Синтаксистік парадигмалар


арығына,  азғаны  мен  тозғанына  наразы  сияқты,  ұнатпай  қарайды



Pdf көрінісі
бет312/374
Дата07.01.2022
өлшемі2,27 Mb.
#17280
түріМонография
1   ...   308   309   310   311   312   313   314   315   ...   374
арығына,  азғаны  мен  тозғанына  наразы  сияқты,  ұнатпай  қарайды. 
Арып  талғанға  таңданбайды  да,  аяр  түрі  де  жоқ,  ашықтан-ашық 
ұнатпай қарайды. Жас деп сатып алған аты кəрі болып шыққандай 
безіне қарайды (Ғ.Мүсірепов). 
Беріліп  отырған  мысалда  үстеме  құрылым  үш  сөйлемнен  тұрады. 
Бірінші сөйлем жай сөйлем, екіншісі – құрмалас сөйлем, үшінші сөйлем 
жай  сөйлем.  Негізгі  сөйлемде  айтылған  ойдың,  іс-қимылдың,  сапаның 
түрлі  белгілері  үстеме  құрылымда  айтылған.  Үстеме  сөйлемдер  негізгі 
сөйлемді  амалдық,  сапалық,  экспрессивтілік  жақтарынан  кеңейтіп,  да-
мытып тұр. 


384
385
Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигмалар
ІІ бөлім. Коммуникативтік парадигмалар
Соңғы үш үстеме сөйлемдердің негізгі сөйлемге тəуелді болуы, бай-
ланысуы  төмендегідей:  біріншіден,  негізгі  сөйлемде  айтылған  етістік 
баяндауыштың  (шолып  өтті)  синонимдері  (қарайды)  үстеме  сөйлемде 
қайталануы  арқылы  байланысқан.  Негізгі  сөйлем  бастауышының  жи-
налған жұртқа қарауының түрлі амалдары үстеме сөйлемде баяндалған. 
Негізгі сөйлемнің баяндауышы үстеме сөйлемдерде қайталануы – тізбек-
теле  келген  үстеме  сөйлемдерді  негізгі  сөйлемге  тəуелді  қылып,  бас-
аяғын жинақы қылып, тұтастырып тұруға негіз болған; 
Екіншіден,  соңғы  үш  үстеме  сөйлемнің  ортақ  бастауышы  (Иван  Зу-
бов)  негізгі  сөйлемде  орналасқан.  Кейінгі  үстеме  сөйлемдер  осы  ортақ 
бастауышқа жарыса бағынған. 
Екі солдат пен Абылов əрі асты. Ойылдағы кадет мектебін алып 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   308   309   310   311   312   313   314   315   ...   374




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет