Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
XV-XVIII ғ. бірінші ширегіндегі Қазақ хандығы туралы жазба деректер
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 38. XV-XVIII ғ. бірінші ширегіндегі Қазақ хандығы туралы жазба деректер. 1544-1546ж Кашмирде билік құрып тұрған кезінде жаз.н «Тарих-и Рашиди» тарихи еңбегінің мынадай құндылығын атап өтуге болады: 1)Қаз ханд.ң құрылуы туралы; 2)15-16ғ Қаз-Моғол хандық/ң арасындағы қарым-қат.с туралы; 3)Қаз хандығы мен қырғыз/ арасындағы қарым-қат.с туралы; 4)Қаз-Өзбек хандық/ң арасындағы қарым-қат.с туралы; 5)Қаз-қалмақ ж/е моғол-қалмақ арсындағы қарым-қат.с туралы; 6)Қаз халқының этностық құрамы жайлы; 7)Жетісу аймағындағы қаз/ң әлеу.к-экон.қ жағдайы туралы мәлімет/ге толы.Сол кездегі геог.қ атау/, халқымыздың тарихы жайлы дерек/ көптеп кездеседі. Ал өзі қаз халқының тұңғыш тарихшысы болып есептелетін М.Х.Дулатидың еңбегі халқымыздың тарихынан мәңгілік өшпес орын алады. Қ.Қ.Жалайыридің «Жылнама/ жинағы» атты еңбегінің 3-бөлімі Қаз ханд.ң тарихына арн.н. Ол 9 дастаннан тұрады. Бұл дастан/ң 8-і Шыңғыс хан ұрпақ/ң ішінде Қаз ханд.на қатысы бар:Орыс хан, Тоқтамыс, Темір-Құтлық, Орыс хан ұлы Қажы-Керей, Қажы-мұхаммед, Әбілхайыр, Жәдігер, Ораз-Мұхаммед, т.б арн.н. Ал 1дастан Алтын Орда тарихындағы аса ірі тұлғаның бірі Едіге биге арн.н. Ғалым еңбегінің соңында «Алаш мыңы 3 сан» болса, «Қатаған қауымы 2сан» деп көр.ді. Мұн.ғы 3сан деп отырғаны-Қаз ханд.ң құрамына Ташкент уәлаяты, қарақалпақ пен қырғыз/ кірген. Бұл жерде басты мәселе-Қадырғали «алаш» деп «қазақ» атауының орнына пайд.п отыр. Өтеміс қажының «Шыңғыснамада» қаз халқ.ң мал өсіруге байл мерзімді көші-қон мәселесіне ерекше назар ауд.н. Онда қыстау, жайлауға көшу, малдың басын қоңын көтеруге, көбейтуге қанша пайдалы екенд.н ж/е жазда жылқының семіріп, қымыз ішкен адам/ң сән-салтанат құрып, қуанышқа бөленет.н жазады. Бұл көрініс/ қаз/ң халық болып қалыптасуының соңғы кезі екенд.н толық көр.п тұр. Әбілғазы әкесі өлгеннен кейін аға-іні/ң арасындағы билікке таласу кезінде жараланып, қашып құтылады. Ол Маңғыстау түрікмен/ң арасында біраз тұрып, одан кейін қаз хан/ы Есім мен Тұрсын хан/ң қол/ында 2жылдай тұрып, Есім хан мен Тұрсын ханды жазалаған кезде Орт.Азияға кетеді. Қайтадан аға/ң қолына түсіп, Иранға жер аудар.ды. Исфаханда 10жылдай тұрып, одан 1638ж қашып шығып, Арал өңір.гі қаз/ң арасына барады. Бұл жердегі қаз/ оның ағасы Хиуа ханы Аспандиярдың қол астында болған. Олардың өз бауырына қарсы көтерілісін басқарады. 1643ж Арал өңір.ң қаз/ы Әбілғазыны өз/ң ханы деп жар.ды. Ол қаз/ң көмегімен Хиуаға бірнеше рет шабуыл жасап, ақыры 1645ж билікті тартып алады. 1663ж билікті өзінің ұлы Ануш-Мұхаммедке беріп, өзінің еңбек/н жазуға кіріскен. Әбілғазының шежіре/де қаз халқ.ңи тарихы, оның құрамына кірген ру-тайпа/, олардың ертедегі тарихы, тіршілік/і мен мәд.ті туралы құнды дерек/ келт.н.
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|