ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАРДЫҢ КҤЗДІК БИДАЙ СОРТТАРЫН
ӚСІРУДЕГІ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
М.С.Курманбаева – б.ғ.д., доцент м.а.
(Алматы қ., Қазмемқызпу)
Аннотация: Мақалада ашық - каштанды топырақты егістік танаптарында кӛп
факторлы жүргізілген тәжірибе барысында, осы аймаққа аудандастырылған күздік бидай
сорттарын ӛсірудегі экологиялық факторлардың маңыздылығы айқындалған.
Түйін сӛздер: күздік бидай, себу мӛлшері, себу мерзімі, ӛнімділік, тыңайтқыш
Соңғы жылдары біздің елімізде күздік бидайдың интенсивті кӛптеген сорттары
шығарылды. Бұл сорттар сыртқы орта жағдайына талаптары бойынша және биологиялық
қасиеттері жағынан бір-бірінен ерекшеленеді. Сондықтан, оларды ӛсірудің агротехникасы
олардың биологиялық ерекшеліктерін ескере отырып және ӛсіру ортасының экологиялық
жағдайын да есепке ала отырып жүргізілуі тиіс. Жаңа сорттар агротехникаға ескі
сорттармен салыстырғанда кӛбірек талап қояды [1].
Жыл сайын жоғары сапалы мол түсім алу үшін осы сорттардың жеке ерекшеліктерін
ескеруіміз қажет. Қазіргі күздік бидайдың интенсивті сорттары ӛздерінің потенциалдық
мүмкіншіліктерін ӛсуге қолайлы жағдайда ғана кӛрсете алады, ал қолайсыз жағдайда
түсімділікті тӛмендетіп жібереді [2].
Дәнді дақылдардың ӛнімділігін арттыруда жоғары ӛнімді сорттардың рӛлі ерекше
маңызды. Интенсивті сорттардың ерекшелігі олар жоғары агрофонда рекордтық ӛнім бере
алады. Ал, тӛмен агротехникада олардың кәдімгі сорттардан еш айырмашылығы
болмайды және олардан да тӛмен ӛнім беруі ықтимал [3].
Практикадан белгілі барлық сорттар ӛсірудің бірдей жағдайында әртүрлі ӛнім
беретіндігі. Біреулері - аз ӛнім берсе, келесісі - ауруға оңай шалдығады, басқасы - қысқы
суықты нашар кӛтереді, біреулері - құрғақшылыққа тӛзбейді немесе тұрақты жоғары ӛнім
бере алмайды [4].
Сондықтан зерттеу жұмысының мақсаты күздік бидайдан жоғары тұрақты ӛнім алу
үшін экологиялық факторлардың маңыздылығын айқындау болып табылады.
Зерттеу объектілері және әдістері. Алматы облысы, Қарасай ауданында ашық -
каштанды топырақты егістік танаптарында кӛп факторлы жүргізілген тәжірибе
барысында, осы аймаққа аудандастырылған күздік бидай сорттары алынды: Алмалы,
Эритроспермум 217, Эритроспермум 317, Эритроспермум 256, Эритроспермум 596,
Лютесценс 42, агротехника осы аймаққа жалпы қабылданған. Ылғалмен қамтамасыз ету
жағдайына байланысты жылына 1-2 вегетациялық суару жүргізілді (нормасы 400-500
м³/гектарына).
Зерттеу нәтижелері. Күздік бидайды ӛсіруде ең маңыздысы топырақтық -
климаттық жағдайды, биологиялық ерекшелігін, агротехниканы қолдануды есепке ала
отырып, оптимальды себу мерзімін анықтау болып табылады. Себу мерзімінен ӛсімдіктің
күзгі ӛсу мен дамуы, ӛсімдікте пластикалық заттардың жинақталуы, олардың ауруға және
зиянкестерге тӛзімділігі және қыстап шығудың қолайсыз жағдайы тәуелді болады. Себу
мерзімі мен оның мӛлшері-күздік бидай ӛсіруде басты факторлар болып табылады. Ауыл
шаруашылығында себу мӛлшерінің қолайлысын таңдап алу және мерзімінің дұрыс
уақытын білу негізгі міндеттердің бірі. Егісте ӛсімдіктер санына негізінен себу мӛлшері
әсерін тигізеді, ал жиналған масақтың санын анықтауда басты рӛлді себу мерзімі
атқарады. Бұл факторлар жалпы түсімнің 82%-н қамтамасыз етеді.
Себу мерзімі ӛз кезегінде кӛптеген жағдайларға - алғы егіс, сорт, топырақ жағдайы,
оның ылғалдылығы мен құнарлығы және температуралық режимге тәуелді.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
167
Бидайдың интенсивті жаңа сорттары басқа сорттарға қарағанда кеш егілгенін
қалайды, олар ерте егілсе тез дамып, кӛптеген аурулардан және сыртқы ортаның қолайсыз
жағдайларынан тӛзімділігі нашарлап кетеді.
Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік шығысында күздік бидайды себу мерзімі
сорттардың биологиялық ерекшелігіне байланысты дифференциацияны талап етеді.
Дәнді дақылдарды ӛсіру шаруашылықтарында кӛп ауданды жерлерде егу
техникаларының жетіспеушілігінен аз уақытта барлығын сеуіп шығу мүмкін болмайды,
кейде кыркүйектің басынан қарашаның ортасына дейін баруы мүмкін. Осыған
байланысты күздік бидай сорттарының дұрыс дифференциациясының қажеттілігі
туындайды.
Себу мерзіміне байланысты түсімділік ұлғаюының ӛзгерісі кӛбінесе себу
мӛлшеріне және күздік бидайдың минералды қоректенуіне және ӛсірілген сорттардың
биологиялық ерекшелігіне тәуелді. Біздің зерттеген сорттарымызда әртүрлі себу
мерзімінде және себу мӛлшерін кӛбейткен сайын оның ӛнімділігі тӛмендей түсті, Алмалы,
Лютесценс 42 Эритроспермумнің 217, 317, 256, 596 сорттары 20.10 күні себілгенде және
себу жиілігі 1,5-2,5 млн дән болғанда жоғары ӛнімділікті кӛрсетті, ал ерте 20.09 күні және
себу мерзімі 2,5 -5,5 млн дән болғанда тӛменгі ӛнімділікті кӛрсетті (1-сурет).
0,00
25,00
50,00
75,00
100,00
125,00
150,00
175,00
200,00
Алмалы Эрит
-317
Л 42
Эрит
-217
Эрит
- 596
Эрит
- 256
20.10. 1,5-
2,5млн
20.09.2,5-
5,5 млн
20,10 2,5-5,5
1-сурет. Себу мерзімі мен себу мӛлшерінің ӛнімділікке әсері
Күздік бидай ӛсімдігінің ерте кезеңінде морфологиялық, анатомиялық құрылымын
зерттеу арқылы қандай ӛнімділік алуға болатындығына диагностика жасауға болады.
Сорттарды себудің мӛлшерін айқындау үшін кӛптеген факторларды ескеру қажет. Себу
мӛлшері себу мерзіміне және егу тәсіліне, алғы егіске, егісті күту технологиясына топырақ
құнарлығына және басқа факторларға тәуелді. Ӛте сирек немесе ӛте жиі себілген жағдайда
жоғары ӛнімді сорттар жоғары және тұрақты ӛнімділік бере алмайды.
Біздің зерттеуге алынған жоғары ӛнімді сорттар болғандықтан себу мӛлшері 110 кг
гектарына алынды. Зерттеу барысында себу мӛлшерінің оптимальды мӛлшері әр сортта
әртүрлі болатындығы байқалды. Күздік бидайдың сабақтары ӛте сирек немесе ӛте жиі
ӛскенде жоғары және тұрақты ӛнімділік алуға кепіл бола алмайды.
Күздік бидайдың жоғары ӛнімділігі басты екі жағдайға байланысты: уақытында
шыққан ӛскіндер - олардың қыстап шығуына және жақсы ӛсуіне ықпал етсе; уақытында
ӛсімдікті сумен қамтамасыз ету, күзгі ылғал және кӛктемгі кезеңде қажет ылғалмен
қамтамасыз етілуі.
Жоғары және тұрақты ӛнімділік алу үшін суаруда ең маңыздысы сорттар болып
табылады, олардың жоғары ӛнімділігі, қысқа тӛзімділігі, құрғаққа және ауаның жоғары
температурасына тұрақтылығы, жапырылуға тӛзімділігі және жоғары ылғалмен
қамтамасыз етілуге бейімделуі.
Тәжірибе барысында күздік бидай Алмалы сортының жапырақ кӛлемінің ауданына
себу тәсілдерінің, қатарлап, кең жалдап, жалға екі қатарлап себу, жалға үш қатарлап себу
мӛлшерлерінің әсері 1-кестеде кӛрсетілген. Себу мӛлшері артқан сайын 5 млн. дән
гектарына болғанда, түптену кезеңінде 22,4 мың м/га, түтіктену кезеңінде 33,1 мың м/га,
168 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013
масақтану кезеңдерінде жапырақ ауданы 60 мың м/га-на артты, ал сүттену кезеңінде 20,6
мың м/га-на күрт тӛмендеді.
Себу мӛлшерінің 1,5 млн. дән болғанда 17,3, 28,9, 48,1, 15,9 мың м/га ауытқып
отырды. Сондықтан, 5 млн. дән сепкенде шығатын шығынды салыстырсақ, 1,5 млн. дән
сепкен тиімді екендігіне кӛз жеткіземіз (1-кесте).
1-кесте Ӛсімдіктің ӛсіп-ӛну кезеңіндегі жапырақ ауданының себу тәсіліне және тұқымның
себу мӛлшеріне байланыстылығы
Сорт
Себу тәсіл
Себу
мӛлшері
Ӛсу кезеңдері
түптену
түтіктену
масақтану
Сүттеніп пісу
Ал
м
ал
ы
Қатарлап
5,0
23,8
33,1
60,8
20,6
Кең жалдап
4,0
22,4
32,1
53,9
18,5
Жалдап екі қатарға
1,5
17,3
28,9
48,1
15,9
2,5
19,3
30,6
51,6
16,5
3,5
20,6
31,5
53,8
17,6
Жалдап үш қатарға
1,5
15,7
26,2
39,0
13,1
Жалау жапырақтың ауданы ӛнімділікпен оң корреляцияда болатындығы белгілі,
неғұрлым жапырақ ауданы үлкен болса, фотосинтез жүретін аудан үлкейеді, фотосинтез
қарқынды жүретін болса, ӛнімділік артуына ықпал етеді, әсіресе бидайдың жалау
жапырағының ӛнімділікке әсері жоғары болатындығы дәлелденген, біздің зерттеу
нәтижесі оны нақтылай түседі.
Суару тәсілінің ӛнімділік қалыптасуына айтарлықтай әсер ететіндігі айқындалып
және оның сорттың биологиялық ерекшелігіне минералды қоректенуіне және себу
мӛлшеріне байланыстылығы белгілі болды. Жалдағы арық арқылы суаруда себу
мӛлшерінің ӛнімділік қалыптасуға қатынас пайызы артатындығы анықталды.
Суарылатын ашық каштанды топырақта ӛскен күздік бидайдың ӛнімділігінің
қалыптасуына зерттелген факторлардың қатысуының пайыздық ӛзгеруі келесідей:
-
сорттар – 12,3%, тыңайтқыш – 70,7% және себу мӛлшері – 4,5% себу мерзімі ерте
болғанда;
-сорттар – 21,2%, тыңайтқыш– 57,5% себу мӛлшері – 4,3% себу мерзімінің кеш
болуы.
Статистикалық талдау мәліметтерінен, күздік бидайдың ӛнімділігінің қалыптасуы
біріншіден минералды қоректену жағдайына, екіншіден сорттардың биологиялық
ерекшелігіне және себу мӛлшеріне тәуелді екендігі мәлім болды. Ашық каштанды
топырақта сорттың ӛнімділік қалыптасуына қатынасу пайызы және олардың рӛлі
суарылған жағдайда себу мерзімі кеш болғанда жоғарылайтыны айқындалды. Сонымен
оңтүстік және оңтүстік шығыс Қазақстан жағдайында күздік бидайды себудің оптимальды
мерзімі 20 қыркүйектен 5 қазан аралығында сорттардың биологиялық ерекшелігіне қарай
анықтау қажет.
Себу мӛлшерін жоғарылатқан сайын, борозда арқылы суару тиімділігі арта түседі,
ӛнімділік 4-11 ц/га-ға ӛседі. Зерттеу барысында Алмалы сорты ерекшеленіп, ӛнімділігі
суару тәсіліне орай арта түсті.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. М.С.Қапасова, А.К.Сарқытбаева «Жаңа технологиямен ӛсірілген бидайдың морфо
- анатомиялық құрылысына экологиялық факторлардың әсері» // Қазақ мемлекеттік
қыздар педагогикалық университеті Хабаршысы // №1, 2009,Алматы. Б.180-185
2. М.С.Қапасова «Жаңа Мексикалық технологияның күздік бидайдың морфо-
анатомиялық құрылысына әсері» //Известия вузов//№1, 2009, Бишкек. Б.304-310
3.Масанобу Фунуока «Революция одной соломинки» (Введение внатуральное
земледелие) 2008г. http://www.ganeymoledet.org
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
169
4.Д.А.Сыдық, М.А.Сыдықов «Оңтүстік Қазақстан жағдайында күздік бидайды
топырақты ӛңдемей тікелей егудің экономикалық тиімділігі» Жаршы, №2, 2009, Б.40-43.
РЕЗЮМЕ
Формирование урожая озимой пшеницы зависит в первую очередь от условий
минерального питания, затем биологических особенностей возделываемых сортов и
незначительно от нормы высева семян. При этом на светло-каштановой почве доля
участия сорта в формировании урожая значительно выше, чем на лугово-сероземной
почве. Повышается также роль сорта в формировании урожая при поздних сроках посева,
особенно в условиях орошения. При определении сроков посева необходимо учитывать
биологические особенности возделываемых сортов.
SUMMARY
The article deals with the importance of ecological factors in growing winter crop sorts.
ӘОЖ 631.01.
ПРОДУКТИВНОСТЬ СУДАНКИ КАК ПОДСЕВНОЙ И ПОДПОКРОВНОЙ
КУЛЬТУРЫ В ПРЕДГОРНЫХ ОРОШАЕМЫХ УСЛОВИЯХ
ЗАИЙЛИЙСКОГО АЛАТАУ
К.И.Оразбаев – и.о.доцента., А.М.Дигарбаева – магистрант,
М.К.Калыбаева – магистрант (г.Алматы, КазгосженПУ)
Аннотация: в статье рассматриваются данные экспериментальных исследований по
вопросу обеспечение животных фермерского и частного хозяйства зеленым, сочным и
высококачественным кормом в ранневесенний период, когда зимний запас кормов на
исходе, а других свежих источников практический нет. В связи с этим в
экспериментальные исследования были включены наиболее продуктивные и
качественные однолетние кормовые культуры, таких как суданка, рапс, а из многолетних
трав люцерна. Цель исследования - повысить продуктивность орошаемого гектара, путем
уплотненного посева суданки способом подсева и подпокрова в другие однолетние и
многолетние культуры. Полученные результаты свидетельствуют о высокой
продуктивности суданки при подсеве к рапсу и люцерне, где получены высокая
урожайность кормовой массы наилучшего качества.
Ключевые слова. Суданка, рапс, люцерна подсев, подпокров, урожай, зеленая масса,
крестоцветные, яровые зерновые, корм, вегетация, кормопроизводство, укос, культура,
период, всходы, биомасса, лето, осень, выращивания, свет, вода, укосная спелость,
продолжительность безморозного периода, продуктивность, гумус, гидролизуемый азот,
фосфор, калий, крестоцветная блошка, рапсовый пилильщик, посевы, опудривание,
дустом ГХЦГ, способ посева, сроки посева, реакция почвенного раствора, среднегодовое
количество осадков, светло-каштановая почва, осенние заморозки и т.д.
Подсевные или подпокровные посевы суданки под однолетние культуры являются
дополнительным источником кормов в интенсивном кормопроизводстве. Обычно,
подсевают ее под озимые и яровые зерновые культуры, кукурузу, крестоцветные. Урожай
суданка формирует после уборки этих культур и дает корм в зависимости от длины
второго периода вегетации, обеспечивая 2-3 укоса кормовой массы вегетации покровной
культуры, летом и осенью. Всходы, в начальный период роста и развития при
подпокровном посеве суданки происходит под покровом основных культур, а после их
уборки суданка начинает быстро накапливать биомассу, формируя урожай. Суданка
отвечает требованиям, предъявляемым к подсевным культурам. В первый период жизни
170 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013
она медленно растет, устойчива к подпокровному выращиванию (недостатку света и
воды), быстро восстанавливает поврежденные органы при уборке основной культуры,
имеет быстрый темп роста во второй период вегетации, обеспечивая 2-3 укоса кормовой
массы. Поэтому в орошаемых условиях суданка считается наилучшей подсевной
культурой. По данным Ставропольского СХИ, при орошении получают по 2 укоса
суданки с суммарным урожаем зеленой массы до 300 ц\га. Положительные результаты
выращивания суданки как подсевной культуры получены в Нижнем Поволжье, на
Северном Кавказе, в республиках Средней Азии и в Казахстане [3,4].
На юго-востоке Казахстана при возделывании суданки как покровной и совместной
культуры для многолетних трав укосная спелость их наступает в середине лета, что всегда
устраивает животноводство, так как зеленые корма нужны с ранней весны до поздней
осени. Этот недостаток можно восполнить, если суданку возделывать не как покровную
культуру, а как подпокровную. Для этой цели надо подобрать покровную культуру с
коротким вегетационным периодом, ранним ростом и развитием растений, высокой
продуктивностью и меньшим пагубным влиянием на всходы растений. Так возможно в
ранний период получить корм за счет покровной культуры, а в середине лета и осенью за
счет подпокровной, т.е. за счет многоукосного использования суданки [1,2].
В целях увеличения продуктивности кормов с единицы площади на поливных
землях и получения зеленого корма в более ранний период отделом кормопроизводства
КазНИИ земледелия и растениеводства в период 2007-2010 годы проведены
экспериментальные исследования, в которых суданка выращивалась в качестве
покровной и подпокровной культуры.
Эксперименты проведены на поливных участках юго-востока Казахстана,
Алматинской области, Карасайского района, п. Алмалыбак.
Проводимые опыты закладывались на орошаемых светло-каштановых почвах
предгорной зоны Заилийского Алатау со среднесуглинистым механическим составом с
содержанием гумуса в пахотном горизонте 2,3%. Обеспеченность почвы подвижным
калием 350-400, подвижным фосфором – 20-25 и гидролизуемым азотом -50-60 мг на 1 кг
почвы. Реакция почвенного раствора слабощелочная рН = 7,3-7,5. Грунтовые воды в
данном участке залегают на уровне 7-9 м. По данным метеорологической станции
селекционного отделения КазНИИ земледелия и растениеводства расположенной в зоне
светло-каштановых почв на высоте 730 м над уровнем моря, сумма эффективных
температур выше +10
0
С составляет 3100-3300
0
С. Устойчивый переход температуры выше
+5
0
С приходится на конец марта – начало апреля.
Дата наступления первых осенних заморозков находится в пределах первого
сентября – десятого октября. Продолжительность безморозного периода в зависимости от
условий года составляет 169-184 суток. Среднегодовое количество осадков по
многолетним данным – 432 мм, из них 209,8 мм выпадает за вегетационный период.
Снежный покров ложится в конце октября, а сходит во второй половине марта. В
программу наших исследований входило изучение особенностей роста и развития суданки
как подпокровной культуры при возделывании в смеси с рапсом. Основная обработка
почвы под посев рапса и суданки состояла из отвальной вспашки на глубину 20-22 см.
После вспашки проведен полив, затем после подсыхания почвы –дискование с
последующим выравниванием поверхности почвы длиннобазисным планировщиком.
В ранневесенний период на зяби проведено закрытие влаги бороной БИГ-3, затем
внесение минеральных удобрений из расчета N
30
P
60
K
30
д.в. с последующей предпосевной
культивацией РВК – 3,6.
В первой половине апреля посеяли кормовые культуры. В начале посеяли рапс,
затем в поперечном направлении рядков рапса – суданку. Способ посева обычный
рядовой. Глубина посева рапса 2-3 см, суданки 4-5 см. Норма высева рапса 3 млн.
всхожих семян на га, суданки 2 млн. семян. В период посева влажность почвы была
достаточной, после посева почвенной корки не было, что благоприятно сказалось на
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
171
появлении дружных всходов. За вегетации рапса и суданки проведено 3 полива, с
поливной нормой 250-300 м
3
\га. Против крестоцветной блошки и рапсового пилильщика
посевы опудривали дустом ГХЦГ из расчета 12 кг\га.
При посеве ярового рапса в начале первой декады апреля всходы его появились 12
апреля, образование первого листа 18 апреля, второго 22 апреля, третьего 25 – апреля,
стебля 22 мая. Бутонизация отмечена 27 мая, цветение 3 июня. При посеве суданки в этот
срок всходы ее появились 14 апреля. А в фазу кущения она вступила 22 мая. Рапс в начале
вегетации медленно развивается до фазы образования 7-8 листьев, затем начинает быстро
расти и к концу мая достигает укосной спелости. Следовательно, сильное затенение от
рапса суданка испытывает тогда, когда рапс вступает в фазу образования стебля и до его
укосной спелости, т.е. в течение трех недель. В этот период преимущество межвидовой
борьбы между рапсом и суданкой остается на стороне рапса и настолько сильно, что
суданка, находясь под покровом рапса прекращает свой рост и развитие, сильно
истощается. Поэтому период образования стебля рапса до его уборки должен быть по
мере возможности короче. Это возможно если рапс убирается на зеленый корм. Если же
он убирается на зерно, то период пребывания суданки под покровом рапса находится в
пределах 70 суток, чего суданка не выдерживает и зачастую, даже в условиях полива
сильно изреживается или гибнет. Следовательно, если суданку высевать под покров рапса,
то его надо убирать на зеленый корм. В этом случае, суданка выйдя из под покрова рапса,
начинает быстрый рост и развитие и за оставшийся период теплого времени (120 суток)
может дать 2-3 укоса. В нашем примере из-за отсутствия в сентябре поливной воды
получено лишь 2 укоса суданки. Однако и в этом случае урожайность зеленой массы
рапса с суданкой выше чем при одновидовом посеве этих культур (Таблица 1).
Таблица 1
Количество всходов, высота растений и урожайность зеленой массы однолетних
культур (среднее за 2007-2010 гг.)
№№
п\п
Варианты
Всходов шт/м
2
Высота растений,
см
Зеленой массы,
ц/га
1.
Рапс
281
128
276,3
2.
Суданка
119
61
327,9
3.
Рапс +
Суданка
242
129
138
66
412,9
Из таблицы 1 видно, что количество всходов как в одновидовых посевах, так и в
смеси сравнительно высокое, это свидетельствует что рапс как покровная культура не
оказал пагубного влияния на всходы суданки. Наибольший выход кормов с единицы
площади получен на посевах рапса в смеси с суданкой, посеянной под покров рапса и
наименьший на посевах чистого рапса. В третьем варианте рапс является не только
покровной культурой, но и промежуточной, где рано используется рапс на корм скоту, а
после его уборки поле занимается подсевной культурой в течении всего теплого природа.
Рапс посеянный в чистом виде, без последующего использования поливных земель не
выгоден, т.к. его один урожай намного уступает двум, которые возможно получить при
повторных посевах или при посеве многоукосных культур под покров рапса. Установив
возможность выращивания суданки под покровом ярового рапса, позднее мы решили, еще
более интенсифицировать выращивание кормовых культур на единице площади, добавив
к суданке люцерну, т.е. выращивать суданку под покровом рапса не в одновидовом
посеве, а в смеси ее с люцерной.
Технология возделывания люцерно – суданковой смеси аналогично технологии
возделывания суданки в одновидовом посеве. Сорта, выращиваемые в опыте: яровой рапс
Кубанский, люцерна синяя Семиреченская, суданка Одесская 25. Норма высева суданки 2
172 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013
млн. всхожих семян на га, люцерны – 8, рапса – 3. Глубина посева люцерны и рапса
составили 2 – 3 см, суданки 4 – 5 см.
Погодные условия в период сева и всей вегетации кормовых культур были
благоприятные. Поэтому густота травостоя и урожай зеленой массы были сравнительно
высокими.
Как в совместных посевах, так и одновидовых всходы люцерны и рапса появились
через 11 суток, суданки через 19 суток. На начальные фазы вегетации люцерны и суданки
растения рапса существенно не оказали отрицательного влияния. Дело в том, что
начальные фазы вегетации у люцерны, суданки и рапса имеют одинаково замедленный
темп роста и развития, поэтому посеянные в смеси они не оказывают сильного
угнетающего действия друг на друга. В это время трудно судить о силе межвидовой
борьбы рапса с люцерной и суданкой. Здесь в начальных фазах вегетации каждый вид
растений растет самостоятельно, не угнетая друг друга.
Рапс сильно затеняет растения люцерны и суданки начиная с фазы начала
образования стебля и до его уборки на зеленую массу или зерно. В этот период
преимущество межвидовой борьбы между рапсом, люцерной и суданкой остается за
рапсом и настолько сильно, что люцерна и суданка находясь под покровом рапса,
прекращают свой рост, развитие и сильно истощаются. Поэтому как было отмечено выше
период от фазы образования стебля рапса до его уборки должен быть по мере
возможности короче. Это возможно если рапс убирается на зеленый корм, тогда период от
образования стебля до уборки рапса длится 20 – 25 суток, что в условиях достаточного
увлажнения для люцерны и суданки не является губительным.
Таким образом, результаты экспериментальных исследований показали, что
возделывания суданки, рапса и люцерны в качестве зеленых кормовых культур в условиях
предгорной орошаемой светло-каштановой почве способны обеспечивать высокую
урожайность зеленой массы наилучшего качества при совместном посеве, механизм
которых изложен выше. Кроме того, при уборке рапса на зеленый корм в качестве
промежуточной культуры он обеспечивает животных зеленым кормом в критический
период т.е. когда естественные травы на полях еще не отрасли, а многолетние сеяные
травы не формировали должнего количества травостоя.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1.
М.Алдамжарова Агротехника суданской травы на бурых почвах низовий реки
Урала. Автореферат диссертации на соискание ученой степени к.с.-х.н. Алмалыбак,1982.
2.
К.А. Асанов Кормовая база южного Казахстана. Алматы, «Кайнар», 1981.
3.
Г.З. Бабичев Вопросы агротехники суданской травы в условиях необеспеченной
богары пустынно-степной зоны Алматинской области. Автореферат на соискание ученой
степени к.с.-х.н. Алматы, 1960.
4.
И.Н. Евлахов Агротехника суданской травы в подзоне засушливой степи
Северного Казахстана. Автореферат на диссертации. На соискание ученой степени к. с.-
х.н. Алмалыбак, 1981.
ТҮЙІНДЕМЕ
Мақалада судан және рапс біржылдық малазықтық дақылдары бүркемелі, қосымша
себілінді және аралық дақылдар ретінде қарастырылып, олардың ӛнімділігі мен сапасын
арттыратын және суармалы жерді тиімді пайдаланудың тәсілдері шешілген.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
173
SUMMARY
This article deals with the methods of effective usage of irrigaton area and improvement of
the one year feeding cultures productivity in the way of deepening crops such as watering culture
as a rape.
ӘОЖ 633.11: 632.4: 632.911
Достарыңызбен бөлісу: |