"фараби əлемі" атты халықаралық ғылыми конференция материалдары
КРИОКОНСЕРВАЦИЯЛАУДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
жүктеу/скачать 2,79 Mb. Pdf көрінісі
|
| КРИОКОНСЕРВАЦИЯЛАУДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Үсіпбек Б.А. əл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті 119bota@gmail.com Криобиология қалыпты жағдайдан төмен температурада биологиялық нысандарды зерттеумен айналысатын саланың бірі екендігі белгілі. Бұл салада зерттеу нысандарында орташа төменнен криогендіге дейінгі температуралық диапазон қолданылады. Бұл технологияның маңызы кейін ерітіп жəне тіршілігін сақтай отырып -196 0 С температуралық жағдайда сұйық азотта жасушалар мен ұлпаларды терең мұздатуда болып табылады. Жасушалардағы барлық биологиялық процесстер тоқтайды, тіршілік циклі тоқтайды, жəне бұл материалды ұзақ уақыт бойына, оның қажет болған уақытына дейін сақтауға мүмкіндік береді. Мұздату екі түрлі тəсілмен жүзеге асырылады: бірінші – бұл жасушаны баяу дегидратациялау, яғни криопротектормен алмастыра отырып біртіндеп жасушадан сұйықтықты шығару. Витрификация деп аталатын екінші тəсіл – бұл кристаллизация процесінсіз бір мезетте дерлік мұздату. Аталған тəсілдердің əрқайсысы ұлпа немесе жасушаның биологиялық сипаттамасына байланысты өзіндік қолданысқа ие. Сондай-ақ, криопротекторсыз технология да зерттелуде. 10 жылдан астам уақыт бойы Еуропа ғалымдары криогенді сублимация үшін адам ұрығын криопротекторсыз витрификациялау технологиясы бойынша жұмыс жасап, зерттеп келуде. В. Исаченко жəне тағы басқа ғалымдардың зерттеулері (2008) сахарозаның сперматозоидтардың митохондрияларының зақымдануынан сақтауға арналған қабілетін, ыдысты жасанды криоиндукциялау жəне акросомалар реакциясын қолдануда бағытталған. Сперматозоидтар криопротекторларсыз, үш түрлі тасымалдаушыларды қолдану арқылы: (І) адамның түтік тəрізді сұйықтығы (HTF, бақылау) орташа; (ІІ) 1% адамның сарысу альбумині (HSA) бар HTF; (ІІІ) сондай-ақ 1% HSA жəне 0,25 M сахарозасы бар HTF қолдану арқылы алынады. Сперматозоид жасушаларын 37°С температурада баяу араластыра отырып 1% HSA бар HTF салып жылдам ерітілді. Алынған сперматозоидтардың төзімділігі, тіршілікке қабілеттілігі, митохондриялық мембрананың потенциялын, бүтінділігі, спонтанды сыйымдылығы жəне акросомалар реакциясы зерттелді. Белсенді қозғалыстағы сперматозоидтар саны бақылау тобымен (19%) салыстырғанда сахароза қосылған топта (57%) айтарлықтай жоғары болды. HSA мен сахарозаның қосындысы (65%) тек қана HSA (33%) қолданылған топпен салыстырғанда митохондриялық мембрананың бүтіндігіне жəне потенциялына қатысты біршама күшті криопротекторлық əсерге ие. HSA жəне сахароза секілді енбейтін криопротекторлармен адам сперматозоидтарын кристалды емес шыныландыру арқылы физиологиялық параметрлерінің маңызын жоғалтпастан жасушаларды криоконсервациялауға мүмкіндік береді деген қорытынды жасалды. Ғылыми жетекшілері: б.ғ.д., профессор Мурзахметова М.К., б.ғ.к., доцент Аблайханова Н.Т., PhD профессор Исаченко В. |