"фараби əлемі" атты халықаралық ғылыми конференция материалдары
ІЛЕ БАЛХАШ АЙМАҒЫНДА КЕЗДЕСЕТІН HALOXYLON APHYLLUM ӨСІМДІГІНІҢ
жүктеу/скачать 2,79 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІЛЕ БАЛХАШ АЙМАҒЫНДА КЕЗДЕСЕТІН HALOXYLON APHYLLUM ӨСІМДІГІНІҢ
БИОЛОГИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ Ниятхан А.Б. əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті bekzat.tynybekov@gmail.com Жердің дегредациясы - адамзаттың əсерінен планетамыздағы жерге қауіп төнуі. Олардың шығу себептері шөлді аймақтардағы су мөлшерінің жетіспеушілігінен туындайды. Жердің дегредацияға ұшырауы əртүрлі факторлардың салдарынан болады, көбінесе жергелікті адамдардың мұқтаждықтарының себептерінен, климат өзгерістерге ұшырайды, құрғақшылық пен судың жеткіліксіздігінен. Ол көптеген биологиялық өнімділіктің төмендеуінен жəне топырақтың құнарсыздығынан, өнім беру қабілеттілігінің төмендеуінен туындап отырады. Қазақстанда 66 пайыз жердің көлемі шөлге жатады. Шөлденудің негігі себептері: табиғи фактор жердің дегредцияға ұшырауы: климаттық əсерлер (жауын, температура, жел, құрғақшылық); жеңіл топырақ дефляциясы, өсімдіктердің тұқымқуалаушылық дегредациясы; шаруашылық салдары: малдың зақымдауы; орман ағаштарын дұрыс кеспеуден, мал бұталарды жəне бұташаларды зақымдауынан жəне отынға пайдалану салдарынан. Іле-Балқаш территориясы аридті белдеуде тұр, осы территорияда Қазақстандағы үлкен құмды массивтер бар: Сары-Есік-Атырау, Таукұм, Мойынкұм, Люккұм жəне тағыда басқа аридті аудандар бар, сонымен қатар жылына 100 - 150 мм су мөлшері болмайтында аймақтарды айтуға болады. Мұнда топырақтың булану қарқындылығы жылына 1000 - 1500 мм су мөлшерін жоғарлайды. Мұнда топырақтың механикалық құрамы жеңіл. Құмға өсімдіктер мықтап бекінген, олардың ішінде ең басым түрі қара сексеуіл (Haloxylon aphyllum (Minkw.)). Басқа да ағаш жəне бұталы өсімдіктердің ішінде: жиде (Eleganus angustrifolia), шенгел (Halimodendron halodendron), тұранғы (Populus deversifolia), жүзгін (Calligonum aphillum), теріскен (Eurotia ceratoides), астрагал (Astragalus ammodendron). Шөлдердің орманды сүректі-бұталы өсімдіктер жабыны сусымалы құмдарды бекітіп, халықшаруашылығындағы объектілерге шашылудан қорғайды, жайылымға пайдаланылатын жерлердің өнімділігін арттырады. Қазақстанда шөлді аймақтардағы негізгі орманды түзуші породасы - сексеуіл – Halóxylon aphyllum, Halóxylon persicum. Шөлдің суық климатты жағдайы мен антропогенді факторлардың (мал жайылымы, отынға пайдалану жəне т.б.) қарқынды əсеріне байланысты шөлді-құмды ормандардың аумағы біршама азайған. Іле-Балқаш аймағының сексеуіл орманы ол республикамыздағы аридті территориясының экожүйесін болғандықтан оны сақтау маңызды болып отыр. Ғылыми жетекшісі: б.ғ.к., аға оқытушы Тыныбеков Б.М. жүктеу/скачать 2,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|