған. 

105 
Ағымды күйде маятник оның кӛтеру биіктігімен Н
1
анықталатын энергия 
қорына ие. Құлау кезінде маятник үлгіні бұзады және кіші биіктікке Н
2 
кӛтеріледі. Бұл кезде Н
1 
және Н
2 
биіктіктерінің айырмашылығымен анықтауға 
болатын энергияның бір бӛлігі жұмсалады. Копра шкаласы бойынша үлгіні 
иілу кезінде бұзуға жұмсалған күшті , Дж, есептейді. Соққыға тұтқырлықты, 
Дж/см
2
, келесі формула арқылы есептейді 
,
(4.12) 
мұндағы – үлгінің ені, см; – үлгінің биіктігі, см. 
Барлық ағаш тұқымдастары үшін түзетуші коэффициент 
0,02. 
Соққылық иілгіштікке қарсы жоғары тӛзімділікке ие тұтқыр сүрек 
қыстырғыш тәрізді сыныққа ие, және бұл кезде әлсіз сүрек шаян тәрізді 
сыныққа ие болады. 
4.8-кесте. Сүректің соққыға тұтқырлығы, Дж/см
2 
Ағаш 
тұқымдастығы 
12%/30% және одан 
да жоғары 
ылғалдылық кезінде 
Ағаш тұқымдастығы 
12%/30% және 
одан да жоғары 
ылғалдылық 
кезінде 
Балқарағай 
Қарағай 
Шырша 
Самырсын 
Сібір 
майқарағайы 
Ақ қараған 
Алмұрт 
Қызылқайың 
Қайың 
Шегіршін 
5,3/4,9 
4,1/3,5 
3,9/3,3 
3,1/2,6 
3,2/2,7 
19,0/16,1 
11,6/9,8 
9,9/8,4 
9,3/7,8 
9,3/7,8 
Шаған 
Кӛктерек 
Шамшат 
Емен 
Үйеңкі 
Грек жаңғағы 
Жӛке 
Қандыағаш 
Сүмбіл терек 
8,9/7,4 
8,5/7,2 
7,6/6,5 
7,6/6,5 
7,6/6,5 
7,4/6,3 
5,8/4,9 
5,2/4,3 
3,9/3,3 
Негізгі ағаш тұқымдастары сүректерінің соққылы тұтқырлық кӛрсет-
кіштерінің мәні 4.8-кестеде кӛрсетілген. 
Жапырақты ағаш тұқымдастары, орташа шамамен алғанда, қылқан 
жапырақты ағаш тұқымдастарымен салыстырғанда 2 есе (жұмсақтары 1,5 есе, 
қаттылары 2,5 есе) жоғары соққылы тұтқырлыққа ие. Радиал иілу кезінде 
қылқан жапырақты және сақиналы түтікшелі жапырақты ағаш тұқымдастары 
стандартталған тангенциал иілуге қарағанда 20...50% жоғары соққылы 
тұтқырлыққа ие. Құрылымдарды есептеуге қажетті соққылы тұтқырлық 
кӛрсеткіштері пайдаланылмайды; олар сүрек сапасының салыстырмалы бағасы 
етінде ғана қызмет атқарады. 

жүктеу/скачать 7,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: