Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
Қыпшақтардың этно-саяси тарихы (ІХ-ХІғғ.)
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 18. Қыпшақтардың этно-саяси тарихы (ІХ-ХІғғ.). Қыпш-ң этникалық құрамы VІІ-VІІІ ғ-да құрыла бастаған. Жалпы қыпш-ң этникалық құрамы 2бөліктен тұрған. 1ші – қыпш-ң бат бірлестігі, бұлар-ң тайпалық құрамы 11 тайпадан тұрады: елбөрілі, тоқсоба, йетиоба, дурут, т.б. Олар Еділден Дунайға дей-гі аралықты мекендеген. Оларды орыс-р «половецтер» (далалықтар н/е сарылар) д.а.2ші–қыпш-ң шығ бірлестігі, бұлар-ң тайпалық құрамы 16 тайпадан тұрған.Олар-ң 8-і негігзі тайпа-р, ал қалған 8-і ұсақ тайпалық бөлімше-р. Олар Алтайдан Еділге дей-гі аралықты мекендеген. Шығ. Бірл-ң территориясын – Дешті қыпшақ (қыпш-р даласы) д.а.Тайпа-ң ішінде ең беделдісі бөрі-р болған. бұл елбөрі-р болып та айтылады. Қыпш хан-ры осы тайпадан шығып отырған. Тайпа-ң бөрілі ел аталуы қасқырға табынуды көрсетеді. Ал мұндай салт ертедегі түрік тайпа-рынан бері қарай белгілі. Тоқсоба да «9 тайпалы» деген ұғымды білдіретін беделді тайпалар-ң қатарына жатқан. «Дурут» 4тайпа, «йетиоба» 7тайпа дегенді білідіріп, олардың біріккен тайпа-р екендігін аңғартады.Жалпы қыпшақ бірлестігіне түрік тілдес қимақ, оғыз, құман,ежелгі башқұрт тайпа-ы да енген. ХІІ ғ-н бастап қыпшақ-р Арал маңына билік жүргізген кезде олар-ң құрамында қаңлы-р, қарлұқ-р мен жікіл-р де болған.Сонымен қыпшақ-ң этникалық құрамына кірген тайпа-дан қыпшақ халқы қалыптаса бастады. Бұл тайпа-ң тіл, наным-сенім, қоғам-қ құрылыс-ры, шаруашылықты жүргізу жағы бір-біріне ұқсас болды. Әрине, тіл жағынан кейбір жергілікті диалектілер сақталған. Бірақ ол біріңғай қыпшақ халқы болып қалыптасуға кедергі болмаған. Оны Плано Карпинидің «қаңлы-р қыпшақша сөйлейді екен» дегені толық дәлелдейді. Тайпа-р бірлестігі-ң ішінде мұндай жақындасу жағдай-ы тығыз жүріп жатты. Сон-тан да Дешті Қыпшақта (Қыпш-р даласында) қыпшақ халқы-ң қалыптасуы заңды құбылыс еді. Бірақ моңғол шапқ-ғы бұған үлкен нұқсан келтірді. Сөйтіп Қ-да бірыңғай халық болып қалыптасу құб-сы ХVғ-ға дейін кешеуілдеді.І. Саяси тарихы. VIII-VIII ғ. – Қыпш-р этн-қ жағынан құрылып, қалыптаса бастады. ІХ-ХІ ғ. –қыпш-р Қимақ-ң құрамында болды ж/е Қимақ қағ-ғы ең күшті тайпа боп есептелді.ХІ ғ. басы – Қыпш-р Қимақ-р мен Оғыз-ды бағындырып, Жетісудан басқа жер-ң барлығын да билікті қолына алды. Қыпш-ң Сыр бойына жақындауынан қауіптенген Хорезм билеуші-рі олармен күресін бастады. 1133 ж. – Қыпш-р Хорезмнен жеңілді. Қыпш-ды бағындыру үшін Хорезм (ХІІ ғ.) оларды Ислам дініне кіргізіп, туысқандық қатынас орнатуға ұмтылды. Қыпш-р 2-ге бөлініп, әлсірей бастайды. 1195 ж. – Хорезм шағы – Текеш Қыпш-ң Отырар қаласы басып алды. ХІІІ ғ. басы – қыпш-р мен Хорезм шағы Мұхаммед ара-да Сыр бой-ғы қала-р үш. бірнеше шайқас-р болды. Олар-ң арас-ғы күрес Шыңхысхан-ң жаулап алуына байл. тоқтады. Қыпш-р Монғол импр-ң ең басты әскери күші болды. Қыпш-р Орта жүз құр-ғы ірі тайпа.Қыпшақ хандығы құлағанымен, оның халқы мүлде жойылып кеткен жоқ. Олар өздері-ң тарихи дамуын жалғастырумен болды. Ақыр соңында олар қазақ халқы-ң басты этникалық құрамы-ң біріне айналды.
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|