288
289
Помещиктер қауым мүшелерін бірінен соң бірін біртіндеп
кіріптарлыққа түсіріп отырды. Табиғи апаттар кезінде жекелеген де-
ревня түгелімен тəуелділікке түсіп қалатын.
Оңтүстікте, бұрынғы Тямпаның аумағында сыртқы сауда
байланысы жақсы дамыған ірі сауда — қолөнерлік қалалар сақ-
талды. Тау-кен өндірісі де өркендеді. Нгуендер өз монеталарын
шығарып, Оңтүстік-Шығыс Азияның барлық елдерімен, Қытай-
мен, Жапониямен, Индиямен, Голландиямен, Португалиямен қызу
сауда қатынасын орнатты. ХVІІ ғасырдың басында португалдықтар
вьетнамдықтарды зеңбірек жасау ісіне үйретті.
Мемлекеттік аппаратты құрғанда Нгуендер адамдарды бай,
кедей деп алаламай, шенеуніктік емтиханды ойдағыдай тапсыр-
ғандардың бəрін қызметке қабылдай берді. Мұны сол кездегі
көптеген көрнекті қоғам қайраткерлері мен əскер басшыларының
өмірбаянынан көруге болады.
Оңтүстіктің əскерінде адам аз болды, бірақ ол оқ-дəрімен аты-
латын қарумен жеткілікті түрде қаруланды. Мемлекеттің қуатты
əскери флоты болды. Артиллериялық, атты жəне жаяу əскер
училищелері болды. Əскерде пілдерді де пайдаланды.
Нгуендер өз аумағын Кампучияға қарасты Тямпа мен Меконгтың
есебінен ұлғайтып отырды. Тямдар қарсыласып бақты, бірақ олардың
əскері аз болды. Оның үстіне Тямпа ішкі қарама-қайшылықтардан,
мұсылмандар мен индустер арасындағы қырқысулардан қатты
əлсіреп отырды. Тямдық шаруалар вьетнамдық феодалдарға тəуел-
ділікке түсіп отырса, тямдық феодалдар вьетнамдық шенеуніктерге
айналды. Бұрын бос жатқан жерлерге Дангчаунгтық əскери бөлім-
шелер қоныстанып жатты.
ХVІІ ғасырда елдің солтүстігінде де, оңтүстігінде де като-
лик миссионерлері қаптап кетті. Егер Қытайда, Жапонияда, тіпті
Сиамда олардың қызыметіне шек қойылып жатса, Вьетнамда
керісінше, оларға кеңінен еркіндік берілді. Вьетнамдық өкімет
басшылары католиктік дінді елде əлі күнге дейін тұғырынан түсе
қоймаған қытай конфуциандығына қарсы қойылған тосқауыл деп
қарастырған болу керек.
Католиктік миссионерлердің Вьетнамдағы қызметінің
табысқа жеткендігінің бір дəлелі — латын алфавитіне негізделген
вьетнамдық əдеби жазудың пайда болуы еді. Бұған дейін елдің
бетке ұстар сауаттылары, ресми əкімшілік, барлық шенеуніктер
қытайдың иероглифтік жазуын қолданатын. Жаңа жазу ең алды-
мен патриоттық рухтағы вьеттер тарапынан қолдау тапты. Осындай
жағдайда католик шіркеуінің ықпалы онан сайын өсе түсті. ХVІІ
ғасырда Вьетнамда христиандыққа (католиктік) енгізілгендер саны
жүз мыңнан асты. Мұндай жағдай ақырында өкімет басшылары
арасында қауіп туғыза бастады. Кейбір қалалардағы еуропалық
факторилер жабылып, Вьетнамдағы католик шіркеуінің қызметіне
шек қойылды.
Достарыңызбен бөлісу: