Факультеті: Жаратылыстану және география институты Мамандығы: 6В01522 «Биология География»
Вегетативті рефлекстер, олардың топтасуы
жүктеу/скачать 144,57 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Организмнін вегетативтік кызметінін реттелуі. Жуйке жуйесінін нэрлендіру (трофикалык) кызметі
| Вегетативті рефлекстер, олардың топтасуы
Вегетативтік рефлекстер деп әртүрлі ішкі ағзалар қызметінің вегетативтік жүйкелер әсерімен өзгеруін айтады. Вегетативтік рефлекстер белгілі бір ағза мен ұлпадағы зат алмасу үдерісі деңгейін өзгертіп, организмнің орта жағдайына бейімделуін камтамасыз етеді. Вегетативтік рефлекстер дененің белгілі бір бөлігінің тітіркенуінен басталады, организмнің ішкі ортасының тұрақтылығын сақтауда маңызды рөл атқарады. Вегетативтік рефлекстер бірнеше топқа бөлінеді. Экстерорецепторлардан басталып, ішкі ағзалар мен тамырларда аяқталатын рефлекстер. Бұл рефлекстер организмде жылу алмасуды, куаттың алмасуын, қимыл әрекеттерінің вегетативтік кұрамаларын қамтамасыз етеді. Бір интерорецептордан басталып, баска ішкі ағзаларда аяқталатын рефлекстер. Бұл рефлекстер тобына қан тамырларының рефлексогендік аймақтарының тітіркену салдарынан жүрек қызметіні озгеруін, карын мен ішек керілген кезде сілекей белудін кушеюін камтамасыз стетін рефлекстерді жаткызуга болады. Бір ағзаның интерорецепторларынын тітіркенуінен басталып, сол ағзаның өзінде аяқталатын рефлекстер. Оларға жүрек қызметі мен тамыр тонусының өздігінен реттелуін, қуыктың босауын қамтамасыз ететін рефлекстер жатады. Аксон-рефлекстер немесе ОНЖ-нің катысуынсыз атқарылатын рефлекстер. Бұл жадайда рецепторларда пайда болған тітіркеніс афференттік талшықтар арқылы түйінге дейін жетеді де, одан әрі эфференттік симпатикалық не парасимпатикалық жолға ауысады. Мысалы, теріні нәзік сипалағанда оның қан тамырлары кеңейеді. Организмнін вегетативтік кызметінін реттелуі. Жуйке жуйесінін нэрлендіру (трофикалык) кызметі Организмнің вегетативтік қызметі көп деңгейлі құрылым аркылы реттелінеді. Бастапқы реттеу тетігі ВЖЖ-нін қабырғалық түйідерінде орналасады. Бұл түйіндер қарапайым, төменгі деңгейдегі вегетативтік орталықтар қызметін атқарады және оларға белгілі дәрежеде автоматия қасиеті тән. Қабырғалық түйіндер мүшенің өзімен ғана шектелетін ағзалық рефлекстерді реттейді. Вегетативтік қызметті реттеудің екінші деңгейі мүшеден тыс орналаскан ОЖЖ-нің шеткі түйіндерінің (құрсақтық түйін, симпатикалық шекаралық баған түйіндері) қатысумен қамтамасыз етіледі. Үшінші деңгейді жұлын мен ми бағанында орналасқан вегетативтік орталықтар құрайды. Ал, организмнің күрделі әрекеттеріндегі вегетативтік және тұлғалық функциялар арасындагы үйлесімдік гипоталамуста, лимбика жүйесінде және ми қыртысында орналасқан жоғары деңгейлі реттеу орталықтарының қатысуымен қалыптасады. Сопақша мида тыныс алу, қан айналым, асқорыту үдерістерін реттейтін орталықтар орналасады. Жуыну, құсу, түшкіру, жөтелу сияқты реакцияларды реттейтін орталықтар да осы сопақша мида орын тебеді. Гипоталамуста гомеостазды қамтамасыз ететін, зат алмасу үдерісін (су мен тұздардың, көмірсулардын, белоктардын, майлардын) реттейтін орталықтар орналасады. Гипоталамус эндокриндік, вегетативтік және дене тұлғасының қызметін біріктіретін, үйлестіретін құрылым болып есептеледі. Гипоталамустың артқы ядроларын тітіркендіргенде симпатомиметикалық эффект байқалады (көздің қарашығы кеңейіп, жүрек жұмысы жилейді, артериялық қысым жоғарылап, асқорыту ағзаларының қимылы бәсеңдейді, қан құрамында қант мөлшері көтеріледі). Ал оның алдынғы ядроларын тітіркендіргенде парасимпатикалық бөлімнің қызметін реттейтін нейрондар козып, қарама-қарсы құбылыстар байқалады. Ортаңғы ядроларды тітіркендіргенде немесе зақымдағанда зат алмасу үдерісі бұзылады. Гипоталамустын медиалдык болімінде кан курамындагы озгерістерді (температура, осмостык кысым, гормон статусынын ауткуы, т.б.) бакылап отыратын ерекше рецепциялык нейрондар (осморецепторлар, терморецепторлар) орналасады. Вегетативтік рефлекстерді реттеуге лимбикалык жуйе де катыса-ды. Мунда ішкі агзалар кызметін уйлестіретін жогары денгейдегі ор-талык орналасады. Лимбикалык жуйе вегетативтік касиет тэн эртурлі эмоцияларды, мінез реакцияларын (кимыл-эрекет, коректену, кортаныс) калыптастыруга катысады.Эртурлі вегетативтік реакциялар ми кыртысынын турлі болік-терін тітіркендіргенде де байкалады.Ми кыртысы вегетативтік функциялардын жетік реттелуін, олардын курделі рекеттерге сой-кестенуін багалап, багыттап отырады. Жуйке жуйесінін орталык не шеткі белімі закимданса, оркез улпа-нын норлену бузылады. Ал норлену немесе трофикалык удерістін бузылуы натижесінде ет семеді, туктін осуі нашарлайды, кілегейлі кабыкта, теріде эртурлі жаралар, т.б. аурулар байкалады. И. П. Павлов іліміне сэйкес кез келген муше уш жакты нервтік ба-кылауда болады. Оларга оздеріне тэн эрекеттерді, кан тамырларынын физиологиялык куйін жоне норлену удерістерін реттеп отыратын нерв талшыктары эсер етеді. Муше оз кызметін дурыс аткару ушін кажетті мелшерде коректік заттармен камтамасыз етіліп кана коймай, сол му-шеге жеткізілген коректік заттар орынды, тимді, дурыс пайдаланылу, агза дурис нарленуі керек. Бул удеріс нерв жуйесінін нарлендіру кызметінін аркасында аткарылады. Зерттеулер нэрлендіргіш жэне функционалдык нервтерді бір-бірі-нен айкын шектеуге болмайтынын байкатты. Онын себебі белгілі молшерде козгагыш нервтер де норлендіргіш эсер корсетеді. Олар киылса немесе закымданса булшык еттегі зат алмасу бузылып, онын курылымы озгереді, молшері кішірейеді. Нэрлендіргіш эсер сезімтал нервтерге де тэн. Жулыннын дор-сальдык тубіршіктеріне келетін нервтерді кип тастаганда немесе олар закымданганда теріні жара басып, дене боліктерінін нарленуінде ауыткулар байкалган. Демек, нэрлендіргіш эсер организмнін букіл нерв жуйесіне тэн ортак касиет. жүктеу/скачать 144,57 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|