Ф. Ш. Оразбаева Ғылыми редакторлар

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
37 
 
Тірек  сөздер:  бейтаныс  адресат,  бейресми,  қаратпа,  лауазым,  туыстық  терминдерін,  этикеттік 
сөздер. 
Аннотация: Гонорифические формы, называя адресата, позволяют непосредственно устанавливать 
соответст-вующую  социальную  дистанцию  между  коммуникантами.  Их  использование  в  английском 
языке является, прежде всего, традиционным, оно не связано с какими-либо конкретными социально-
политическими  процессами.  Эти  фор-мы,  в  ходе  длительной  истории  своего  существования, 
превратились  в  сугубо  формализованные  средства  выражения  уважительного  отношения, 
почтительности  к  адресату.  При  выборе  обращения  в  этом  случае  ключевыми  являются 
индивидуально-позиционный и гендерно-возрастной параметры. 
Ключевые  слова:  незнакомый  адресат,  регламентные,  этикетные,  вокативные  высказывания, 
традиционные формы. 
Annotation:  Gonorific  form,  naming  the  destination  can  directly  install  the  appropriate  social  distance 
between the communicants. Their use in the English language is, above all, traditional, it is not related to any 
specific  socio-political processes.  These  forms,  which  in the  long  course  of its  history,  turned  into  a purely 
formal means of expressing respect, deference to the addressee. When choosing a treatment in this case are 
the key individual position and gender-age settings.  
Keywords: destination unknown, routine, etiquette, vokativnye statements, the traditional forms. 
 
Бейтаныс  адресатпен  қарым-қатынас  жағдайында  адресант  сөйлесіп  тұрған  адамының 
кей кезде оның отбасылық жағдайына және жағдаяттық немесе әлеуметтік рөліне қатысты 
білімімен  толығатын  ең  ортақ  деген  ерекшеліктеріне:  жынысына,  жасына  қарай 
ыңғайлануына  мәжбүр  болады.  Бейтаныстық  факторы  қарым-қатынастың  ары  қарайғы 
ресми  сипатын  анықтайды  және  қарым-қатынас  жасаушыларды  аталған-дай  жағдайда 
берілген ортада сөйлеудің жалпы нормаларын ұстана бастайды.  
Ағылшын  тілінде  бейтаныс  адресатпен  қарым-қатынас  жағдайында  қазақ  тіліне 
қарағанда  регламент-тік  және  этикеттік  сөздер  көбірек  әрі  жиі  қолданылады.  Ағылшын 
тідінде  бейтаныс  адресатқа  айтылатын  анағұрлым  жиі  қолданылатын  сыпайылық  қаратпа 
формалар: 
sir, madam(e), miss, mister, сонымен қатар кӛпше түр қаратпа сӛздері gentlemen, ladies and gentlemen. 
Берілген қаратпа сӛздердің қолданылу ерекшелігін нақтырақ қарастырайық.  
Sir  қаратпа  сӛзі  коммуниканттар  арасындағы  асимметриялық  қатынастарға  тән:  жасы  жағынан  үлкен 
адресатқа айтылғанда ("Sir" is used towards unknown, but not too young man"
  (John,  54)),  немесе  адресаттың 
әлеуметтік  дәрежесі,  атағы,  лауазымы  жоғарырақ  болғанда  *Longman,  2005:  1297+.  Бұл 
жағдайда қаратпа сөзді таңдағанда жеке тұлғалық-ұстанымдық және гендер-жас өлшемдері 
басты болады.
 
Бейтаныс  адресатпен  сөйлесу  жағдайында  sir  қаратпасы  әңгімелесушілер  арасындағы 
салыстырмалы түрдегі симметриялық қарым-қатынас болғанда да қолданыла алады. Ал егер 
коммуниканттар  таныс  емес  болса,  әрі  олардың  әлеуметтік  дәрежелері  белгісіз  болса,  sir 
қаратпасы кез келген үлкен адамға, әсіресе жасы жағынан үлкеніне айтыла береді. Сонымен 
бірге  бұл  форма  қызмет  көрсету  саласында  сатушының  алушыға,  даяшының  демалыс 
орындарына  келушілерге  қатысты  қолданатын  стереотиптік  сыпайылық  формасы  болып 
табылады. Бірақ әдетте әйел адамдар аталған форманы қолданбайды *Формановская, 1990+. 
Mr  формасы  жасы  үлкен  ер  адамға  қатысты  қолданылады.  Бірақ  жеке  түрде  (адресат 
фамилиясысыз)  бұл  форманы  қолданатын  біздің  сұхбаткерлеріміз  көп  емес.("Mr"  is  a 
common address combined with last name, but seems somewhat disputed when used on its own "; 
"it  is  more  likely  to  be  used  towards  elders  and  with  last  name  "  (Cristin  (38)  and  Steve  (42) 
Wither)). 
Ағылшын тілінде бейтаныс әйел адамға қатысты madam, miss, Ms сияқты гонорифиялық 
формалар  қолданылады.  miss/madam  формаларының  қажеттісін  таңдау  адресаттың 
отбасылық  дәрежесіне  байла-нысты  жүзеге  асырылады.  Егер  адресаттың  отбасылық 
дәрежесі белгілі болса, онда тұрмыстағы әйелге қатысты қолданылатын қаратпаның сыпайы 
формасы  madam  болады.  Бұл  ретте  жас  өлшемінің  ықпалы  әлсірейді  немесе 
бейтараптанады.  Отбасылық  дәрежесі  белгісіз  болған  жағдайда  madam  жасы  үлкен  әйел 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
38 
 
адамға  немесе  отбасылық  дәрежесі  белгілі  әрі  сол  жағынан,  салыстырмалы  түрде, 
адресанттан  жоғарырақ  болса  қолданылады.  Дәл  осы  ереже  madam  формасынан 
туындайтын,  жастардың  үлкен  әйелдерге  *Brown,  1964:237+,  немесе  әлеуметтік  дәрежесі 
жоғары  әйелдергеайтатын  та'am  формасына  да  қатысты  [Longman:  837].Көптеген 
сұхбаткерлер  та'am  формасын  "apparently  the  best  choice  to  address  an  unknown  female  (a 
little less common, but ok towards young women) " (Nick, 22) санайды. та'am sir қаратпа сөзінің 
стереотиптік  сыпайылық  формасы  сияқты  дүкендерде  сатып  алушы  әйелдерге  сөйлегенде 
қолданылады.  
Miss – адресаттың отбасылық дәрежесі белгісіз болған жағдайдағы қызға, жас келіншекке 
қарата  айтылатын  форма.  Дәстүр  бойынша  бұл  форма  тұрмысқа  шықпаған  қыздардың 
барлығына  айтылады.  Өте  жас  қызға  қарата  айтылатын  жағдай  болмаса  {"a  young  female 
about  20,  but  not  a  married  woman"),  miss  формасының  қазірде  уақыты  өткен  болып 
есептеледі,  әсіресе  АҚШ-та.  Британдық  ағылшын  тілінде  атал-ған  форманың  жекелей 
қолданылуы мысқылды немесе намысқа тиетін, сыйламаушылық деп есептеледі *Longman, 
2005:  895,  918].  Miss  формасы  сатып  алушылар  тарапынан  сатушыларға,  мейрамхана, 
дәмхана-дағы  демалушылардың  даяшыға  сөйлегенінде  қолданылады.  Қызмет  көрсету 
саласы  қызметкерлеріне  қатысты  айтылатын  қаратпа  сөздің  бұл  формасы  кейінгі  кезде 
кемсітушілік сипатқа ие болған *Формановская, 1992: 6+. Бірақ соған қарамастан miss ауызекі 
сөйлеу тілінде кең қолданысқа ие. 
Қаратпаның сыпайы формасы Ms [miz, mez] 1970 жылдан бері қолданылып келеді. Әйел 
адамдардың 
көпшілігі 
мұнда 
олардың 
отбасылық 
дәрежесіне 
ерекше 
назар 
аударылмайтындықтан  осы  форманы  жөн  көреді.  Сонымен  бірге  берілген  форма  әйел 
адамның тұрмыста, тұрмыста еместігін нақтылау қажет болмаған жағдайда қолданылады.  
Бейтаныс  әйелге  айтылатын  қаратпаның  формасы  болып  тағы  lady  формасы  болып 
табылады.  «Ағыл-шын  тілі  және  мәдениетінің  сөздігі»  бұл  форманыағылшын  тілінің 
американдық нұсқасына тән сленгке жатқызады [Longman, 2005: 775].  
Ағылшын  тіліндегі,  көрсетілгендей,  қаратпаның  формаларының  алуан  түрлілігіне 
қарамастан, бейтаныс адресатқа қарай сөйлегендегі ең жиі қолданыстағы формалар деп, sir 
және  Mrs  формаларын  атауға  болады.  Осы  формаларды  таныс  емес  адамдармен  қарым-
қатынас ортануда ең дұрысы деп көрсетеді (Monica and Mick Morton). 
Ағылшын тілінде бейтаныс адресатқа қаратпа ретінде туыстық терминдерін қолдану бар. 
Мысалы,  son, sonny  сөздерін үлкендер бейтаныс ер балаларға қатысты  қолданады.  Mother 
туыстық термині егде әйелге қолданылады, sister, brother формалары қандай да бір идеяны 
насихаттайтын діни топтар, ағымдар мен ұйымдар мүшелерінің арасында кеңінен кездеседі, 
сонымен  қатар  жас  жағынан  шамалас  адамдар  арасындағы  қарым-қатынаста  немесе 
адресат жасырақ болған жағдайда қолданылады. Соңғысындағы формалар ағылшын тілінің 
американдық нұсқасында жиірек кездеседі, әрі олар сленгке жатады [Longman, 2005: 1297]. 
Ағылшын  тілінде  бейтаныс  адамға  туыстық  терминдердің  қолданылуымен  айты-латын 
қаратпалар  көп  тарамаған  және  қазақ  тіліндегі  аналогтарымен  салыстырғанда  алуан 
түрлілігімен ерекшеленбейді. Солай болғанның өзінде олар ресми емес жағдайдағы қарым-
қатынаста қолданылады да, қарапайым сөздердің белгісі болып табылады.  
Қарым-қатынастың  ресми  түрінде  де,  бейресми  түрінде  де  ағылшын  және  қазақ 
тілдерінде,  қаратпа  рөлінде  белгілі  болған  ретте,  адресаттың  лауазымын,  атағын  немесе 
әлеуметтік  дәрежесін  көрсететін  апеллятивтер  қолданылады.  Медицинадағы  адамдарға 
деген  сыпайылық  формасы  әдетте  олардың  кәсіби  атақтарын  қолдану  арқылы  жасалады. 
Мысалы,  ағылшын  тілінде  дәрігерге  айтылатын  қаратпа  doctor,  doc  болса,  қазақ  тілінде  – 
дәрігер, құрметті дәрігер, құрметті профессор. 
Тікелей  адамның  кәсібімен  байланысты  кейбір  қаратпаларды  сыйпайылық  белгісі  деп 
айтуға  келмейді.  Олар  ешқандай  эмоциясыз  бейтарап  болып  келеді  және  қызмет  көрсету 
саласында  жиі  қолданылады.  Ағылшын  тілінде  waiter,  driver,  porter  қаратпалары  қазақ 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
39 
 
тіліндегіге  қарағанда  анағұрлым  жиі  қолданы-лады.  Бүгінде  ағылшын  сұхбаткерлері 
әлеуметтік рөлді беретін қаратпаларға қарағанда, sir/ma'am/madam әмбебап гонорифиялық 
қаратпаларына  береді  екен.  Қазақ  тілінде  бұл  ретте  әлеуметтік  дәрежеден  хабар  беретін 
рөлді  өзіне  ханым  формалары  немесе  таңдауы  гендер-жас  өлшемі  бойынша  жүзеге 
асырылатын  туыстық  терминдер  алады.  Одан  бөлек,  сұхбаткерлер  қызмет  көрсетуші 
адамдарға,  олар  таныс  емес  болған  жағдайдың  өзінде,  қаратпа  ретінде  есімін  қолдану 
мүмкіндігі бар екендегін атап айтты.  
Бала адресатқа келгенде екі тілде де таңдау еркіндігі бар: бұл ретте эмоцияға толы honey, 
sweetie, sweetheart, dear, ботам, тәттім, алтыным сынды сөздер мүмкін болады, әсіресе 
қыз  балаларға  қарата  айтқанда.  Осы  сынды  жағдайларда  комуниканттар  арасындағы 
эмоциялық  бояуы  бар  қаратпаларды  қолдануға  кедергі  болатын  арақашықтықтар 
жойылады.  Берілген  жағдайда  қаратпа  формасын  таңдауда  басты  болып  жас  және 
эмоциялық өлшемдер табылады. 
Бозбалаларға,  жігіттерге  қазақтілінде  гендер-жас  формасы  жігіт  қолданылады.  Мұнда 
коммуникант-тардың жасы бірдей не болмаса адресат жасырақ. Ағылшын тілінде young/little 
boy  (girl/lady),  (ту)  lad,  kid  қаратпалары  таныс  емес  балаларға  бағытталуы  мүмкін  және 
өзінен  жасы  кіші  адамдардың  назарын  аудару  мақсатында  орынды  болып  табылады.  Жиі 
кездесетін нұсқалар болып, берілген жағдайда, young man, young lady формалары табылады. 
Қарапайым тілде күнделікті – дөрекі формалар man адресантпен салыстырғанда әлеуметтік 
дәрежесі  төмен  тұлғаға  қатысты  қолданылады.  Солай  бола  тұра  аталған  формалар  ресми 
емес жағдайда бейтаныс адамның назарын аудару үшін friend, mate, chum, chap,  және т.б. 
сынды дөрекі, эмоционалды-бағалаушы қаратпалар. Соңғысы американдық сленгке жақын. 
Көпшілік  жағдайда  келтірілген  қаратпалар  ер  адамдарға  бағытталатынын  айта  кеткіміз 
келеді. Қарапайым тілде көпше түрдегі gentlemen қаратпасының орнына gents қолданылады. 
Салыстырмалы түрде тең рөлге ие жағдайда қаратпаның жоғарыда көрсетілген бейресми 
формаларын  қолдану  адресанттың  әлеуметтік  немесе  жас  айырмашылықтарын 
бейтараптандыруға,  формалды  қарым-қатынасқатырысатындығын  көрсетеді.  Қарапайым 
тілді  қаратпалар  қарым-қатынастың  ресми  деңгейін  төмендетеді  және  коммуниканттар 
арасындағы субъектілік арақашықтықты азайтады.  
Қазақ  тіліндегі  тіпті  танымайтын  адамнан  жақынын  көруге  тырысушылық  қарапайым 
тілде туган(ым), құрдас сыпайылық қаратпаларын қолданудан көрініс табады. Қазақ тілінде 
қарапайым  тілде  бейтаныс  қыздарға  қарата  айтылатын  кыз  сияқты  форманы  кездестіруге 
болады.  Тәрбиелі,  мәдениетті  адамның  таныс  емес  қызға  қатысты  осындай  формаларды 
қолдана  қоюы  екіталай.  Дәл  осылай  ағылшын  тіліндегі  boy/girl  қаратпалары  танымайтын 
адамға  тек  кемсітушілік  ретінде  қолданылады  және  үлкен  адамға,  құл-күңге,  жануарға 
бағытталады [Ling, 2005: 62]. 
Тағы бір ерекше  жағдайды айта кету керек: Қазақ тілінде де, ағылшын тілінде де таныс 
емес  үлкен  адамдарға  ата/апа,  grandfather/grandmother  туыстық  терминдерін  қолдана 
сөйлеу  кей  кезде  сыйламау-шылық,  тәрбиесіздік  деп  танылуы  мүмкін.  Бұл  егер  адресант 
оларды  адресаттың  үлкен  жасын  меңзеу  мақсатында  қолданған  жағдайда  орын  алады. 
Алайда екі тілде де қарапайым тілде мұндай формалар аз кездеспейді.  
Қарым-қатынастың бейресми жағдайында таныс емес адамға сөйлегенде Hey (you) / Эй 
(сен/сіз)  қарат-па  формалары  да  кездеседі.  Бұл  формалардың  қолданылуы  екі  тілде  де 
адресат тарапынан жылы қабыл-данбайды (іс жүзінде қазақ және ағылшын сұхбаткерлерінің 
барлығы өздеріне келтірілгендей сөйлегенін қаламайды), және танымайтын адамға бағыттай 
айтуда  орынсыз,  қисынсыз  форма  деп  есептеледі.  Өзіміз  көріп  отырғандай,  типологиялық 
тұрғыдан  әр  түрлі  ағылшын  және  қазақ  тілдерінде  таныс  емес  адамдарға  қатысты 
қаратпаларда ұқсастықтар мен айырмашылықтар бар.  
Екі  тілде  де  қарым-қатынастың  қарастырылған  жағдайындағы  қаратпа  формалды  да 
формалды емес те бола алады. Таныс емес адресатқа формалды емес ретте сөйлегенде екі 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
40 
 
тілде де күнделікті дөрекі формалар қолданыла алады. Қазақ тілі этикетінің ерекшелігі болып 
танымайтын  адамға  сөйлегенде  туыстық  терминдерін  қолдану  табылады.  Ал  ағылшын 
тілінде  туыстық  терминдерін  қолдану  қарапайым  тілдің  белгісі  болып  табылады.  Бейтаныс 
адресатқа  қатысты  қолданылатын  қаратпа  формаларын  білу  және  оларды  орынды 
пайдалана  алу  дағдысы  өте  маңызды.  Себебі  соған  қарап  адресат  оның  адами  сипатын 
анықтайды  және  оның  ниетін,  мәдени  деңгейін  алдын  ала  біле  алады.  Сәйкесінше, 
сөйлесудің нәтижесі қаратпа формасына тікелей тәуелді.  
 
1  Қазақ  тілі.  Энциклопедия. 
– 
Алматы:  Қазақстан  Республикасы  Білім,  мәдениет  және 
денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998. 
– 
509 б.  
2 Тіл білімі терминдерінін түсіндірме сөздігі 
–
 Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005.  
–
 189 с. 
3 Жанузаков Т.Дж. Лично-собственные имена в казахском языке. 
– 
165 б. Автореферат дисс. кан. 
филол. наук. – Алма-Ата, 1960. – 45 с. 
4 Жанұзақов Т.Ж. Қазақ есімдерінің тарихы. – Алматы: Ғылым, 1988. – С. 59, 86. 
5 Holt J.C. Robin Hood. London, 1983. С. 5. 
6 Longman, 2005. 23 б. 
7 Ling, 2005: 62 
 
УДК 82.035+811.16.373 
 
I.A. Abdikadyr – KazNPU after named Abay 
 
THE WAYS OF LACUNAES FROM ENGLISH LANGUAGE INTO KAZAKH LANGUAGE 
 
Аnnotation: This article covers the ways of lacunaes. Scientist’s definitions related to the term lacunae. 
Classifications of lacunae according to scientists. The role of lacunae for an interpreter nowadays. The role of 
lacunae in target language 
Keywords: еquivalent, resemblance, realia, interligual, intralingual, lexis, conformity, destruction 
Түйіндеме:  Бұл  мақала  лакунаның  аудару  барысында  берілу  жолдарын  қарастырады.  Әр  түрлі 
ғалымдардың лакуна терминіне берген түрлі анықтамалары берілген. Ғалымдардың лакунаға берген 
классификациялары.  Қазіргі  кездегі  аудармашы  үшін  лакунаның  орны.  Аударылып  отырған  тілдегі 
лакунаның рөлі. 
Тірек сөздер: балама, ұқсастық, реалия, тіларалық, лексика, сәйкестік, тілішіаралық, жоюшылық 
 Аннотация: В статье рассматривается о способах передачи лакун с английского языка на казахский 
язык. А так же определения на термин лакуна от разных авторов. Классификация лакун и его способы 
передачи. Роль лакуны для переводчиков в нынешнее время. Роль лакуны в переведенный язык.  
Ключевые  слова:  эквивалент,  сходство,  реалия,  межъязыковой,  лексика,  соответствие, 
внутриязыковой, уничтожение 
 
In  present  time,  Kazakh  and  English  lexicons  interaction  became  so  active,  that  scholars-
contactologists  suggest  English  language  dominating  influence  upon  other  language  systems,  and 
Kazakh  one  among  them.In  this  respect,  it  comes  as  a  topic  of  current  interest  -  the  comparative 
language analysis and exposure of resemblance in reality nomination in both languages, Kazakh and 
English  in  our  case.  That  is  why,  in  recent  times  the  research  of  national  specific  character  of 
concrete  language  is  in  the  spotlight  of  scholars‟  attention,  and  finds  its  resemblance  in  some 
peculiarities of reality expression, used for similar objects description, and some grammatical forms 
and  categories  presence.  The  existence  of  lacunae  supposed  to  be  an  example  of  such  specific 
character  on  the  lexical  level.  Their  examination  on  the  phraseological  level  in  comparison  with 
another culture arouses double interest. 
In  our  opinion  in  the  democratization  conditions  the  international  and  inter-ethnic 
communication is an integral part of social life in many countries. In connection with this study of 
the phenomenon of lacunarity is becoming increasingly important. Lacunae (gaps in translation) are 
a  significant  fraction  of  the  national  pecularities  of  any  language.  Terms  of  socio-political,  socio-

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
41 
 
economic,  cultural  life  and  the  life  of  the  nation,  the  originality  of  its  philosophy,  psychology, 
traditions are responsible for the appearance of images and concepts that are fundamentally missing 
in other languages 
Now the active research of lacunae functioning in our country and many countries all over the 
world by various scientists and researchers. It is a promising approach, aimed at further grasping of 
gist of lacunization / lacunarity, pointing to the fact that partial or complete failure / destruction in 
the process of verbal and nonverbal communication. 
One  of  the  first  researchers,  who  applied  the  term  “equivalent-laking  lexis”  and  clarified  its 
meaning,  was  G.V.Shatkov.  To  this  class  of  lexis  he  refers  proper  names,  national  realias,  words 
with specific national and emotional coloring (ошақ, пеш, ауызекі), lexis with suffixes of subjective 
assessment (үйшік) and defines them as “words or one of its meaning (direct or figurative sense), 
that has no “ready” exact conformity in lexis of another language in this very period of time”. [1, 
p.16] 
I.Y. Markovina considers “all cases of equivalent-lacking words as examples of lacunae”.  «A 
detection  of  lexical  gaps  is  realized  by  means  of  Russian  lexical  unitscomparison  with  their 
equivalents  in  any  other  language  on  the  basis  of  bilingual  dictionaries  analysis.  In  case  in  the 
dictionary a word has a huge definition and is explained by the big structure, or conveyed through 
the other parts of speech – it is a sign of a lacuna, and its explanation serves asits compensator.» [2, 
p.10] 
I.А. Sterninspecifies: ˝Intelingual lacuna means the absence of the unit. The unit in the second 
language, where during the research the lacuna was found, is considered in this case as equivalent-
lacking word. Thus, the notions of interlingual lacuna and equivalent lacking word are relative: they 
for the first timeproject among the latter ones and mutually presumed each other. [3, p.18] 
The  term  “lacuna”  was  introduced  by  French  linguists  Vinay  and  Darbelnet,  who  defined 
“lacuna” as the phenomenon, taking place in a situation with the missing word in a target language 
for  word  of  a  source  language,  it  means  that  the  word  of  one  language  has  no  conformity  in  the 
other. [4, p.14] 
The  researchers  point  out  two  main  types  oflacuna:  1)  intralingual–  is  the  lack  of  word  in  a 
language, standing out the presence of semantically close words in this or that lexical paradigm; 2) 
interlingual – is the lack of lexical unit in the sourcelanguage while it exists in the target language. 
Even a certain object or any component, any separate seme of the lexical meaning can be lacunar, 
and  the  same  is  with  an  information  associating  with  event-  in  the  consciousness  of  the  native 
speakers.In the basis of this definition we distinguish ethnographical, lexical and associative lacunae.  
“Lacunae, found in  the  comparison  of  two languages are  called lingual  or  linguistic”  - 
writes I.V. Tomasheva –“which, in  their  turn,  can be lexical, grammatical and stylistic,  complete, 
partial or compensated”.  [5, p.15]. “Let  us  add,  that  the  linguistic lacunae, meanwhile,  can  be 
interlingualand intralingual, unique and particular, amotivational and motivational, verbal, emotive, 
hyponimical, hyperonimical, mutual, connotative andzero lacunae.” 
G.В. Bykova generalizes the results of different linguists in this sphere and presents 16 types of 
interlingual lacunae: [6, p.79].  
Systemic (potential) lacunae (the largest group, contains words formative and lexical lacunae) 
Communicative lacunae (jargons, slang) 
Communicative lacunae are  disclosed and  found  in the  process  of  oral  communication. During 
the process of communication with the relevance of a communicating concept increasing, especially 
when  the  concept  became  crucial  and  frequently  used  by  communicators,  the  latter  by 
trying to succinct presentation  of  ideas,  in  the  interests  of  economy  of  words, trying to  get  rid 
of dismembered nomination sememe (lacunae), they replace it by universal verbal form (univerb).  
Personal  (subjenctive)  lacunae  (if  speaking  person,  knows  the  notion,  but  cannot  immediately 
remember necessary lexeme or do not know it at all, the personal lacuna is obvious."Give me please 
that thing, you know, the thing there for washing …” (about bath sponge) Personal lacunae may be 
varying degrees of depth - from the temporarily forgotten lexeme to complete ignorance of it (deep 
personal lacuna). There is no reason to doubt that the concepts, expressed by “dropped out” words, 
are  actually  became  topical.  Personal  communicative  lacunaeare  eliminated  differently  than  other 
groups of the lacunae.. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
42 
 
