8.7.Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандары Компанияңызды тіркей отырып, сіз кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысанын таңдай аласыз. Бұған көп нәрсе тәуелді болады: бизнесті тіркеу және жүргізу ерекшеліктері; бухгалтерлік есептілік; қаржылық тәуекелдердің көлемі; салықтар; пайда; заңдық жауапкершілік.
Бизнестің бастапқы кезеңінде таңдау екі нысанның арасында тұрады - жеке кәсіпкер (ЖК) және жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС). Олардың арасындағы айырмашылықты талдап көрейік.
Сіз өзіңіздің жеке бизнесіңізді жеке тұлға ретінде, яғни жеке кәсіпкер (ЖК) бола аласыз немесе жеке тұлға құрған заңды тұлға (ЖШС) арқылы жұмыс жасай аласыз. Мысалы, белгілі бір Сұлтанов жеке кәсіпкер Сұлтанов ретінде жұмыс істей алады немесе ол «Спорт әлемі» ЖШС деген атпен ЖШС жасай алады және осы заңды тұлғаның атынан бүкіл бизнесті жүргізе алады.
Жеке кәсіпкер - бұл азаматтың өзі, ал заңды тұлға - бизнестің тәуелсіз ойыншысы деп айтуға болады, және оны осы заңды тұлғаны құрған азаматпен сәйкестендіру мүмкін емес.
Ұйымдық-құқықтық нысанның атауы
Анықтамасы
Жеке кәсіпкерлік субъектілері
Жеке кәсіпкерлік
Қазақстан Республикасы азаматтарының, оралмандардың таза табыс алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың атынан олардың тәуекелі үшін және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын дербес, бастамашылық қызметі.
Жеке кәсіпкерлік жеке немесе бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады.
Жеке кәсіпкерлік
Оны бір жеке тұлға өзіне меншік құқығындағы меншік құқығы негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған билік етуге мүмкіндік беретін басқа құқықтың негізінде дербес жүзеге асырады.
Жеке кәсіпкерлік фермерлік шаруашылық нысанын пайдалана отырып жүзеге асырылуы мүмкін.
Бірлескен кәсіпкерлік
Оны жеке тұлғалар тобы (жеке кәсіпкерлер) өзіне тиесілі мүлік негізінде жалпы меншік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп пайдалануға және (немесе) оған билік етуге мүмкіндік беретін басқа құқықтың негізінде жүзеге асырады.
Шаруашылық немесе фермерлік қожалық
Жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдаланумен, сондай-ақ осы өнімді қайта өңдеумен және өткізумен тығыз байланысты адамдардың еңбек бірлестігі.
Заңды тұлғалардың кәсіпкерлігі
Заңды тұлға
Меншік, экономикалық басқару немесе жедел басқару негізінде жеке меншігі бар және өз мүлкімен осы мүлік үшін жауап беретін ұйым өз атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен міндеттерді иемденіп, жүзеге асыра алады, сотта талапкер және жауапкер бола алады. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуы тиіс.
Шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам және өндірістік кооператив қана мемлекеттік емес коммерциялық заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық нысандары бола алады.
Шаруашылық серіктестігі
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлестеріне (салымдарына) бөлінген коммерциялық ұйым шаруашылық серіктестік деп танылады. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдары есебінен құрылған, сондай-ақ шаруашылық серіктестігі өз қызметі процесінде өндірген және сатып алған мүлік серіктестікке меншік құқығымен тиесілі болады.
Шаруашылық серіктестіктер толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер, қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер нысанында құрылуы мүмкін.
Толық серіктестік.
Қатысушылар толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған кезде оның міндеттемелері бойынша өздеріне тиесілі барлық мүлікпен ортақ жауапкершілікте болатын серіктестік толық деп танылады.
Коммандиттік серіктестік.
Серіктестіктің міндеттемелері бойынша өзінің барлық мүлкімен (толық жолдастарымен) қосымша жауап беретін бір немесе одан да көп қатысушылармен қатар, жауапкершілігі серіктестіктің (салымшылардың) мүлкіне өздері салған салым сомасымен шектелетін және серіктестіктің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына қатыспайтын бір немесе одан да көп қатысушыларды қамтитын серіктестік коммандиттік деп танылады.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік.
Қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жарғылық капиталға өзінің салымдарымен, ал бұл сома жеткіліксіз болған жағдайда - оларға қосымша тиесілі мүлікпен олар енгізген салымдарға еселенген мөлшерде жауап беретін серіктестік қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп танылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік - жарғылық капиталы құрылтай құжаттарында айқындалған мөлшердегі үлестерге бөлінетін бір немесе бірнеше тұлға құрған серіктестік; жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты шығындар тәуекелдерін олардың жарналары шегінде көтереді.
Акционерлік қоғам
Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акция шығаратын заңды тұлға. Акционерлік қоғамның акционерлері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, оларға тиесілі акциялар құны шегінде қоғам қызметіне байланысты шығындар тәуекелін көтереді.
Өндірістік кооперативі
Өндірістік кооператив ретінде азаматтардың жеке еңбекке қатысуымен және мүшелерінің мүліктік салымдар одағы негізінде бірлескен кәсіпкерлік қызметке мүшелік негізінде азаматтардың ерікті бірлестігі танылады.
Кәсіпкерліктің әртүрлі нысандарының артықшылықтары мен кемшіліктері.
Әрекет еркіндігі Жеке кәсіпкер (ЖК) өз іс-әрекеттерін ешкіммен келіспестен өзі шешім қабылдай алады, оларды жоя алады, оларды өзгерте алады, сатып алады және сата алады.
Серіктестікте, егер олар бизнес құлдырауына әкелуі мүмкін келісілмеген іс-әрекеттер жасай бастаса, серіктестердің қандай да бір мәселеге қатысты пікірлерден тарайтынына тәуекел әрқашан да бар.
Қаржы қаражаты Серіктестік оны құрған кезде бірнеше адамның капиталы пайдаланылғандықтан, мол қаржылық мүмкіндіктерге ие болады. Көбіне, кәсіп ашу кезінде кәсіпкердің жеткілікті қаржы ресурстары болмайды. Заңды тұлға шеңберінде капиталды біріктіру оны ұлғайтуға және бизнестің қарқынды өсуіне ықпал етуге мүмкіндік береді.
Тиімді қызметті ынталандыру Егер ол ештеңе жасамаса, оны ешкім жасамайтынын ЖК біледі. Ол өзінің кемшіліктерімен бетпе-бет кездеседі және олармен тиімді күресуді үйренеді. Жауапкершілік салмағы оны үнемі өзін-өзі жетілдіруге мәжбүр етеді.
Серіктестікте қатысушылардың біреуі өз жауапкершілігін басқасына беруге тырысады, бизнестен кетеді немесе өз міндеттерін жартылай орындайды деген қауіп бар.
Басқарудағы мамандану Серіктестікті ұйымдастыра отырып, компаньондар жауапкершілікті өзара бөлісе алады, мұнда әркім өзіне сенімді және сауатты болатын саланы алады: біреу маркетингпен айналыса алады, бірі жеткізушілермен сөйлесе алады, ал біреуі қаржылық құжаттаманы жүргізе алады.
Жеке кәсіпкер "ісінің хас шебері" болуы керек, әсіресе егер жалдамалы жұмысшыларды тартуға қаражаты жетпесе. Қызметтің қандай да бір аспектісі зардап шегетіні сөзсіз.
Қаржылық жауапкершілік Қазақстандағы жеке кәсіпкерлер жеке тұлғалармен теңестіріледі, яғни сізде жеке тұлға ретінде де, жеке кәсіпкер ретінде де бір ЖСН болады, сондықтан жеке тұлға ретінде барлық жауапкершілік сізге жүктеледі. Егер шығындар мен сәтсіздіктер туындаса, жеке кәсіпкер жеке мүліктің жоғалуына дейін барлық тәуекелдерді өз мойнына алады.
Серіктестік жағдайында шығындар барлық компаниялар арасында бөлінеді және бизнесті жоғалту тәуекелі азаяды.
Фирманың тарау қаупі Егер серіктестік иелерінің бірі бизнеске деген қызығушылықты жоғалтса немесе одан шығуды шешсе, заңды тұлғаның әрбір қатысушысы оған қаржылық және өз құзыреттерімен жауап береді. ЖК өзі өз бизнес-қызметін реттейді және оны тоқтату немесе жалғастыру туралы шешім қабылдайды.
