Емтихан сұРАҚтары «5В060900-«География»

(Қалампырлар тұқымдасы)

Мәртебесі: саны қатты қысқарып бара жатқан, сирек кездесетін түр. Батыс Тянъ-Шань мен Памир-Алай эндемигі. Біздің елімізде Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстарындағы таулар мен тау етектерінде кездеседі. Шөлді, шөлейтті және саванналы жерлерде тау етегі жазықтығынан орташа тау белдеуіне дейін өседі. Бұтақтанған, дерлік шар тарізді ұсақ ақ гүлдердің селдір жиынтығы өте әдемі. Түр тіршілігінің өте ұзақтығымен (200 жылға дейін) және салмағы 2-3 кг-ға жететін, негізгі жуан тамырымен ерекшеленеді. Құрамыңда салонин (25% шамасыңда) бар, ол кең түрде қолданылады. Азық-түлік өнеркәсібінде халуа дайындау, тоқыма өнеркәсібінде маталарды ағарту, аң терісі өнеркәсібінде өңсіздендіру жәңе теріні жарқырату үшін пайдаланады. Аллохрузаны Орта Азияда 1927 жылдан бері даярлайды. «Түркістан сабынды тамыры» деген атпен көп мөлшерде шетелге жіберідді. 1960 жылдардың басында Қазақстанда жылына 700-800 тамыр дайындалатын. Осының әсерінен азайып, кей жерлерде тіпті жойылып та кетті. Кейбір мамандардың айтуына қарағанда, соңғы 20 жылда Оңтүстік Қазақстан облысында аллохруза қоры қалпына келді және енді ішінара даярлауға болады деп есептейді . Дегенмен сабынды тамырды мәдени түрде өсіруді жаңғырту керек. 40 жыл бұрын оны Қазақстан мен Өзбекстанда өсіріп байқаған. Табиғаттан қазып алынғанға қарағанда, 4 жылдық мәдени өсіру арзан шикізат беретіні анықталды. Популяциясының біразы Ақсу-Жабағылы және Қаратау қорықтарында қорғалады.

ТАЛАС БӘРПІСІ

(Сарғалдақгар тұқымдасы)

Мәртебесі: Қазақстанда сирек кездесетін, саны қысқарып бара жатқан түр. Тек Батыс Тянь-Шаньда (Талас және Угам жоталары, Қырғыз Алатауының батыс бөжгі) кездеседі. Өзен жағалауларында, аршалы ормандарда және шалғынды алаңқайларда, көбіне субальпі белдеуінде еседі. Үш-торт біріккен түйнек тізбегінен тұратын кішілеу тамырсабағы мен биік сабағындағы көптеген көгілдір гүлдерімен ерекшеленеді. Туыстың басқа өкілдері сияқты құрамында улы заттар — алколоидтар бар. Бірақ көпке танымал «ыстықкөл тамырына» қарағанда, олардың химиялық құрамы басқа және аконитпен уланғанда уға қарсы дәрі ретінде пайдаланады. Халық медицинасында қолданылады. Дәрілік шикізат ретінде тамырын көп жинау әсерінен саны азайып отыр. Ақсу-Жабағылы корығында қорғалады.