Шығармашылық жұмыстар арқылы музыка тыңдау және талдау іс әрекетін тиімді ұйымдастыру
Музыка сабағында шығармашылық тапсырмалар арқылы оқушылардың тыңдау және талдау іс әрекетін ұйымдастыру жолдары
жүктеу/скачать 444,19 Kb.
|
| 2.2. Музыка сабағында шығармашылық тапсырмалар арқылы оқушылардың тыңдау және талдау іс әрекетін ұйымдастыру жолдары
Музыка тыңдату сабағын тиімді дəрежеде өткізу үшін арнайы жабдықталған музыка бөлмелері міндетті түрде болуы керек. Музыка кабинетінде композиторлар портреттерің, музыка ұжымдарының яғни, оркестрлердің (ұлт-аспаптар, симфониялық, үрлемелі аспаптар), хор ұжымдаарының суреттері, оркестр құрамына енетін аспаптар суреттері, т.б. болғаны балалардың тыңдау кезінде музыкалық сауаттылықтарын толықтырып отыруларына əсері бар. Оқушылардың шығармашылық тапсырмалармен істеу дағдыларын сабақ үстінде қалай жүзеге асыруға болады, мұны оқулық бойынша жүргізілетін жұмыстардан бастаймыз. Оқушылар білімді сабақ үстінде меңгеріп, іскерлік пен дағдыны да сабақ үстінде алуы тиіс. Егер, сабақ үстінде олар тек әрекетсіз тыңдаушы ғана болып отырса, бұл міндет жүзеге аспайды [13]. Шығармашылық тапсырманың түрлерін, оның сабақтағы орнын белгілейді, мақсатын түсіндіреді, олардың орындау барысын тексереді. Тапсырманы ауызша да беруге болады, бірақ егер жұмыс бірнеше этаптан тұратын болса, онда ол жұмыстың орындалу тәртібін көрсетіп, тақтаға жазады. Сабақ барысында оқушылардың шығармашылық жұмыстарының негізгі мазмұны оқушылардың ой белсенділігін арттыру, мұғалім оқу кітабындағы материалды толық оқып шығып, оның қандай бөлігіне басшылық керек, ал қандай бөлігіне балалардың өздіктерінен орындауларына беруге болатынын анықтайды [12]. Музыка сабағында шығармашылықты дамытудың қандай жолдары мен педагогикалық әдістерін белгілей аламыз? Біріншіден, бұл балаларға музыкалық өнердің бейнелі мазмұнын ашуға көмектесетін сұрақтар мен шығармашылық тапсырмалар жүйесі. Бұл негізінен диалогтық қарым-қатынас болуы керек және балаларда музыкалық шығармаларды шығармашылық оқудың нұсқаларын тудыруы керек. Балаларға сұрақ қою ғана емес, сонымен қатар жауабын есту маңызды, көбінесе түпнұсқа, стереотиптік емес-өйткені баланың айтқанынан гөрі бай ештеңе жоқ. Кейде қарама-қайшылықтар, түсінбеушіліктер болсын, бірақ оның жеке басы, жеке бояуы болады. Келесі педагогикалық әдіс полифониялық процесс ретінде сабақта балалардың музыкалық іс-әрекетін ұйымдастырумен байланысты. Оның мәні - әр баланың жеке көзқарасы, естуі, дыбыстық музыканы сезінуі негізінде оқуға жағдай жасау. Нәтиже барлық балалардың музыканы бірдей сезінуі, естуі, орындауы емес, сабақта балалардың музыканы қабылдауы әр баланың өз дауысы, жеке, қайталанбас, оған өзіндік ерекше, ерекше нәрсе әкелетін көркемдік «балл» түріне ие болуы керек. Балалық шақта бөлінбеушілік, музыканы қабылдаудың диффузиясы біртіндеп жеңіледі және оны мағыналы тыңдауға негіз дайындалады. Мұндай факторлар: қарым-қатынас тәжірибесі, коммуникативті фактор, сөйлеу және мотор ойын тәжірибесі, сондай – ақ сенсорлық тәжірибе-кеңістіктік және визуалды сезімдер мен көріністер. Музыканы біртіндеп сараланған естуге, оның әуезді, ритақты, гармоникалық және басқа ерекшеліктерін ажыратуға әкелетін маңызды фактор – баланың дамуының алғашқы кезеңдерінде коммуникативті тәжірибе факторы-баланың музыкамен байланыста болатын әртүрлі қарым-қатынас жағдайларын ажырату болып табылады. Музыкалық дыбыстың барлық түрлері бастауыш сынып оқушылары үшін бірнеше салада біріктіріледі: радиода немесе дыбыстық жазбада естілетін музыка; айналасындағылардың әні; оқушының қатысуымен музыкалық аспаптарда музыка орындау; бимен байланысты музыка; ойынмен; оқушыға түсінікті кез-келген әрекетті сүйемелдейтін музыка. Музыкалық тыңдау және талдау дағдыларын игеру әр түрлі іс-шаралар процесінде жүзеге асырылады. Балалар музыкалық шығарманы тұтастай тыңдай отырып қабылдайды. Бірте-бірте тәжірибе арқылы экспрессивті интонацияны, бейнелеу сәттерін ести бастайды және ажырата бастайды, шығарманың бөліктерін, кіріспе мен қорытындыны ажыратады; регистрлерді, тембрлерді, соққыларды ажырата бастайды, шығармалардың динамикасын, сипатын сенімді түрде анықтайды, таныс әндер мен пьесаларды таниды. Балалар үшін музыканы тыңдаудың белсенді түрлерімен байланысты музыкалық қабылдаудың түрлері – балалардың өздері қатысатын билермен, ойындармен және әндермен ең жақын, оңай ажыратылады. Музыкалық тәжірибені қалыптастыру өз әнімен сүйемелденетін қабылдаудың белсенді, белсенді түрлеріне сүйенеді. Музыкалық шығарманың, оның табиғаты мен тілінің өмірлік контекстпен байланысы үлкен маңызға ие. Балаларда музыканың одан әрі дамуы үшін белгілі бір жанрдағы музыканың ерекшеліктері мен коммуникативті жағдай арасындағы маңызды ассоциативті байланыстар бар. Мұның бәрі балаларда шығармашылық (шығармашылық) бастаманы дамытуға мүмкіндік береді. Музыка сабақтарындағы тақырыптардың, сюжеттердің әрқайсысын зерттеу кезінде шығармашылық тапсырмалардың әртүрлі нұсқалары қолданылады. Бұл тапсырмалар жүйесі екі жазықтықта жобаланады: біріншіден, оқушының субъективті тәжірибесіне, өмірлік мысалдарға, балалардың әсеріне, ал екінші жағынан, оларға таныс жағдайларды, бейнелерді, құбылыстарды бейнелейтін өнер туындыларына үнемі жүгіну. Шығармашылық тапсырмалар жүйесіндегі экспрессивтіліктің музыкалық құралдарын оңтайлы қабылдау және игеру үшін белгілі бір көркемдік сурет пен оны жүзеге асыру құралдары арасындағы байланысты анықтау маңызды. Шығармашылық тапсырмалардың көптеген түрлері бар. 1. Кескінді бір көркемдік қатардан екіншісіне аудару. 2. Көру және тыңдау, есту қабілеттерін дамыту. 3. Тапсырмаларды жекеден жалпыға дейін құру. Бірінші нұсқада кескіндеме құралдарымен (түс, графикалық, модельдеу) немесе шығарманың жалпы көңіл-күйін, кейіпкердің белгілі бір белгілерін ауызша сурет салу арқылы беруге арналған тапсырмалар қызықты. Мұндай тапсырмалардың мақсаты-балалардың назарын музыкалық экспрессивтілік құралдарының, көркемдік шешімнің музыкалық образдың сипатымен байланысына аудару. Музыканың графикалық, түсті модельдеуі музыканың өнер түрі ретіндегі ерекшеліктеріне және бастауыш сынып оқушыларының қабылдау ерекшеліктеріне сәйкес келеді. Түсті таңдау, жалпы графикалық композиция музыкалық бейненің сипатына, эмоционалды тәжірибеге сәйкес жүзеге асырылады. Әсіресе индикативті сәттер: регистрді, әуезді қозғалыс бағытын, динамиканы, ритақты пульсацияны көрсететін сызықтардың ерекше орны. Ауызша сурет салу объектілері-бағдарламалық музыкалық шығармалардағы кейіпкер табиғатын, сыртқы түрін сипаттау. Шығармашылық тапсырмалардың екінші нұсқасы ассоциативті ойлауды қалыптастыру, пайымдау арқылы салыстырмалы талдау дағдыларын игеру үшін маңызды. Мысалы: бұл бұлт қандай көрінеді? (филиал, дыбыс, музыкалық мотив т.б.). Әлемнің нақты құбылыстарын (аңдардың дауысы, құстардың әні, жапырақтардың сыбдыры) сипаттау қызықты, сондықтан басқа балалар бұл не туралы екенін біледі. Бұл жерде «не естіледі?» ойыны да орынды. Бұл тапсырмалардың барлығы көру, есту және заттар мен құбылыстардың экспрессивті қасиеттерін байқау қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Үшінші топқа жататын шығармашылық тапсырмалар шеңберіне баланың тақырыптың белгілі бір аспектісіне сүйене отырып, оның көркемдік тұтастығын түсінуге көмектесетін тапсырмалар кіреді. Мысалы, мұндай тапсырма: біртұтас бейненің өзгеруіне әкелетін сөздерді, дыбыстарды, түстерді ауыстырудан туындайтын әсер мысалында көркем бөлшектің рөлін түсіну. Немесе мұндай тапсырма: кейіпкердің мінез-құлқын, оның музыкалық портретін өзгертілген жағдайларда елестету. Шығармашылық қызметті дамыту, музыкалық экспрессивтілік құралдарын қабылдау біз шығармашылық тапсырмалар жүйесі арқылы жүргізуге болады. Сабақтағы балалардың тәуелсіз шығармашылығы ғана олардың музыканы тыңдау және талдау қабілеттерін дамытады. Шығармашылық тапсырмаларды құрастыра отырып, келесі принциптерді ұстану қажет: 1. Мұғалім музыкалық іс-әрекеттің әртүрлі түрлерінде оқушының шығармашылығын дамытуға баса назар аударуы керек, сонымен бірге музыка тақырыбына сүйене отырып, әр сабақта іс-әрекеттің өзара әрекеттесуінің ең ұтымды жолдарын іздеуі керек. 2. Әр оқушының шығармашылық белсенділігін, қызығушылығын ояту үшін әр түрлі формалар мен жұмыс әдістерін, ең алдымен ойын әдістерін қолдану. 3. Шығармашылық тапсырмалар біртіндеп күрделене отырып, белгілі бір ретпен орындалуы керек (шығармашылық тапсырмалар сериясын әзірлеу). 4. Шығармашылық тапсырмаларда түрлі музыкалық материалдарды қолдану керек: классика, фольклор, заманауи, байсалды (академиялық) және танымал музыка. 5. Сабақтағы шығармашылық жұмыс принципімен қатар репродуктивті типтегі тапсырмаларды да қолдану (қарапайым музыкалық ұғымдарды есте сақтау, композиторлардың есімдерін білу, шығармалардың атауына қарай талдау). Ең алдымен, балалардың музыкалық және шығармашылық дамуы музыканы қабылдауда, ол туралы ойлауда көрінеді – бұл музыкамен көркемдік қарым-қатынастан туындайтын және оны ұзартатын әрекет. Тек мазмұны ғана емес, сонымен қатар ойлау формасы (мысалы, өлеңдер), экспрессивтілік, оқушының сөйлеу интонациясы маңызды. Баланың психикалық өмірінің көріністерімен тығыз байланысты сөйлеу интонациясы көптеген қызықты нәрселерді естуге мүмкіндік береді. Сөйлеудің ең эмоционалды түсіне-таңдану, қуаныш, немқұрайлылық, ашуланшақтық баланың музыкаға, моральдық мәселеге деген көзқарасын білдіреді. Сабақта оқушының сөйлеуінің бейнесі мен интонациялық экспрессивтілігінің дамуын бақылау өте маңызды. Бұл балалардың шығармашылық белсенділігін танудың және ынталандырудың кең көздерінің бірі. Балаларды аспаптық музыка арқылы музыкамен таныстыру арқылы музыканы тыңдау және талдауға үйретеуде олардың шығармашылығына ықпал ету үшін мыналарды есте сақтау қажет: - оқушы өзінің музыкалық түйсігі айтқандай әрекет етеді; - мұғалім шығарманың стилі мен музыкалық бейнесіне сәйкес келетін музыкалық аспапты таңдауға көмектеседі; - мұғалім оқушыға орындау әдісін табуға көмектеседі. Бастауыш сынып оқушысының жеке басының, оның қызығушылықтары мен бейімділіктерінің еркін шығармашылық көрінісінің тағы бір формасы – «Музыкалық әсерлер күнделігін» жүргізу, онда балалар өз ойларын бейнелейді. Балалар оны екінші сыныптан бастап бастайды. Басында ойлардың қаттылығы мен шектеулілігі сезіледі, бірақ балаларға көмектесу үшін оларға шығарманың авторы, музыканың мазмұны және орындалуы туралы сұрақтар бар жоспар беріледі. Сондай-ақ, өзін тек сабақта ғана емес, үйде де шығармашылық жұмыста көрсетуге мүмкіндік беріледі. Үй тапсырмасы музыка сабақтарына қызығушылықтың пайда болуына ықпал етеді. Балалар, әдетте, суреттерде, өлеңдерде, әңгімелерде музыкадан алған әсерлерін білдіруді өте жақсы көреді. Шын мәнінде, музыкалық мәдениетті шығармашылық арқылы құру және әр түрлі көркемдік іс-шаралар арқылы ең алдымен өзінің ішкі әлемін құру деп анықтауға болады. жүктеу/скачать 444,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|