С. Г. Тажбаева Редакция алқасы



Pdf көрінісі
бет105/587
Дата06.01.2022
өлшемі7,04 Mb.
#13134
1   ...   101   102   103   104   105   106   107   108   ...   587
Байланысты:
ped and psy 2 nomer 2016.compressed (1)

Түйін сөздер: қарым-қатынас,  субъект, `леуметтік психология, кикілжін, қарама-қайшылық, педагогикалық 
қарым-қатынас.  
 
Қазіргі  таңда  оқыту  үрдісінде  ақпарат  алу  түрлерініңбарынша  кең  таралған  дамыған  шағында 
оқытушы  мен  білімгердің  қарым-қатынасы  оқытудың  маңызды  бөлігіне  айналып  отыр.Сонымен 
қатар заманға сай техниканың дамығандығы орайма, қарым-қатынасқа жиі түсуі төмендеуде. Оқыту 
үрдісінде  тұлғалардың  к`сіби  білімімен  қарулануына,  дамуына  үлес  қосатын  қарым-қатынастың 
маңызы  зор.  Сондықтан  қарым-қатынас  м`селесіне  зер  салайық.  Қарым-қатынас  ақпарат  алмасу, 
пікірлесу, сезімдерімен, пікірлерімен бөлісуден, қоршаған ортаны қабылдау барысында қалыптасады. 
Психология ғылымында «қарым-қатынас» ұғымыныңбірм`нді дефинияциясы жоқ. Дегенмен, қарым-
қатынас адамдардың өзара ақпарат алмасуын (коммуникация), өзара `рекеттесуін (интеракция) ж`не 


Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
58 
өзара қатынас орнатуын (перцепция)  сипаттайтын процесс (А.А. Бодалев, Б.Ф. Ломов, А.В. Петров-
ский,  Г.М.  Андреева,  Г.А.  Кавалев,  В.В.  Знаков,  А.А.  Реян  ж`не  тағы  басқа)  ретінде  толымды 
анықталады.  Осы  үш  деңгейді  біріктірген  кезде  қарым-қатынас  өзара  `рекеттестікті  ұйымдастыру 
құралы  ретінде  көрінеді.  Қарым-қатынас  заңдылықтарын  дағды  мен  қабілетті  дамыта  білде  педагог 
басты қызмет атқарады. Өзара қарым-қатынасты ж`не `рекетті дұрыс құрай алу ж`не білімгерлердің 
`рекетін, н`тижесін құрастыра алу толыққанды педагогикалық процесс жүзеге асады.Педагогикалық 
үрдіс  педагогикалық  қарым-қатынас  арқылы  мақсат,  міндеттер  орындалады.  Ал,педагогикалық 
қарым-қатынастың  атқаратын  қызметі:  `леуметтік;  психологиялық  ж`не  инструменталдық  деп 
сипаттауға  болады.  Олар  күнделікті  оқыту  үрдісінде  байқалып,  жүзеге  асырылып  отырады.Осыдан 
педагогикалық қарым-қатынастың кезеңдері төмендегідей: 
−  Оқытушының модельдеуі-болашақ қызметін бейнелеу. 
−  Білімгерлермен қарым-қатынасты ұйымдастыру. 
−  Педагогикалық процестегі қарым-қатынасты басқару. 
−  Қарым-қатынас жүйесін,модельдеу жүйесін талдау ж`не кеңес беру. 
Педагогикалық  қарым-қатынас  –  оқу-т`рбие  процессінін  субъектілері  арасындағы  `леуметтік-
психологиялық байланысты сипаттайтын ж`не түсіндіретін ерекше құбылыс.Сомен қатар, ол жалпы 
психологиялық  заңдылықтарға  бағынатын,  коммуникациялық,  интеракциялық  ж`не  перцептивті 
жақтары мен сипатталатын қарым-қатынасболады. Педагогикалық қарым-қатынастын ерекшелігі осы 
қарым-қатынас субъектілерің `ртүрлі `леуметтік, рөлдік ж`не қызмет барысындағы ұстамындарымен 
танылады.  Оқу-т`рбие  ісі  мен  қарым-қатынастың  тектестігіне  байланысты  «педагогикалық  қарым-
қатынас»ұғымын  алғашқылардың  бірі  болып  ХХ  ғасырдың  2-ші  жартысында  ресейлің  ғалымдар 
Л.И.Новикова, А.В.Мудрик, А.А.Леонтьеванықтап психология, педагогика ғылымдарына енгізген-ді. 
Мысалы,қарым-қатынасты А.А.Леонтьев оқытушынын білім алушымен сабақтағы ж`не сабақтан тыс 
уақыттағы  оқу  т`рбие  процессінін  тиімділігін  арттыруға,  ұжымда  оңтайлы  психологиялық  жағдай 
орнатуға,  оны  тұлға  ретінде  дамытуға  бағытталатын  өзара  `рекеттесуі  мен  өзара  қатынас  жасауы 
арқылы түсіндіреді [1-23б]. 
Кейін  В.А.  Кан-Калик,  Х.Т.  Шерьязданова  педагогикалық  қарым-қатынаста  оқытушының,  мұға-
лімнің,  т`рбиешінің  к`сіби  іс-`рекеті  ретінде  қарастырып,  оның  тиімді  болу  шарттары  көрсетеді. 
Осыған  орай  В.А.  Кан-Калик,  Х.Т.  Шерьязданова  [2-87  б.]  психология  мен  педагогикаға  «к`сіби 
педагогикалық  қарым-қатынас»  ұғымын  негіздеп  кіргізеді.  Аталмыш  ұғым  авторлардың  ұстанымы 
бойынша педагог пен білім алушының арасындағы оңтайлы педагогикалық қарым-қатынасты анық-
тайды. Педагогикалық қарым-қатынастың оңтайлы, тиімді болуы дербес м`селе ретінде И.А. Зимняя, 
Я.Л. Коломинская, С.В. Кондратьева, А.А. Леонтьев, Н.В. Кузьмина, А.А. Реан, Х.Т. Шерьязданова, 
С.М.  Жақыпов,  Э.Стоунс,  П.У.  Крейтсберг  ж`не  т.б.  зерттеулерінде  қарастырылады.  Психологтар 
жеке тұлғаны зерттеуге қатысқанда, ең бірінші, олар қасиеттің көп түрлілігімен ж`не олардың т`рті-
бінде  пайда  болуымен  кездеседі.  Егер  біз  жеке  тұлғаның  психологиялық  портретін  салуымыз  керек 
болса,  онда  тұлғаның  психикалық  қасиеттерімен  жұмыс  жасауымыз  керек.  Осыған  байланысты 
Эриха  Берннің  [3-17б]  жеке  тұлғаны  дамытудағы  еңбегінің  м`ні  зор.  Э.Берннің  негізгі  мақсаты 
мынадай: «адамды оқыту, қарым-қатынасқа түсуіндегі мінез-құқтын таңдау, өзінің сөзін анализдеуге 
үйрету» болып табылады. Қарым-қатынастағы позиция туралы м`селе `леуметтік психологияның `р 
түрлі  бағыттарында  қарастырылған.  Біршама  толыққанды  зерттеуге  ол  трансакті  сараптама  арна-
сында  ие  болды.  Бұл  жағынан  келгенде,  позиция,  (өзіндік  те,  серіктестікі  де)  біріншіден,  жүргізуші 
эго-күймен ж`не екіншіден, тұлғаның қатынасының негізгі типімен ерекшеленеді. Э.Берн ж`не оның 
ізбасарларының  еңбектерінде  үш  эго-күй  туралы  түсінік  жетілдірілген.Қарым-қатынас  –  оқу-т`рбие 
міндеттерін шешудің маңызды құралы. Оқытушы мен білімгерлер арасындағы қарым-қатынас дұрыс 
ұйымдастырылмаса, жоғары мектептің к`сіби білім беру міндеттері – оқыту, дамыту ж`не т`рбиелеу 
тиімді  бола алмайды.Осыған орай, жоғары мектептегі қарым-қатынас үш қырынан анықталады: 
- Біріншіден, оқу міндеттерін шешу құралы ретінде; 
- Екіншіден, т`рбие процесін ұйымдастырудың `леуметтік-психологиялық жүйесі ретінді: 
- Үшіншіден,  студенттердің  маман  ж`не  тұлға  ретінді  дамуының  психологиялық,  педагогикалық 
ықпалы ретінде. 
Жалпы,оқыту үрдісінде педагогикалық қарым-қатынас – оқытудың, дамытудың ж`не т`рбиелеудің 
мақсат-міндеттерін  шешетін  ж`не  оқытушы  мен  білім  алушының  арасындағы  ақпарат  алмасудың, 
өзара  `рекеттестіктің,  өзара  байланыстың  сипатын  анықтайтын  құралдар  мен  `дістердің  жиынтығы. 
dрине, «қарым-қатынас» ж`не «іс-`рекет» категорияларының `рқайсысы болмыстын `р жағы ретінде 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   101   102   103   104   105   106   107   108   ...   587




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет