zone,
non-stop service, non-stop train; 18) no-: no-load, no-go , no-go area, no-fly
area; 19) multi-: multi-millionaire, multi-profile; 20) high-: high-pitched , high-
power; 21) sky-: sky-high prices, sky-high wages, sky-rocketing; 22) top-: top-secret,
top-ranked, top-ranking, top-rank; 23) best-: best-selling, best-looker, best-in-class,
best-fit- extrapolation,
best-case value; 24) аП-: аИ-age mortality, all-around
bending, all-around looking antenna, all-Russian; all-to-all; 25) dead: dead-beat,
dead-burn, dead-end, dead-ripe; 26) over-: overripe, overactive, overambitious,
overcareful, overripe; 27) out-: outswim, outfight, outrage; 28) top-: top-class, top-
hole idea, top-of-the-line machine ва ҳ.к.; ўзбек тилида: 1) бе-: бемеҳр, беҳад,
берахм, бекамикўст, беҳимор, беармон, бетиним, беташвиш; 2) ба- батамом,
бақувват, баъмани; 3) ма+с
толмас, ўлмас, чарчамас, қўрқмас, енгилмас,
кайтмас, битмас-туганмас; 4) -сиз:
саноқсиз, чексиз, чегарасиз, бошовсиз,
қулоқсиз (бола), юзсиз, уятсиз, ҳавосиз, тилсиз, унсиз, тўхтовсиз, тинимсиз; 5)
-ларча: мингларча, миллионларча юзларча, минглаб, миллионлаб;
6) -
ма+й+диган: бўлинмайдиган, бўйсунмайдиган, тугамай-диган, енгилмайдиган,
қайтмайди-ган, тинчимайдиган, узулмайдиган; 7) такрор шакл: қўполдан-қўпол,
қайсардан-қайсар, узундан узун; 8) қўярда-: қўярда-қўймас, борарда-бормас; 9) -
дай: тогдай, ойдай;
10) -дек: арслондек, тулкидек;
11) -сиз+ларча:
қулоқсизларча, юзсизларча, ақлсиз-ларча, уятсизларча; 12) -ғайри: гайритабиий,
гайритабиат; 13) интенсив шакл: кўм-кўк, қуп-қуруқ, яп-яланг, қип-қизил, қоп-
қора; 14) -м а (равиш ясовчи): кўчама-кўча, далама-дала, богма-бог, тогма-тог,
ваҳ.к.; 15) жуфт ш акл:'ёшу-қари, каттаю-кичик, дўсту-душман ваҳ.к.
25
Тилларда отларнинг сон категорияси асосида интенсификация/де
интенсификация семантикасининг даражаланиши ўзига
хос хос равишда
ифодаланади. Масалан, ўзбек тилида: китоб (бирлик) - китоблар (кўплик). Бу -
лар аффиксининг маънолари жуда хилма хил бўлиб, у қуйидаги ҳолларда
маънони кучайтириш учун хизмат қилади: 1) шахснинг ўзига ҳурмат маъноси
кучайтирилади: Ана бобомлар келяптилар; 2) шахснинг ўзига ва унга тегишли
нарсаларга бўлган ҳурмат маъноси кучайтирилади: М ана бобомларнинг
ҳассалари; 3) шахс ва унинг атрофидаги бошқа
шахсларга бўлган киноя
доираси кучайтирилади: Ахмадлар ҳам кўринмай кетди!; 4) гумон ёки тахмин
кучайтирилади: Қўқонлар тинчликми, ука?5) нарса ва унинг атрофидаги бошқа
нарсаларга урғу берилиб, уларнинг маънолари кучайтирилади: Қатиқлар ҳам
ачиб кетибди! Ёглар ҳам тугабди; 6) манзил маъноси кучайтирилади: Бу
Анваржонларникими? 7) шахс ва унга тенглаштирилганларга киноя, қочириқ
маъноси кучайтирилади: Сенлар хали кунингни кўрасан! 8) нарса, шахсга бўлган
таъкид кучайтирилади: юракларим сиқилиб кетди, тилларинг кесилсин,
Достарыңызбен бөлісу: |