Сурет 1 Сөздердің жиілігін көбінен азына қарай жинақтау

 
223 
 
Сурет 2 – Қарасөздердегі жалпы сөз саны 
 
Жиілік көрсеткіші берілген тізімнің соңында шығармада қолданылған сөздің жалпы 
саны мен қолданысы көрсетіледі. 
Абайдың 45 қарасаөзінде жалпы саны 16 853 сөз қолданылғаны анықталды. Ал сөз 
формасының  саны  6006  сөз  екені  Excel  форматынан  көрінеді.Осы  статистикалық 
мәліметтер негізінде сапалық көрсеткіштерді: жазушы лексиконының сөз байлығын, яғни 
автордың  сөздік  қорының  көп  не  аз  екенін  анықтауға  болады.  Ақын  тіліндегі  сөз  санын 
(16 853) жалпы сөз формасына (6006) бөлу арқылы ақынның сөз байлығы 2,8-ге тең екені 
анықталды.Сөйтіп,  Excel  форматында  жасалған  осындай  бағдарламаның  көмегімен  кез 
келген ақын-жазушы тіліндегі сөзқолданыс пен сөз санының есебін білуге мүмкіндік бар.  
Ақын ғақлияларындағы ең жиі кездесетін сөздер 
 
Кесте 1 Қара сөздердегі сөздер жиілігінің көрсеткіші 
Сөз  
Сөзтізбедегі  түбір  не  атау 
тұлғадағы сөз 
Түрлі  тұлғалардағы  сөз 
саны  
Жалпы сөз саны 
Бол 
10 
529 
539 
Өз 
53 
235 
288 
Адам 
107 
60 
167 
Жоқ 
148 
10 
158 
Бар 
120 
4 
124 
Бала 
18 
102 
120 
Кісі 
61 
56 
117 
Мал 
57 
55 
112 
Ақыл 
44 
65 
109 
Керек 
98 
11 
109 
Құдай 
64 
29 
93 
Бәрі 
53 
29 
82 
Ғылым 
49 
34 
83 
Мен 
45 
32 
77 
Ой 
10 
64 
74 
Қазақ 
25 
43 
68 
Іс 
24 
39 
63 
Көңіл 
10 
48 
58 
Жақсы 
49 
5 
54 
Алла 
37 
14 
51 
Иман 
27 
21 
49 

 
224 
Жазушы тілінің жиілік сөздігін жасау арқылы автордың қандай сөздерді жиі, қандай 
сөздерді  сирек  қолданғанын  біле  аламыз.  «Жиі  қолданылған  сөздер  автордың  мақсат-
мұратынан, қоғамдық-әлеуметтік қызметінен, ой-өрісі мен адами құндылықтарынан хабар 
берсе,  сирек  қолданылған  сөздер  автордың  жеке  сөзқолданыстық,  стильдік-тілдік 
ерекшеліктерінен хабар беруі әбден мүмкін» [6, 127]. 
 
 
Бол өз    адам      жоқ         бар 
   бала         кісі         мал        ақыл   керек 
 
М.  Әуезов:  «Абай  жалғыз  ғана  ақын  болды  деуге  болмайды.  Әдебиетімізге  негіз 
салған да – Абай, адамшылық, тәрбие, ғылым, өнер, кәсіп деген сөздерді ойлап, тексерген 
де – Абай. Қазақтың тұрмысын, өнерін, мінезін айқын суреттеп, кемшілігін  көрсеткен де 
Абай» [7, 6].  
Г.  Мұратова  «Абайдың  тілдік  тұлғасы:  дискурстық  талдау  мен  концептуалды 
жүйесі»  атты  диссертациялық  еңбегінің  кіріспесінде  ұлы  ақынның  жан-жақты  тұлға 
екендігі  туралы  «Тілдік  тұлғаның  шығармаларын  когнитивті  талдау  барысында  ойшыл, 
ағартушы, сыншыл Абай тұлғасы мен ақын, сөз зергері, қазақ әдеби тілін ілгері дамытушы 
тілдік  тұлғаның  ықпалдаса  біртұтас  әлемге  айналғанын  танытуды  мақсат  еттік»,  –  дейді 
[8, 21]. 
Ақын ғақлияларында ең көп қолданылған сөз – бол етістігі 539 рет қолданылған. Ол 
жалпы сөзқолданыстың 3,2 пайызын құрайды. 
 
Бол, болма концептілері 
Бол - 539 
Болма - 43 
Бол 
етістігінің 
көп 
жағдайды 
көмекші 
етістік 
қызметінде 
жұмсалатыны  белгілі.  Шығармада 
мынадай 
тіркестерде 
кездеседі: 

жүктеу/скачать 2,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: