Ептілік және оны дамыту әдістемесі. Жоспар
жүктеу/скачать 18,85 Kb.
|
|
Ептілік және оны дамыту әдістемесі. Жоспар: 1.Ептіліктің негізгі сипаттамаларырбиелеудің негізгі амалдары. 2.Ептілікті дамыту амалдары 3.Ептілікті жетілдіру құралдары Ептілік — бұл, біріншіден, жаңа қозғалыстарды бір- ден игеріп кетуге (үйреніп кетуге), екіншіден өзгеретін жағдайдың талаптарына сәйкес қозғалыс қызметін жылдам қайта құруға мүмкіндік беретін қабілет. Психологиялық тұрғыдан қарағанда ептілік өз қимыл-қозғалыстарын қабылдау толыққандығына, қоршаған орта мен ынталылыққа тәуелді. Сондай-ақ ептілік орталық жүйке жүйесінің созылымдығымен де анықталады. Ол қозғалыс реакцияларының шапшаңдығы мен нақтылығымен тығыз байланысты. Қозғалыс машықтары көлемі жоғары болған сайын ептілік деңгейі де жоғары болады. Қозғалыста епті болу үшін, қозғалыс міндеттерін жылдам әрі дұрыс шеше білу үшін күшті, шапшаң, төзімді болу қажет, буындар қозғалғыштығы, ерік-жігер сапалары жақсы болуы тиіс. Ептіліктің негізгі сипат- тамалары – қимыл-қозғалыс нақтылығы, олардың үйлесімді күрделелігі, қозғалысты аяқ астынан өз- герген жағдайда орындай білу қабілеті. [4] Николай Александрович Бернштейн (1896 —1966), белгілі ғалым, КСРО медицина ғылымдары академиясының корреспондент мүшесі, КСРО Мемлекетік премия лауреаты (39-сурет), ғылымдағы өзі «физиологиялық белсенділік» деп атаған жаңа бағыт авторы, ептілікті «Ептілік және оның дамуы туралы» өз еңбегінде былай сипаттаған: «ептілік – кез келген жағдайдан қимылмен оңай өтіп кету қабілеті, яғни кез келген орын алған қозғалғыш мәселені оңай игеру қабілеті: 1) дұрыс (яғни адекватты әрі нақты); 2) шапшаң (яғни жылдам әрі ұтымды); 3) орынды (яғни мақсатты түрде және үнемді); 4) тапқыр (яғни айлалы және ынталы)». Кеңістіктік нақтылық, уақыт микроинтервалдарын ажырата білу қабілеті (5, 10, 15, 20 б), жақсы дамыған бұлшықет сезімі және бұлшықет-буын сезімталдығы еңбек және күнделікті жағдайларда практикалық қозғалыстарды игеру үшін қажет. Ептілікті дамыту үйлесімдік тұрғыдан күрделі қозғалыс әрекеттерін меңгере білу, аяқ астынан өзгеретін жағдайларға байланысты қозғалыс әрекетін қайта құру секілді қабілеттерді дамытудан туындайды. Мұндайда уақыт пен кеңістіктегі қозғалыстарды («кеңістік сезімі», «уақыт сезімі») дәл қабылдай білу және жасай білу қабілеттерін жетілдіру, тепе-теңдікті сақтай білу, күш түсіру мен босаңсуды ұтымды кезектестіре білу және т.б. қабілеттер айтарлықтай мәнге ие. [2] Ептілікті дамытудың негізгі жолы – жаңа әртүрлі қозғалы- старды меңгеру. Бұл өз алдына қозғалыс машықтары қорлары- ның артуына алып келеді және қозғалғыш анализатордың функционалдық мүмкіндіктеріне оң әсер етеді. Жаңа қозғалыстарды меңгеру қабілеті ретінде ептілікті дамытуда жаңа элементтерден тұратын кез келген жаттығулар пайдаланыла алады. Машықты автоматтандыру негізінде бұл жаттығулардың ептілікті дамыту құралы ретіндегі маңызы азаяды. Ептілікті дамыту үшін аяқ астынан өзгеретін жағдайға бірден жауап қайтара білуге байланысты жаттығулар ұсынылады (спорттық және қозғалмалы ойындар, белгілі бір тапсырмалары бар секіру жаттығулары, жекпе-жек (40-сурет) және т.б. Кәсіби тұрғы- да маңызды дене (қимыл) қабілеттері, оларды жетілдірудің құралдары мен әдістері. Ептілікті дамытуға бағытталған жүктемелерді өзгерту үй- лестіруші қиындықтарды жоғарылату жолымен жүзеге асады. Ептілікті дамыту процесінде әртүрлі әдістемелік амалдар пайдаланылады: қажетті бастапқы қалыптарды пайдалану; жаттығуларды дәлме-дәл орындау; қозғалыс қарқыны мен жылдамдығының өзгеруі; жаттығулар орындалатын кеңістіктік шектердің өзгеруі; жаттығуларды орындау амалдарының ауысуы; топтық және жұптық жаттығулар орындаған кезде жат- тығушылар қарсы әрекеттерінің өзгеруі; оған дейін белгісіз болған үйлесімдерде таныс қозғалыстарды орындау және т.б. Бұл жаттығу жұмыстарында басты жүктеме ОЖЖ-ға түседі. Ептілікті дамытуға бағытталған жаттығулар шаршауға алып келеді. Оларды орындау бұлшықет түйсіктерінің анықтығын талап етеді және шаршаған кезде аздаған әсер береді. Сол себепті демалыс интервалы толыққанды қалыпқа келу үшін жеткілікті болуы тиіс, ал жаттығулардың өзін оған дейін болған жүктемеден айтарлықтай шаршау болмаған жағдайда орындаған жөн. Ептілік шектелген тіреуде қозғалыс жасауда тұрақты тепе-теңдікті сақтай білу қабілеті ретінде көрініс табады. [3] Тұрақты тепе-теңдік құрылысшыларды, жоғары өрмеле- гіштерді, туризм бойынша мамандарды және т.б. даярлауда кәсіби тұрғыда маңызды қозғалыс сапасы ретінде қарастырыла алады Статикалық және динамикалық тепе-теңдік тірек болғанда да, болмағанда да көрініс табуы мүмкін. Тепе-теңдіктің анықтаушы рөлі кинестетикалық және вести- булярлы анализаторларға тиесілі. Көре алмай қалу тепе-теңдікті сақтауға кері әсер етеді. Тепе-теңдікті негізінен екі жолмен дамытуға болады. Олардың бірі тепе-теңдікті сақтау қиынға соғатын жаттығуларды жасауға негізделеді. Қимыл сапаларының дамуы дене мүсінін сақтауға және адам үшін өмірдегі қажетті қозғалысын жүзеге асыруға қажет. Дене мүсіні сыртқы пішінімен көрінеді, әр адам үшін денесін түзу ұстау үшін. Сапалы дене мүсінін қалыптастыру бала кезден бекіп және жетілдіруде дене тәрбиесінің маңызды мәселесі сналады. Дене мүсінін негізгі антропометрлік белгілері ретінде: дене бөліктерінің сәйкестілік орналасуы (бас, дене және аяқ) тиістік жазықтық пен омыртқа профилінде (мойын, кеуде және бел бөліктеріндегі иірім көлемі). Дене мүсінін бес түрін ажыратады: тік, бүкір, шалқайған, иілген. Дене мүсінің тік түрінен басқалары ауытқушылық саналады. Дене мүсінін сапалы тұрғыда қалыптастыру денетәрбиесінің маңызды бөлімі саналады. Балалармен сабақта тәртіп болу қажет: әр сабақ, әр денеминуты, денемәдениеті үзілісі және күнделікті таңертеңгілік гимнастика денемүсінін түзететін жаттығулардан және денемүсінін бақылаудан бастау қажет. Дене салмағы және дене салмағын түсіру әдістемесі жайлы сұрақты ашу туралы бірер сөз. Денежаттығулары барысында, әсіресе күштік негізде бұлшықеттердің көлемінің (гипертрофии) өсуіне әкеледі. Күштік жаттығулармен айналысу әдістемесі сабақтары, бұлшықеттер салмағының ұлғайуына бағыттала отырып денежаратылысын жақсартумен қатар спортсменнің күшін көбейту мақсатында қолдануға болады. Айтылған мәселе бойынша қортынды шығады, бұлшықеттерді ұлғайтуға бағытталған жаттығуларға талап қойу: бұлшықеттер кернеулігі шектен тыс болмау қажет. Сонымен қатар жаттығудың басқа әдісін қолдана отырыпдене салмағын төмендетуге болады. Алдымен дені сау,жақсы жетілген ағза үшін майдың кішігірім жиналуы байқалады (ерлерде мөлшермен Ѕ дене салмағынан, әйелдерде мөлшермен 1/16). Естен шығармау керек май басу – қатерлі де қауіпті ауру. Сондықтан осыған қарсы қомақты, толық адамдарға максималды қарқынды жаттығулардан, ұзақ сарынды – жүріс, ескек есу, жүзу, шаңғыда сырғанау және т.б. ұзақ жұмыс барысында дене майы жойыла бастайды. Жүктеменің ұзақтығы мен қарқындылығы ағзаның мүмкіндігіне байланысты. Ай мөлшерінде дене салмағының төмендеуі қарт адамдарда 2-3 кг, жастарда 3-4 кг аспау қажет. Тұрақты тепе-теңдік – қозғалыс сапасы ретінде денені статика мен динамикада тепе-тең қалыпта ұстап тұруға мүмкіндік беретін қабілет. Оларға жылжумен (әртүрлі бағытта) тепе-теңдіктің әртүрлі түрлеріне қатысты жаттығулар, статикалық жаттығулар және кішірейтілген тіректердегі қалыптар және т.б. жатады. Вестибулярлы және кинестетикалық анализаторларды жетіл- дірудің өзге жолы – тоңқалаң асу, аударылып түсу, басты айналдыру, аяқ-қолды айналдыру, денені (әртүрлі жазықтықта) айналдыру секілді жаттығулар. [1] Осылайша, қозғалыс (физикалық) сапаларын жетілдіруге бағытталған физикалық шынығу жалпы және ерекше жұмыс қабілеттілігінің тиімділігі және ұзақтығы деңгейін жоғарылатады; денсаулықта жақсартады; «заманауи» аурулар факторларының пайда болуын төмендетеді; денеде май массаларының пайда бо- луын төмендетеді; оң эмоционалды фон туындатады; психо-физиологиялық сапаларды (жад, ойлау, қабылдау, ерік), күйзеліске төзімділік механизмдерін, әлеуметтік, моторлы, адамгершіліктік машықтарды жетілдіреді. Сондай-ақ организмге шипалы әсер етуге, жаттығу жұмыстарының айтарлықтай тиімділігіне келесі шарттарды орындау арқылы ғана қол жеткізуге болады: организмге физикалық жүктеменің әсер етуінің тиімді дозасы (белгілі бір шектерде болуы тиіс: жоғарғысы организмнің индивидуалды мүмкіндіктерінен асып кет- пеуі тиіс, төменгісі жүйелік жаттығулардан оң жиынтық әсердің жеткілікті ықпал етуімен анықталады); ■ спорттық жаттығу жұмыстарының негізгі қағидаттарына, ережелері мен әдістеріне сүйену; ■ негізгі гигиеналық талаптарды орындау (жаттығушылардың өздеріне және жаттығу орындарына қатысты); ■ мақсат қою, бағдарлама-минимум мен бағдарлама-максимумды құру; ■ қозғалысқа назар аудару; оң жүйке-эмоционалды жағдайда жүктемені орындау; ■ СӨС (салауатты өмір салтын), тамақтану режимін, демалу режимін ұстану, зиянды әдеттердің болмауы. [5] Қорытынды: Кәсіби тұрғыда маңызды қозғалыс сапаларын жетілдіруге бағытталған жеке жаттығу жұмыстарының жобалап жасалынған жоспарын қозғалыс белсенділігінің (жеңіл атлетика, жүзу, шаңғы тебу) классикалық түрлерімен пайдалану. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Вачков И. Основы технологии группового тренинга, психотехники. –Моска.: Ось, 2010 2. Емельянов Ю.Н. Активное социальное –психологическое обучение – Л, 1985 3.г.Прутченков А.С. Социально-психологический тренинг в школе. -М., 2001 4.Рогов Е.И. настольная книга практического психолога в образовании. -М., 2005 5.Фопель К. Технология ведения тренинга. Теория и практика. -М., 2003 жүктеу/скачать 18,85 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|