Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
Хұн,Үйсін, Қаңлы мемлекеттік-саяси құрылымдарының басты белгілері
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 10. Хұн,Үйсін, Қаңлы мемлекеттік-саяси құрылымдарының басты белгілері. Үйсін/ (б.з.б. 3ғ – б.з. 4ғ)Үйсін қытайша «аспан елі» деген ұғым. Қытай-ң сипаттауы б/ша үйс/ «аққұбаша, сары шашты». Антропологиялық жағынан еуропоидтық. Б.з.б. II ғ-да үйсін-р Жетісуға қоныс аударды. б.з.б. 138ж Қытай императоры Уди-ң елшісі Чжань – Цянь үйсін ж/е қаңлы ел/н 13 ж-й аралап, дерек/ жинап қайтты. Сол дерек/ б/ша Қытай тарихшысы Сымя–Цянь кітап жазды. Ондағы дерек/: 1)Үйсін/ астанасы – Ыстықкөл бойындағы Қызылаңғар. 2)жоғары билеушісі – гуньмо 3)халқы-ң саны – 630 мың 4)түтін саны – 120 мың 5)әскер саны – 188 800 мың 6)Бай/ң жылқысы 5 мыңға дейін жетеді. Үйсін мем-ті Бат, Орт, Шығ болып 3-ке бөлінген. 3 бөлік-ң басшысын – «бек» д.а. Бекке тайпа көсем/і, әскербасы/ табынған. Үйс/ қытай-ң Хан империясымен елшілік, туысқандық қатынаста болған. Олар бірігіп Бат-ғы қаңлы/, Шығ-ғы ғұн/мен соғысқан. Әскер басшы/ы мен басқа да билік басындағы адам/ң алтыннан, мыстан жасалған мөр/і болды. Олардан кішірек басшы/да мөр/ тастан, күйдірілген саз балшықтан жасалды. Ауқатты адам/ң көбі жібек-н, жұқа жүн мата-н тігілген киім киді. Үйс/ Қытай/мен, Орта Азия-ң ғұн,қаңлы, ұйғыр тайпа/мен, Енисей қырғыз/мен қар-қат жасаған. Сыртқы қауіпсіздігін нығайту үшін ғұн/мен бірнеше рет одақ құрған. Үйсін/ мем-кет құру дәрежесіне жеткен. Қаңлы/(б.з.б. II-II ғ. – б.з. V ғ) Оңт Қ-ды мекендеген иран тілдес тайпа. Сыма – Цянь кітабындағы дерек/де: «қаңлы/ саны-600 мың, түтін саны-120мың, жауынгер/ саны-120 мың». Қаңлы/ б.з.б. 46-36ж ғұн/мен одақтасып, қытай/мен соғысқан. Қаңлы/ Сол-гі көрші/і сармат/ мен алан/ды тәуелділікте ұстаған. Ұлы Жібек жолы бақылауында ұстап, Қытай, Рим, Кушан, мем/мен сауда ж/е егіншілік қатынаста болған. Қаңлы мем-ті 5 иелікке бөлінген. Иелікті кіші хан/ басқарған, олар жоғары бас ханға бағынған. Астанасы – Битянь. Салық жинау жүйесі қалыптасқан. Қарапайым халық қолында байлығы мен билігі бар адам/ға бағынышты болды. Ғұн/(Б.з.б.-IVғ. б.з.IIIғ)Б.з.б. IV ғ Моңғолия территориясын жауынгер ғұн тайпа/ы мекендеді. Б.з.б. 209ж. Л.Гумилев-ң дерегі бой/ша қолбасшы Мөде ғұн тайпа/н біріктіріп, мем-т құрған. Мем-тті шаньюй басқарды. Ғұн мем-ң құрамына 24 ру кірген. 24 руды шаньюйдың туысқан/нан тағайындалатын түменбасы/ басқарған. Әрбір түменбасы-ң қарамағында 10 мыңға дей. атты әскер болған. Мем-т оң, орталық, сол болып 3 қанатқа бөлінген. Ғұн/ қытай/мен 300 ж-дай соғысқан. Қытай/ ғұн/ға салық төлеп тұрған ж/е олардан қорғану үшін қорған соққан. Б.з.б. 55ж Ғұн/ солт ж/е оңт боп 2-ге бөлінді. Оңт Ғұн/ды қытай/, ал Солт ғұн/ды Чжи-Чжи бастап Жетісудағы Талас өзен-ң бойына келіп қоныстанды. Ғұн/ мен қаңлы/ әскери одақ құрып, үйсін-қытай одағына қарсы соғысты. Ғұн/ң 1-ші көшуі (Қаз-ға) қытай/ң шабуылына байланысты сәтсіз аяқталды. Ғұн/ң 2-ші көшуі- б.з.б. 93 ж болды. Осы жолы ғұн/ тоқтамастан көшіп, Европаға жетті. Ғұн/ң осы көшін тарихта «Халық/ң ұлы қоныс аударуы» д.а. Ғұн/ң ұлы патшасы – Аттила Европаны дүр сілкіндіріп, Рим империясын құлатты. 451ж Каталаун даласында үлкен шайқас болды. 453ж Аттила қайтыс болған соң, Европадағы ғұн мем-ті ыдырады. Ғұн жорық/ң тарихи маңызы:1)Құл иеленуші құрылысты құлатты. 2)Европаны римдік/ден азат етті.
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|