Ф 03-18 Мергенбаева А. Т., Жуманова Г. М., Оразалиева Э. А
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
ЭТН дәріс қаз
| Нақты меншік болып анықталатын тұтыну, меншікке толық иеліктін өлшемі қызметін атқарады. Қолдануы болмаған меншік иесіз меншік деп аталады. Меншіктің тұтынылмауы меншік құқының толык жойылғанының дәлелі болып саналады. Толық меншік иесінің өзі, заттардың пайдалылығын өзі қолданып өндіріс жүргізе алады. Технология жағынан бұл әрекет тек ұсақ өндірісте ғана мүмкін болады: шаруалардың шаруашылығында, қолөнерінде, қызметтер сферасында, т.б. Ірі қоғамдық өндірісте, әдетте меншік шаруашылықпен айналысатын субъектердің пайдалануына беріледі. Бұл жағдайда меншіктін бір объектін екі субъект иемденеді, бұлардың өкілеттігі ажыратылады: меншік иесі заттың құнына (бағалығына) жарлық жүргізеді, иемденуші заттың пайдалылығын қолданып өндіріс жүргізеді. Бұлардың әрқайсына меншік табыс әкеледі. Шаруашылық этикасы меншіктің осы екі типтерінің әрекеттерін ажыратып бөліп жүргізілуіне сүйенеді. Қоғамдық сипат алған өндірісте оны өндірісте жиынтық жұмыскер жүргізеді, шаруашылық өмірдің басты фигурасы болатын меншік иесі емес, иемденуші болады. Ол акционерлеу, несие, аренда, лизинг арқылы өндіріске тартылған бөтен меншікке жарлық етеді. Меншік қатынастары мен шаруашылық жүргізу әрекеттерінің үйымдастыру формаларының арасында диалектикалық байланыс болады. Бір жақтан, экономиканың құрылымы меншік құрылымына әсер етеді. Оның (меншіктің) түрлерінің көп болуын белгілейді. Екінші жақтан, шаруашылық әрекеттерінің формалары, меншік объектерін пайдалану туралы қатынастармен және өндірістің техникалық даму дәрежесімен белгіленеді. Меншіктің бір формасының, немесе, бір түрінің негізінде, бәсекелестіктің шарты болып табылатын, шаруашылық жүргізудің әртүрлі формалары қалыптасуы мүмкін. Демек, жеке меншіктің әртүрлерінің негізінде индивидуалдық өндіріс және бірлескен өндіріс жүріп отыра алады. Бірлескен өндірістің ұйымдастыру жұмысында икемділігі мол, және капиталды шоғырландыруда мүмкіндігі зор болады. Жалпы меншіктің әр түрлерінің негізінде шаруашылық жүргізудің бірнеше формалары болуы мүмкін: мұрагерлік иемденуге беріліп отыратын жердегі шаруа қожалығынан, экономиканың мемлекеттік секторындағы концернге дейін.
Меншіктің түрлі тарихи қалыптасқан типтері бар, олардың бастылары- жалпы және жеке меншік. Жалпы меншік алғашқы кезде пайда болды, ол ортақ еңбек ету мен оның нәтижелерін бірлесе отырып иемденуге негізделеді. Кейінірек жеке меншік пайда болды. Ол екі түрге, яғни еңбекке негізделген жеке меншік және еңбекке негізделмеген жеке меншік болып бөлінеді. Еңбекке негізделген жеке меншіктің субъектілеріне – жеке дара қызметпен айналысатын адамдар, шаруалар, фермерлер,қолөнершілер және өз еңбегімен өмір сүріп жатқан азаматтар жатады. Жеке меншіктің екінші түріне – бөтеннің еңбегі есебінен дәулет жинайтындар жатады. Сонымен бірге иемденудің үшінші түрі- аралас меншік пайда болды, оның мүлігі қатысушыларының ақша қаражаттарынан және басқалай жарналарынан құралады. Қазақстан Республикасында қабылданған Заңдарға сәйкес – жеке меншік, мемлекеттік меншік, муниципалды және басқа меншік формалары орнығуда. Мемлекеттік меншік дегеніміз – меншік объектілерін басқару мен шешімдер қабылдауды үкіметтің өкілетті өкілдері жүзеге асыратын жағдайда қалыптасқан экономикалық қатынастар жүйесі болып табылады. Мемлекеттік меншік – бүкіл халық шаруашылығы деңгейінде (республикалық), облыс деңгейінде (коммуналды), аудан мен қала деңгейінде (муниципалды- жергілікті басқару органдарына қатысты ) қалыптасады. Ұжымдық меншік деп еңбек ұжымының өндіріс құрал-жабдықтары мен өнімдерді бірлесіп басқару, пайдалану және шешімдер қабылдау барысында қалыптасқан экономикалық қатынастар жүйесін айтады. Қазақстандағы ұжымдық меншіктің түрлеріне – коопиративтік және акционерлік меншік, еңбек ұжымдары мен қоғамдық ұйымдардың меншіктері жатады. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|