Ф а рғо н а давлат у н и в е рс и те т и ҳузуридаги



Pdf көрінісі
бет11/33
Дата16.05.2022
өлшемі1,17 Mb.
#34621
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   33
афгон:  оҳ,  фигон,  афгон  сўзларида  белги  даражаси  нола,  дод  сўзларига 

қараганда кучлироқ.  фарёд сўзида белги даражаси янада кучли.

Биз  мазкур  луғат  материаллари  асосида  градуал  синонимларнинг  сўз 

туркумларининг  қайси  семантик  гуруҳларида  қандай  коннотатив  маънолар 

негизида  шаклланганлигини  аниқлашга  ва  ҳар  бир  градуал  синонимнинг 

қатордаги ўрнини янада аниқроқ белгилашга ҳаракат қилдик.

Интенсификация/деинтенсификация  синоним  ва  вариант  фраземалар 

парадигмаларини  шакллантиришга  ҳам  хизмат  қилади.  Таҳлилларимиз  шуни 

кўрсатдики,  вариант  ва  синоним  фраземалар,  уларнинг  парадигмалари  сифат, 

равиш  ва  феъл  туркумларининг  миқдор  баҳо,  феъл-атвор,  кишининг  фаол- 

нофаоллиги,  кишининг  биологик-физик,  руҳий ҳолати,  ҳаракатнинг  бажарилиш 

тарзи,  пайти  каби  семантик  гуруҳларда  мавжуд:  бир  огиз-бир-икки  огиз-тўрт 



огиз,  бир чақалик-бир пуллик,  багри тош  - юраги тош - кўнгли тош,  бир пасда -  

кўз  очиб юмгунча -   киприк  қоққунча,  от  билан  туяча-ер  билан  осмонча,  кўзини 

шира босмоқ-кўзини ёг босмоқ каби.

Синонимик  муносабат  нафақат  фразема  ва  фразема,  балки  лексема  билан 

фразема  орасида  ҳам 

бўлиши  мумкин.  Бунда  лексема  маънони  меъёрда, 

фразема  эса  муайян  образ  орқали  кучли,  ёрқин  тарзда  ифодалайди.  Лексема  ва 

фразема  орасидаги  синонимик  муносабатга  эга  бўлган  парадигма  сифат,  равиш 

ва  феъл  туркумларида  учрайди:  хурсанд  -   огзи  қулогида  -  ўз  терисига  сигмай 

кетмоқ  -   ўзини  еттинчи  осмонда  ҳис  қилмоқ,  хафа  -   юрагига  қил  сигмайди, 

ҳушёр  -   ер  тагида  илон  қимирласа  биладиган,  мард  -   юрагида  ёли  бор 

каби. Лексема ва  фразема  синонимик  парадигмалари  муайян  семантик  гуруҳлар 

доирасида шаклланади.

23 Ҳожиев А Ўзбек тили синонимларининг изоҳли луғати. -  Тошкент: Ўқитувчи, 1974, -   308 б.

24



Диссертациянинг  тўртинчи  боби 

“Интенсификация/деинтенсификация 

семантикасининг  грамматик  сатҳ  бирликлари  парадигмаларини  шаклланти- 

р и ш и ” 

деб 


номланган 

бўлиб, 


унда 

интенсификация/деитенсификация 

семантикасининг  морфологик  шакл, 

морфема,  содда  ва  кўшма  гап 

парадигмалари, период ва матнни шакллантириш имкониятлари тадқиқ этилган.

Тадқиқотимиз  шуни кўрсатдики,  ҳар  бир тилда сўз ясовчи ва шакл ясовчи 

аффиксал 

морфемалар,  шунингдек,  ўзак  морфеманинг  такрор  ва  жуфт 

шакллари  интенсификация/деитенсификация  семантикасини  ифодалаш  учун 

хизмат  қилади.  Масалан,  инглиз  тилида:  -un:  untiring,  unprecedented,  unlimited, 



uncurbed,  unbridled;  2)  -in:  invincible,  incurable,  indivisible,  invincible,  incurable; 

3)  -ly:  continuously,  totally,  completely,  overwhelmingly,  endlessly;  4)  -less: fearless, 

heartless,  endless,lifeless,  reckless;  5)  -im:  immortal,  immortality,  immature;  6) 

super-: supersonic,  superordinate,  supernatural,  superintendent,  supersoldier;  7) 

hyper-:  hyperphoneme,  hyperconcept,  hypercorrect;  8)  ultra-   ultraviolet;  9)  archi-: 

archibishop,  archiangel,  archicomplex;  10)  extra-:  extraordinary,  extralinguistic;  11) 

all-:  all-might,  all-mighty;  12)  ever-:  evergreen,  ever-present, 



ever-frozen,  ever­

more-demanding;  13)  ear-:  ear-splitting,  man-killing;  14)  war-:  war-striken;  15) 

poverty-:  poverty-striken;  16)  never-:  neverending;  17)  non-:  non-grata,  non-flying 





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   33




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет