Емтихан сұрақтары: Тарихи дамудың қазіргі кезеңіндегі ғылым теориясы мен методологиясының орны мен рөлі
жүктеу/скачать 65,59 Kb.
|
| 23. Тарих парадигмасы.
Адамзат қоғамының мыңдаған жылдық тарихы көп өлшемді дүниетанымдық түсіндіруге ұшырайды. Ең алдымен, осы типтердің бірігуі туралы мәлімдеме жасай отырып, адамзат тарихы тұрғысынан түсінілетін дүниетаным түрлерін атауға болады: - планетадағы көптеген этностар тарихының халықтық-көркемдік, дәстүрлі-бейнелі көрінісі; -әлемдік діндер мен мифологиялардың адамзат тарихының діни-мифологиялық, догматикалық - символдық көрінісі; - философиялық тұжырымдамалар мен көптеген ғылымдар бойынша тарихтың философиялық-ғылыми, тұжырымдамалық-номологиялық көрінісі. Бірақ белгіленген үш тәсілдің әрқайсысының шекарасында әр түрлі жеке ілімдер қалыптасады, олардың басым бөлігі тарихи парадигмалар мәртебесіне ие болады. Осы парадигмалар тұрғысынан адамзат қоғамының тарихи жолын жаппай түсіну жүреді. 1) адамзат тарихының эмпирикалық экспозициясы мен пони - маниясының парадигмасы ұзақ уақыт бойы адамзаттың пайда болуынан қазіргі уақытқа дейінгі хронологиялық дәйекті болмыстардың жиынтығы ретінде жұмыс істеді. Тарихи заңдылық қажетті объективті ұзақтық түрінде тарихи кездейсоқтық ретінде қабылданды. Бұл Плутарх, Плиний, Геродот, Гомердің өкілдіктеріндегі оқиға... 2) қазіргі уақытта (17-18 ғғ.) адам ис - ториясын циклдардың өзгеруінің хронологиялық реттілігі ретінде циклдардың табиғи ауысуы ретінде қарастыру үрдісі пайда болады. Бұл тәсілді Жан-Батист Вико, оның цикл теориясында, генетикалық тұрғыдан адам өмірінің уақытша циклдарына ұқсас құрылған: туылу, жетілу, жетілу, бойдақтық, Кәрілік, өлім. Бұл тәсіл, мысалы, Татищевте немесе Карамзинде олардың Российск мемлекетінің тарихында басым: Еуропа мемлекеттерінің корольдік әулеттерінің шежіресінде, Қытай әулеттерінің периодтарында… 3) археологияны, этнографияны, адамзат қоғамының материалдық мәдениетінің тарихын қазба жұмыстары, мәдени ескерткіштер және т.б. арқылы қалпына келтіруге негізделген дамыту үш хронологиялық кезеңмен: жабайы, варварлық, өркениетпен адамзат тарихын жүйелі түрде ұсынудың жаңа парадигмасының қалыптасуын ынталандырды. Бұл кезеңдеу адам мен қоғамның жануарлар мен табындық тіршілікті біртіндеп еңсеруін және адамның өзіндік ерекшеліктерін жоғарылатуды, алдын - ала еңбекті-еңбекке, алдын – ала сананы-санаға, алдын – ала тілді-тілге, қоғамды – қоғамға, адам алдындағы-адамға айналдыруға негізделген. XIX ғасырда бұл парадигма мәлімдеме мен кеңістік алады және ол Морган, Леви-Брюль, тенг, Ключевско - го және әртүрлі елдердің көптеген тарихшыларының еңбектерінде ұсынылған. Ол өзінің жаратылыстану - ғылыми қоректенуін эволюциялық Тұжырымдамада алады. Дарвин адамның жануар туралы. 4) XIX ғасырда бұл мылтық-циклдік парадигма екі басым және бір - біріне қарама-қарсы парадигмалардың пайда болуына негіз болды: өркениеттік және формациялық. Олардың арақатынасын Е. В. Пас - шинцев өзінің "формациялық талдау теориясына кіріспе" монографиясының екі томында мұқият қарастырады. Классикалық формациялық ілімнің сыны " [1]. Бір қызығы, автор К. Маркстің формациялық ілімінің "сынын" оған өркениеттік ілімнің элементтерін қосу арқылы құрады. 5) XIX ғасырдан XX ғасырға дейінгі адамзат қоғамының тарихын өркениеттік түсіну парадигмасы өркениет пен мәдени тур ұғымдарының сөзсіз арақатынасына негізделді, бұл адамзаттың өркениеттік тарихына мәдени циклдардың қосылуына әкелді (12-16 цикл: Данилевский, Шпенглер...), бұл, мысалы, А.Тойнбидің "тарих сотының алдындағы өркениетінде" анық, мұнда өркениет пен мәдениеттің анықтамалары бір-біріне сәйкес келеді немесе қиылысады. Тарихтағы мәдени өркениеттерді бөлу әртүрлі негіздер бойынша жүзеге асырылады: кеңістіктік (Солтүстік – Оңтүстік, Шығыс – Батыс), уақытша (ежелгі, ежелгі, ортағасырлық, готикалық, дустриалды...), саяси (варварлық, ағартушылық, демократиялық, деспо - тикалық...), технологиялық (қолөнер, Өндіріс, өнеркәсіптік, индустриалды, постиндустриалды...), Объектілік (заттай, энергетикалық, ақпараттық...). B сайып келгенде, Хантингтон барлық өркениеттерді "жақсы" және "жаман", "озық" және "болаттан", "сенімді" және "сенімсіз" деп бөлудің бұлыңғыр субъективті критерийімен "шығыс" немесе "Батыс"өркениеттерінің қақтығысы, қақтығысы туралы айтады... 6) ХХ ғасырдың бірінші жартысында в. Ростоу өзінің "рос - та кезеңдерінің теориясы" монографиясында АҚШ-тың ең озық ел ретіндегі мысалында "жаппай тұтыну қоғамы" (!) бізді циклдар (кезеңдер) теориясына қайтарады Ж - Б.Вико: көтерілуге дайындық, көтерілу, өсу, үдеу, жаппай тұтыну, құлдырау... Мұнда "тұтынушылық" критерийі американдық канцевтің іскерлік психологиясының рухында айқын көрінеді. Тіпті Еуропалық экономистер де "үнемшілдік", "үнемдеу", "әділ бөлу" немесе тіпті планетадағы "сол миллиардтың" абсурдтық теориясына түзетулер енгізе бастады. 7) ХІХ ғасырдың ортасында қалыптасқан К. Маркстің қалыптасу теориясы тарихты кезеңдеудің бірыңғай негізіне негізделген. Мұндай негіз меншіктің экономикалық категориясы болып табылады, оның объектісінің тарихи динамикасы - нақты объективті меншік – үш принципті қалыптасу дәуірінің қалыптасуын анықтады: а) "қоғамдық меншікке" негізделген, еңбек етуші субъект пен меншік иесі субъектінің бірлігін көздейтін, сондықтан оны еріксіз пайдалану арқылы жалдамалы еңбекті болдырмайтын қарабайыр рулық қоғамның сыныпқа дейінгі дәуірі; б) құлдық, феодалдық және капиталистік таптық дәуір меншікті иеліктен шығаруды көздейтін "жеке меншікке" негізделген форма жүктеу/скачать 65,59 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|