Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі



бет21/158
Дата20.12.2023
өлшемі491,12 Kb.
#141286
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   158
Байланысты:
тарих

14. Түргеш қағанатының тарихы (704-756 жж.) Түргеш/-еж.гі үйсін, дулат ұлысының ұрпағы. Шежіре дерек./де “сары үйсін”д.а.Терр.сы:Іле мен Шу өзені ар.да, Іле Алатауынан Балқаш көлінің оңт.дейінгі өңір. Шар-ғы:мал,отырықшы егінш.к. Қағандықтың нег салған Үш-Елік қаған (699-706 жж.) болды. Т. ордасы Шу бой.ғы Суяб, 2-ордасы Іле өзені бой.ғы Күнгүт қала­сы болды. Үшелік елді 20 ұлысқа бөліп, олар­дың әрқай­сы­сын­да 7 мыңнан әскер ұста­ды. Үш-Еліктен кейін оның мұрагері болып баласы Сақал қаған (706-711 жж.) таққа отырған. Сол уақытта зор қауіп төндіріп тұрған Таң әулеті, Ор.қ Азия түрік/і айбат шегумен болды. Шығ түрік/і Қапаған қаған бастаған әскери одағы, 711ж Болучу өзені бойында түргеш/ді ойсырата жеңеді. Бұл жеңілістен кейін түргеш/ өз ордасын Таласқа көшіреді. Қаған тағына Шапыш тайпасының өкілі Сұлу келді. Түргеш қағ.ты Сұлу қаған­ның (715–738 жж.) тұсын­да қай­та күшейе бас­та­ды. Ай­ла­лы са­ясат­кер және күшті әске­ри қол­басшы Сұлу 2май­дан­да: ба­т.­та араб­/ға қар­сы, шығ.­та Ба­т түрік қаған­/ы ми­расқор­/ын қол­даған Тан им­пе­ри­ясы­мен күрес жүргізді. 723ж түргеш­/ Ферған қарлұқт/ымен ж/е Шаш тұрғын­/ымен бірігіп, араб­/ға күй­ре­те соққы берді. Араб­/ 732ж өз әскер­/ін біріктіріп, түргеш­/ді қира­та жеңіп, Бұха­ра қала­сын ба­сып ал­ды. 737ж Сұлу араб­/ға қар­сы жо­рық ұйым­дасты­рып, То­харс­танға дейін жетті, бірақ кейін жеңіліп қал­ды. Қай­тып ке­ле жатқан­да, оны өзінің әске­ри бас­шы­сы Баға-тар­хан өлтірді. 8ғ. Т. қағандығы Сарытүргеш(ордасы Шу өз.бой.ғы Суяб) ж/е Қаратүргеш(ордасы Талас өз. бой.ғы Талас) деген 2 иелікке бөлінді. Сұлу қаған қаза болған­нан кейін билік үшін "са­ры” және "қара” түргеш­/ң ара­сын­да ұзаққа со­зылған күрес жүрді. Түргеш мем­.ті өз ішіндегі күрестің нәт.де едәуір әлсіреді, мұны Тан (Қытай) им­пе­ри­ясы ұтым­ды пай­д.­ды. 751ж Та­раз­дың қасын­дағы Ат­лах қала­сы жа­нын­да Зи­яд-ибн-Са­лых бас­таған араб әскер­/і мен Гао-Сянь­чжи басқарған Қытай әскер­/ң ар.­да 5 күнге со­з.н қырғын соғыс жүрді. Қытай­лық/ға қар­сы оның ты­лын­дағы қарлұқ/ көтерілді. Нәт.де Қытай әскер­/і жеңіліске ұшы­рады. Әбден әлсіре­ген Түргеш мем­ле­кеті 756ж құла­ды. Сауданың өркендеуіне бай/ты ақша айналысы болған. Олар ақшаны металдан 1-бетіне Т.қағаны бай баға, 2-бетіне “сатым он оқ таңба” жасады. Ағылшын түркологы Клоусонның болжамы б/ша алғашқы Т.теңгелері Ақбешімде (Суябта 8ғ.) соғылған.Кейін Исфиджаб, Отырар, Будукет, Таразда теңге сарай/ы салынған. Олар алғаш көне түркі (орхон)жазуын, кейін соғды жазуын қолданды.




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   158




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет