Ертегілерде оқиғасы өмірде сирек кездесетін не болмаса адамның қиялынан туған, өмірде мүлдем кездеспейтін оқиғалар баяндалады. Ертегілер көбінесе қарасөз

Шешендік толғауға Асан қайғының:

 

Құйрығы жоқ, жалы жоқ

 

Құлан қайтіп күн көрер?

 

Аяғы жоқ, қолы жоқ

 

Жылан қайтіп күн көрер?

 

Жалаң аяқ балапан

 

Қаздар қайтіп күн көрер?

 

Шыбын шықса, жаз болып,

 

Таздар қайтіп күн көрер?

 

Көлде жүрген қоңыр қаз

 

Қыр қадірін не білсін?

 

Қырда жүрген дуадақ

 

Су қадірін не білсін?

 

Көшіп-қонып жүрмеген

 

Жер қадірін не білсін?! –

деген толғаулары, Мөңке би айтқан:

 

Қадірін біліп ұқпаса,

 

Дүррі гауһар сөз ғаріп.

 

Замандасы болмаса,

 

Қария болар тез ғаріп.

 

Қаз, үйрегі болмаса,

 

Айдын, шалқар көл ғаріп – ...

деп келетін сөздері жатады.

 

Шешендік дау мазмұнына қарай жер дауы, жесір дауы, құн дауы, ар дауы болып бөлінген.

1. 
   «Шешен сөз» ұғымын термин ретінде тұңғыш қолданып, ғылым ретінде зерттеген ғалым мен оның еңбегін белгілеңіз.
   
2. 
   Әлеуметтік-тұрмыстық мазмұнды шешендік сөздерге не жататынын анықтаңыз.
   
3. 
   Соңғы жылдары шешендік сөздерді жинап, зерттеп, танытуға үлес қосқан ғалымды табыңыз.
   
4. 
   ХІІ-ХІІІ ғасырда өмір сүрген қазақ шешендік өнерінің өкілдерін көрсетіңіз.
   
5. 
   «Шешенің судай төгілген, тыңдаушың бордай егілген» деген сөздің авторын табыңыз.
   
6. 
   Көп нүктенің орнына айтылатын шешеннің атын көрсетіңіз. «Түгел сөздің түбі бір, түп атасы – ...».
   
7. 
   Шешендік арнауға жататын қатарды көрсетіңіз.
   
8. 
   Шешендік сөздің жанрлық түрін көрсетіңіз.
   
9. 
   «Қазақтар ... мүдірмей, кідірмей ерекше екпінмен сөйлейді...» деген сөздің авторын белгілеңіз.
   
10. 
    XIV-XV ғасырда өмір сүрген шешендерді көрсетіңіз.
    
11. 
    Шешендік өнердің қиындығы туралы айтқан жырауды көрсетіңіз.
    
12. 
    «Ердің құнын екі ауыз сөзбен бітіретін» өнер иесі кімдер екенін көрсетіңіз.
    
13. 
    Төле, Қазыбек, Әйтеке билер қай ғасырда өмір сүргенін көрсетіңіз.
    
14. 
    «Сөзден тәтті нәрсе жоқ, сөзден ащы нәрсе жоқ» деп айтқан шешенді көрсетіңіз.
    
15. 
    «Кім жақын, не қымбат, не қиын?» деген сауалға тапқырлықпен жауап берген би-шешенді көрсетіңіз.
    
16. 
    Қазақ пен қалмақ арасын бітістірген би-шешенді табыңыз.
    
17. 
    «Қарлығаш әулие» атанған биді көрсетіңіз.
    
18. 
    «Құйрығы жоқ, жалы жоқ құлан қайтіп күн көрер?» деп басталатын толғау қай қатарға тән екенін көрсетіңіз.
    
19. 
    «Жүзге бөлінгендердің жүзі – қара, руға бөлінгендердің құруға асыққаны» деген сөзді айтқан биді көрсетіңіз.
    
20. 
    Қалмақ еліне жаушылыққа барғанда Қазыбек би неше жаста болғанын табыңыз.
    
21. 
    «Ақыл деген – дария, алдын тоссаң, тоқырар» деген сөзді айтқан биді көрсетіңіз.
    
22. 
    Қазыбек бидің өмір сүрген жылдарын көрсетіңіз.
    
23. 
    «Бай болсаң, халқыңа пайдаң тисін, батыр болсаң, жауға найзаң тисін» деген сөзді айтқан биді көрсетіңіз.
    
24. 
    «Сен – темір де, мен – көмір, еріткелі келгенмін ...» деп басталатын шешендік сөз қай қатарға тән екенін көрсетіңіз.
    
25. 
    Шешендік жұмбаққа жататын қатарды көрсетіңіз.
    
26. 
    «Атадан ұл туса, құл боламын деп тумайды, анадан қыз туса, күң боламын деп тумайды» деген сөзді айтқан би-шешенді көрсетіңіз.
    
27. 
    «Отбасының берекесі, ердің ырысы» деп әйелдің орнын өте жоғары бағалаған биді табыңыз.
    
28. 
    «Әділ билердің қолындағы билік – қазақтың неше түрлі дертін жазатын жақсы дәрі» деген сөзді айтқан кім екенін белгілеңіз.
    
29. 
    «Құлдық ұрсаң дұшпанға, арылмайтын сорың бар» деген сөздерді Төле бидің қай жерде айтқанын табыңыз.
    
30. 
    Аяз бидің әйелінің есімін көрсетіңіз.
    
31. 
    Шешендік толғаудың түрлері
    
32. 
    Шешендік толғаудың үлгісі (-лері):
    
33. 
    Шешендік толғау, шешендік арнау, шешендік дау түрлеріне қатысты жол (-дар)
    
34. 
    «Жеті жарғы» заңдар жинағын құрастыруға қатысқан қазақ би-шешендері