Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| Дэн Сяопин
(1904—1997) Сычуань провинциясы, Гуанань уезiндегi Пайфан елдi мекенiндегi село зиялысыныѓ отбасында туѕан. Чунциндегi орта мектептi бiтiрiп, Франция мен КСРО- да оћыды. 1922 жылдан бастап коммунистiк ћозѕа- лысћа араласты. 1927—2949 жылдары жапондарѕа ћарсы жќне Ћытайдаѕы азамат соѕыстарына ћатысты. Ћытай Ћызыл армиясыныѓ саяси комиссары болды. 1945 жылдан ЋКП ОК-нiѓ мљшесi. 1952 жылдан ЋХР Мемлекеттiк ќкiмшiлiк кеѓесi (1954 жылдан Мемле- кеттiк кеѓес) премьерiнiѓ орынбасары. 1955 жылдан сая- си бюроныѓ мљшесi, 1956 жылдан бастап ЋКП ОК-нiѓ Бас хатшысы болды. 1966 жылы ћуѕындалды. 1973 жы- лы белсендi саяси )мiрге ћайта оралды, бiрћатар пар- тиялыћ, мемлекеттiк, ќскери ћызметтердi атћарды. 1976 жылы Мао Цзэдун ћайтыс болѕаннан кейiн Ћытайдаѕы экономикалыћ реформалардыѓ бастамашысы («сќулетшiсi») болды. «Батыл ойлауѕа жќне батыл ќрекет етуге» шаћырды. 1980 жылдардыѓ соѓынан бастап ол )зi иеленген ресми ћызмет орындарын бiртiндеп ћалдыра бердi, бiраћ та ћайтыс болѕанына дейiн Ћытайдыѓ рухани к)шбасшысы болып ћалды, оныѓ iшкi жќне сыртћы саясатына шешушi ыћпал жасады. 187 ЋХР басшылыѕы бџѕан жауап ретiнде экономикалыћ ахуалды тџраћтандыру ж)нiнде шаралар ћолданды: тќртiпке келтiру ќдiсiмен аса маѓызды тауарлардыѓ баѕасыныѓ )суi шектелдi, кљрделi ћџрылыстыѓ к)птеген объектiлерi тоћтатылып ћойылды. Бiрћатар ауылшаруашылыћ тауарларыныѓ сатып алу баѕасы к)терiлдi. Мџнымен бiрге мемлекеттiк шенеунiктер мен партия ћызметкер- лерiнiѓ жекеменшiк кќсiпкерлiктегi ћиянатшылдыћтарына жол бермеуге баѕытталѕан шаралар жљзеге асырылды. Жемћорлар )лiм жазасына дейiнгi ћатал жазаѕа тартылды. 1989 жылѕа ћарай Ћытайдаѕы экономикалыћ реформалар еѓ жоѕары шегiне жеттi. Оларды ЋХР жаѕдайында одан ќрi жљргiзе беру љшiн жаѓа саяси шешiм ћабылданылуы ћажет болды. С)йтiп, 1992 жылы Дэн Сяопин социализмдi жаѓаша тљсiну ћажеттiгiн жариялады. Социализмнiѓ аныћтамасынан ћоѕамдыћ меншiк туралы шарт )шiрiлiп тасталды, мџныѓ )зi Ћытай социализмiнiѓ нарыћтыћ экономикаѕа к)шуiн жеѓiлдеттi. 1992 жылы ЋКП-ныѓ ХIV съезi экономикалыћ реформалар жљргiзудi тездетуге, неркќсiп пен ауыл шаруашылыѕындаѕы су ћарћынын, шетелдермен байланысты џлѕайтуѕа тиiстi болѕан жаѓа ћайта ћџрулар кезеѓiнiѓ басталѕанын жариялады. Съезде бiрiншi рет «Социалистiк нарыћтыћ экономиканы» орнатудыѓ немесе «Ћытайлыћ ерекшелiгi бар социализм» орнатудыѓ мiндетi алѕа ћойылды. 90-жылдардыѓ басында экономикалыћ даму ћарћынын саћтай отырып жќне ауыл халћы мен ћала халћыныѓ тџрмыс деѓгейiндегi айырмашылыћтарды ћысћарта отырып ћарыштап етек алѕан ћымбатшылыћты тоћтату, банк секторында жќне несие беру мќселе- лерiнде тќртiп орнату мљмкiн болды. Экономикалыћ )судiѓ жоѕары ћарћыны Ћытай экономикасына тќн сипатћа айналды. 90-жылдардыѓ екiншi жартысында Ћытай дљниежљзiлiк экономикалыћ дамуда алдыѓѕы ћатарлы позицияларѕа шыћты. 1978—2005 жылдарда жалпы iшкi 'нiмнiѓ орташа жылдыћ )су ћарћыны Ћытайда7,4%-ѕа жеттi. Шетелдiк ћаржы салымдарыныѓ к)лемi 1997 жылѕа ћарай 150 млрд доллар болды (дљниежљзiнде 8-орын). ЋХР Халыћаралыћ валюта ћорына жќне Дљниежљзiлiк банкке мљше болды. 2001 жылы Дљние- жљзiлiк сауда џйымына ћосылды, осыныѓ нќтижесiнде Ћытай Дљние- жљзiлiк экономикаѕа тез ендi. К)птеген ѕалымдардыѓ болжамы бойынша Ћытай ХХI ѕасырдаѕы жетекшi экономикалыћ державаѕа айналады. Экономиканыѓ ћайта ћџрылуы елеулi ќлеуметтiк iлгерi басушы- лыћтармен ћатар жљрiп отырды, еѓ алдымен, халыћтыѓ табысы молайды, еѓбекшiлердiѓ )ндiрiстiк белсендiлiгi артты, халыћћа бiлiм беру жљйесi жетiлдiрiлiп отырды. Медициналыћ жќне тџрѕын љй реформалары жљргiзiлдi. Тегiн медициналыћ ћызмет к)рсету жќне пќтерлердi тегiн б)лiп беру iсiнiѓ тоћтатылѕаны осыныѓ бiр нќтижесi болды. Халыћты баспанамен ћамтамасыз ету жаћсара тљстi. 188 Экономикалыћ реформалардыѓ бiрте-бiрте жљзеге асырылуы, «есеѓгiрету терапиясы» элементтерiнiѓ жоћтыѕы Ћытайдаѕы экономикалыћ реформалардыѓ ерекше сипатына айналды. Ћайта ћџрудыѓ экономикалыћ сипатыныѓ нќтижесiнде Ћытай кљрт ћџлдыраудан ћџтылып ћана ћоймай, сонымен ћатар экономиканыѓ жоѕары ћарћынмен дамуын, халыћтыѓ тџрмыс деѓгейi крсеткiштерiнiѓ жаћсартылуын ћамтамасыз ете алды. Сонымен бiрге реформа жылдарында к)птеген мќселелер одан ќрi ушыѕа тљстi. Аймаћтардыѓ дамуындаѕы теѓсiздiк кљшейдi, ћала халћы мен ауыл тџрѕындарыныѓ, байлар мен кедейлердiѓ табысы арасындаѕы алшаћтыћ џлѕайды. Кедейлердiѓ (бiр кљнде тџтынатын )нiмдерiнiѓ баѕасы 1 доллардан 2 долларѕа дейiн) саны 252 млн адамнан 353 млн адамѕа дейiн к)бейдi. Ћоѕамдаѕы ќлеуметтiк жiктелу мен ћарама- ћарсы екi жаћћа б)лiнушiлiк артты. Ќлеуметтiк наразылыћ бiлдiру- шiлердiѓ ћатарына ћосылѕандардыѓ саны 1993 жылы 10 мыѓ адам болса, 2004 жылы 74 мыѓ адамѕа дейiн к)бейдi. Жљргiзiлген экономикалыћ реформалардыѓ нќтижесiнде экономикалыћ жќне саяси билiк ресурстары партиялыћ жќне ќкiмшiлiк ресурстарды тек )здерiнiѓ баю маћсаттары љшiн пайдаланѕан жќне бюрократия мен нарыћтыћ жаѕдайларѕа бейiмделiп алѕан азын-аулаћ топтардыѓ ћолына шоѕырланды. Ћытай ћоѕамында жемћорлыћ ауыр проблемаѕа айналды. Ћытайдыѓ аса мол демографиялыћ ресурстары жер ћойнауындаѕы байлыћтармен бiрге алѕанда ћарыштап дамыѕан нарыћтыћ ћатынастар жаѕдайында Батыс пен Шыѕыс арасындаѕы даму деѓгейiндегi алшаћтыћты жоюѕа ѕажап мљмкiндiк туѕызатын. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|