Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
Көшпелі өзбектер мемлекеті құрамындағы Шығыс Дешті-Қыпшақ (Әбілхайыр хандығы 1428-1468 жж.)
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 34. Көшпелі өзбектер мемлекеті құрамындағы Шығыс Дешті-Қыпшақ (Әбілхайыр хандығы 1428-1468 жж.). XV ғ-ң 20 ж-да Ақ Орда-ң ыдырауына байл. Жошы әулеті-ң арас-да феодалдық қырқыс басталды. Әбілқайыр тартыста жеңіп шығып, 1428 ж. хан сайланады. Әбілқайыр-Жошы хан-ң 5-ші ұлы Шайбани хан-ң ұрпағы. Шайбани хан-ң ұлысы Батый хан-ң тұсында құрылған. Осы ұлыс-ң билігінде Әбілқ отырғаннан бастап, хандық-ң саяси билігі көтеріледі. Ә.жастайынан жетім қалып, Жұмадық хан-ң қолында өскен. Хан оны жас кезінен жорық-ға өзімен бірге алып жүрген. Хан маңғыт-ға шаб. кезінде қаза тауып, 16 жасар Ә.тұтқынға түседі. Бірақ маңғыт билері-ң шешімі бой.тұтқыннан босатылады. Сол жорықта ерлігімен көзге түскен Ә.-ды 17 жасында 1428 ж. 200-ден астам ақсүйек-шонжарлар хан сайлайды. Тарихи жазба дерек-де бұл жаңа құрылған хандық-ң аты “Өзбек ұлысы”, “Өзбек хандығы” н/е “Шайбани ұлысы”, “Ә.ұлысы” д.а. Ал ұлыс-ң алып жатқан жері мен халқының басым көпшілігі қыпшақтар бол-тан, оны “Қыпшақ хан-ғы” д. те а. Алайда Ә.-ң 40 ж-дан астам хан болуы “Ә. хандығы” деген атауды қалыптастырған.Территориясы - Жайықтан Балқашқа дей. ж/е Аралдан Тобылға дей.Бастапқы кездегі астанасы – Тура, одан кей - Орда, соңғысы - Сығанақ.Халқы – 92 ру-тайпадан тұрғандықтан “92 баулы өзбек” д.а. Рузбихан: “бұл хандық-ң халқы – Шайбани-р. Қарақалпақ-р, Қазақ-р. Ең ержүрегі – қазақ-р” д. жазды. Нег.тарихи оқиғалары:1431 ж.- Ә. Екіретүп деген жерде Тоқа-Темір ұрпақ-рын жеңді. Хан көптеген дүние-мүлік олжалайды. Одан кей. Батый хан-ң астанасы болған Орда Базарды бағ-ып, оны өзінің орт-ғы етеді. 1446 ж. – Атбасар маң-да Мұстафа ханды жеңді. Бұл жеңістен кей. Сырдария мен Қаратау айм-ғы Сығанақ. Аркөк, Созақ, Үзкент сияқты экон-қ жағынан маң. қала-ды басып алады. Астанасын Сығанаққа көшірді.Енді алға қойған мақсаты – Орта Азия-ң атақты қала-н басып алу, одан соң Жетісу айм-ғы Моғол ханд-ң жеріне шабуыл жасау. 1446 ж.- Ә. Самарқандты басып алды. Алайда Ә. хандық құрған кезде оның халқы-ң арасында әлеум-экон-қ теңсіздік шиеленісе түстң. Хандық біртіндеп әлсірей бастады.1456-57 ж.- Ә. Сығанақ түб-де Үз-Темір бастаған ойрат-дан жеңілді. Осыны пайдаланған Барақ-ң ұлы Жәнібек мен немере інісі Керей Ә.-дан бөлініп, Жетісуға көшіп кетті.1468 ж. – Жәнібек пен Керейді қайтарам деп, Моғолстанға аттанған Ә. Алматы маң-дағы Аққыстау деген жерде қайтыс болды. Ол СЫғанақ түб-гі Көккесенеде жерленді.Моғол ханд-на жорығы нәт-сіз аяқталып, хандық мүлде әлсірейді.Қазақ ханд-ң құрылуымен Ә. ұрпақ-ы Шығ.Дешті Қыпшақ жерінде билік жүргізу құқығынан айырылады.
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|