Stylistic lacunae (the lack of equivalents of appropriate style in the target language). 
Often, due to some reasons there is an absence of commonly used lexeme in the language, which 
refers  to  a communicatively meaningful concept  or an  object,  instead  of  it  we  have  presence of its 
reduced synonyms, i.e. there is a natural niche - functional-stylistic lacuna. For instance, “жармасу, 
мазалау”  –  jargon: қашай  бастау,  ырғала  бастау  and  many  others. Y.S. Stepanov [7,  p.277] and 
other researchers  believe  that the  dominant  in  the language  is  a  neutral style, located  between 
the bookish (high) and  colloquial (lower) styles, and  partly  capturing both  of  them.  It  is  important 
that  the  learning  of language by  new  generations  always leads  to  a  stylistic  re-evaluation of 
individual linguistic units. For instance, in the 20's and 30's there is a noticeable movement of words 
from different stylistically colored groups in the neutral lexis, where the gaps, i.e. lacunae is clearly 
notable. 
Intersubsystemic lacunae (in language subsystems comparison; professionalisms) 
Such  a  type  of  lacunae  implies  the  absence  of jargon  lexis  equivalents  in  literary language and 
also the absence of equivalents to the professionalisms  and dialectal words in literary language or 
vice versa – the presence of lacunae in the jargon language and literary language; 
Form-building lacunae (the lack of forms of necessary case, gender, number) 
Usual  (normative,  codify)  lacunae  (the  limited  usage  of  language  units:  forms  of1
st
  person, 
several  verbs  in  future  tense  in  Kazakh  language  (ұшырау,  кездесіп  қалу,  ұшырап  қалу,  жеңу, 
жеңіп шығу). 
The usage limits the use of linguistic units and their combinations, butthe communicative needs 
of life forced native speakers to breach these limits and restrictions, taking advantage of the language 
system.  For  instance,  the  usage  of  language prohibits  to say  “ұшыраймын,  сырғанаймын, 
жұдырықтаймын” and  etc.  Regulatory rules require use of these  words in  the  combinations  like: 
мен кездесіп қалармын, мен кездесуге тырысамын and etc. 
In such cases, we found out the emergence of lacuna instigated by usage, which is allowed to be 
compensated on the syntactic level, although the system may at any time fill a niche of lacuna by a 
forbidden form. 
The usual type of lacunae can include many other well-known cases of lexical insufficiency, for 
instance,  the forms  of  simple  comparative  degree of  adjectives  “ӛрескел,  албырт,  қызу,  тоңғақ, 
қайырымсыз” and participles of verbs “жазу, жүру, лайлау, кию” in Kazakh language. 
Segmented lacunae (derivational segment filled with new seme) 
The  given  type of  lacunae is  displayed by  the  process  of semantic modification. This means 
changes  in seme  structure  of  meaning that  lead  to  the partial  replacement of  individual semantic 
components,  i.e. the  emergence  of  new semes and the  disappearance of seme  structure  of 
some semantic components. 
The  concentration  of  meaning,  and  thus  the  formal  economy,  that  in  some  cases  provided  by 
semantic transformations presented in the language, in the semantic structure of which the potential 
semantic emptiness  can  be  provided  are  like derivational  segments  that can  be  filled with 
new semes. Such lacunae  are appropriate  to  call  segmented,  and  the  process of  the  new semes 
emergence is called a semantic derivation. 
Transnominational lacunae the significant part of lexical innovations, renaming of  well-known 
notions in English cause the emergence of new words in Kazakh 
Hyperonimical  and  hyponimical  lacunae  (common  generic  name  for  the  same  type  of 
phenomenon,  things  and  notions.  For  instance,  during  long  period  of  time  the  substances 
accelerating and relieving environmental adaptation of organism (ginseng, eleutherococcus, levzeya, 
magnolia  vine  and  etc.)  have  no  generic  name.  Consequently,  the  language  contained 
hyperonimicallacunae until one-word nomination appeared – adaptogens). 
Ultimate\absolute  lacunae  (the  gaps  in  semantics  of  the  languages,  diffuse  explanations  in  the 
target language)  
Thus,  the  absolute lacunae  are "non-formations",  "non-realizations"  of  systemic features, i.e. 
what  could be  "symbolized as  an  individual,"  but stillremains at  the  level  of narrative turns  of 
speech. 
Motivated and amotivationallacunae (the lack of an object in the target language, consequently, 
the lack of word: cat door – мысыққа арналған кішкентай есік because the absence of motivation 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
43 
 
for it – motivated lacunae).When the language contains the object, but has no name for it, then it is 
called amotivational lacunae: blackout – жаппай жарықтың болмауы, бірақ китшілік сӛзіне табу 
қиын. 
Relationallacunae  (according  to  Y.S.  Stepanov  these  are  the  word  and  word  combinations 
existing  in  the  language,  but  very  rarely  used:  (falconer)  құсбегі,  сұңқар  салған  аңшылық 
–  a 
person who breeds or trains hawks or who follows the sport of falconry. 
Latent lacunae (the words that latently express the notion: the wheat per se is a “plant”). This 
type of lacunae is the hidden presence of a notion “fruit tree” in the names of its fruit (cherry, pear, 
plum,  apricot, peach,  etc.,  but only  an  apple  has  a  name  for  its  – “яблоня”  (apple  tree). Noting 
the ability of 
language to 
express 
a 
notion 
in 
concealed 
manner, 
without a 
formal demonstration, V. Zhelvis [8, p.214] allocates a type of latent lacunae. 
Word-class  lacunae  (lacunae  with  word-class  belonging).  In  Kazakh:  қатынасу 
–  қарым-
қатынас, араласу –бұл типті сӛз жоқ. 
Linguaculturallacunae  (archaic,  little-known,  unusual,  rare  words,  that  got  thename  “gloss”, 
appeared in result ofprohibition for use) 
Being in the foreign language environment we can find and the lacunae in our own language, we 
just need to become acquainted with foreign objects or phenomena actually nominated in the foreign 
culture,  but not marked in our  native  language. So,  being  in an  English  speaking  country,  Kazakh 
speaking person surprisingly may learn from the usage of words of English speakers that they have 
designated a special word for the silhouette of buildings against the sky (skyline), and that in Kazakh 
language it is not indicated. 
So,  the  research  of  this  work  had  reached  its  close,  the  essential  conclusions  are  done.  The 
understanding of a word “lacuna” had become more cleared up, however as it was said before, there 
is no existing common definition of such a notion, as the researchers consider them like “equivalent-
lacking words”, “obscure passages of the text”, “white spots on semantic map of the text”. They are 
also  called  realia  in  linguistics,  and  present  an  important  component  of  background  knowledge 
necessary for successful communication.  
Each  year  the  sphere  of  lacunarity  enriches  by  appearance  of  more  and  more  studies  of  this 
theme, the phenomenon of "empty cells" as the "gap" is not so rare in linguistics nowadays, there 
was  a  relatively  considerable  number  ofpublications  on  research  of  the  gaps  and  their  elimination 
andcompensation, so that quite interesting to track the course of this linguistics field development. 
And  in  conclusion,  we  would  like  to  note  that  in  the  process  of  lacunae  translation  we  must 
remember  to  use  our  background  knowledge,  and  also  to  choose  the  suitable  method  of  gaps 
elimination. First of all, the translator need to check whether this kind of mixed, or any particular 
type of lacunae, is there any dictionary conformity or any equivalent in the internet resources, some 
definition of this notion of a foreign language. These measures are necessary in order to ultimately 
be sure that a particular concept or phenomenon is not a translator‟s personal type of lacuna. 
 
1
 
Шатков Г.В. Стилистический анализ текста при переводе // Тетради переводчика, 1979. – c.16.  
2
 
Марковина  И.Ю.  Влияние  лингвистических  и  экстралингвистических  факторов  на  понимание 
текста: Дисс... канд. филол. наук. - М., 1982. - c. 10 
3
 
Стернин И.А. Лексическая лакунарность и понятийная безэквивалентность. – Воронеж, 1997. 
– c. 18 
4
 
Vinay,  J.P.  and  Darbelnet,  J.  Stylistique  “Comparee  du  Francois  et  de  L’angalis”.  –  Paris:  Didier, 
1965. 
5
 
Томашева  И.В.  Понятие  “лакуна”  в  современной  лингвистике.  Эмотивные  лакуны  //Язык  и 
эмоции. – Волгоград: Перемена, 1995. – 15 p 
6
 
Быкова Г.В. Лакунарность как категория лексической системологии 2003. – c.79 
7
 
Степанов Ю.С. Номинация, семантика, семиология // Языковая номинация: (Общие вопросы). – 
М.: Наука, 1977. – c.277 
8
 
Жельвис  В.И.,Марковина  И.Ю.  Опыт  систематизации  англо-русских  лакун//  Исследование 
проблем речевого общения. – М.: Наука, 1979. – c. 214. 
 

жүктеу/скачать 2,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: