Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
-1907 жж. Бірінші орыс революциясының Қазақстанға әсері
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
- Бұл бет үшін навигация:
- 1905—1907 жыл/дағы революцияның Қазақстанның саяси дамуына әсері.
- Ә.Бөкейханов , А. Байтұрсынұлы , Ж.Ақбаев
- «Сахарадағы толқудың басты себебі саяси, рухани, діни, экономикалық езгі»
- «Самодержавие жойылсын!»
- Мемлекеттік Дума жөне қазақтар.
- «көшпелі бұратаналар сайлауға катыса алмайды»
| 89. 1905-1907 жж. Бірінші орыс революциясының Қазақстанға әсері. 1905-1907 жж. Бірінші орыс революциясы болып өтті. Қазақстанда халықтың өкімет билігіне қарсы қарулы қақтығысы бола қойған жоқ. Бірақ қазақ/дың, жұмысшы/ мен шаруа/дың жекелеген баскөтеру/і орын алды. Ол жыл-ы маңызды оқиға/дың бірі қазақ/дың Ресей Мемлекеттік Думасының жұмысына қатысуы болды.1905 жылдан 1907 жылға дейінгі кезеңде бірінші орыс революциясы болып өтті. Оның жаңғырығы Қазақст-а да жетті. Патша үкіметінің 1905 жылғы 9 қаңтарда қарусыз шеруге шыққан жұмысшы/ға оқ атып, қырып салғаны оның қанішер зұлымдық саясатын әшкерелеп берді. Бұл хабар халықтың кекке толы ашу-ызасын келтірді. Қазақтың белгілі ақыны әрі этнограф, тарихшы, шежірешісі Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы осы оқиғаға арнап «Қанды жексенбі» деген өлең жазды. 1905—1907 жыл/дағы революцияның Қазақстанның саяси дамуына әсері. Қазақ елі өзінің отарлық езгідегі халін түсіне бастауы жөне үлттық зиялы қауымның нақты әрекетке көшуі 1905 жылғы бірінші орыс буржуазиялық-демократиялық революциямен тікелей байланысты. Ғасыр/ бойы қасық қаны қалғанша қорғаған жерінен айырылып, кіріптарлық күйге түскен қазақтың ауыр халі және патшалық Ресейдің қатал отарлық саясаты көзі ашық оқыған қазақтың азаматтарына ой салды. Дәл осы түста қазақ зиялылары Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынұлы, Мухаметжан Тынышпаев, Халел мен Жаһанша Досмұхамедовтер, Жақып Ақбаевтар саяси күрес сахнасына көтерілді. Ресейдегі алғашқы революциялық қозғалыс пен отарлық тәуелділіктегі халық/дың, соның ішінде казақ елінің де өз азаттығы үшін күрес жолына түсуі арасында тікелей байланыстың бар екендігі рас. Сонымен бірге метрополия мен отарлық тәуелділіктегі елдердің азаттық үшін қосғалыс/ындағы айырмашылықтың табиғи сипатын да жоққа шығаруға болмайды. Ол айырмашылық/ бүл қоғамдық қозғалыс/дың көздеген мақсатынан және оларға атсалысқан әлеуметтік күш/дің құрамынан туындайды. Егер орыс азаттық козғалысының негізгі мақсаты Ресейдегі басыбайлылық тәртіп қалдық/ын біржола жойып еркін экономикалық және демократиялық өзгеру жолына алып шығу болса, ұлт зиялы/ы бастаған ұлт-азаттық қозғалысының басты мұраты ұлттық мемлекеттік дербестікті жаңғырту арқылы басқа елдермен тең кұқықты өркендеуге жол ашу болды. Яғни ұлт-азаттық қозғалысы үшін бірінші кезекте ұлттық еркіндік және теңдік мөселесі тұрды. Қазак халқының мұң-мұқтажын жоқтаған ұлт зиялылар/ы азаттық қозғалыстың бастаушы күшіне айналды. Қазақ жерін отарлап, халқын орыстандыру секілді патшалық Ресейдің өктемдік саясатын әшкерелеп, оған карсы үгіт-насихат жүргізген Ә.Бөкейханов, А. Байтұрсынұлы, Ж.Ақбаев жәнө басқалардың қатысуымен даярланған арыз-тілек/де алым-салықтың көбеюіне, билік өкілдерінің өзбарлығына, сондай-ақ жаппай қоныстандыру саясатына батыл қарсылық көрсетілді. Патшалық самодержавиеге қарсы үгіт-насихат жүргізген түрлі астыртын ұйымдар мен топ/дың ісіне араласа жүріп, өздерінің ой-пікір/ін, жеке көзқарас/ын баспасөз беттерінде жариялап отырды. Мысалы, М.Тынышпаев: «Сахарадағы толқудың басты себебі саяси, рухани, діни, экономикалық езгі», —деп ашық айтты. 1905 жылғы жазда Сырдария обл-ң Шымкент, Әулиеата уез/інде толқулар бұрқ ете түсті. Мамыр-қазан айлары аралығында ірі қалаларда социал-демократиялық топтар ұйымдастырған шерулерге қатысушы/ «Самодержавие жойылсын!» деген ұран/ көтеріп шықты.Семей облысы Қарқаралы уезіндегі Қоянды жәрмеңкесінде Дала өлкесінде көп дабыра тудырған атақты Қарқаралы арыз-тілегі (петициясы) дүниеге келді. Оның соңына 14,5мың адам қол койды. Мемлекеттік Дума жөне қазақтар. Ресейдегі азаттық қозғалыстың өрлеу барысында қазақ қоғамына да жеткен тарихи жаңалықтардың бірі 1905 жылы 6 тамызда шыққанманифест бойынша қазақ еліне де Мемлекеттік Думаға депутат сайлау құқығының берілуі еді. Ұлт зиялылары Мемлекеттік Дума мінберін империяның Қазакстандағы саясатына, әсіресе, жер мәселесін тура шешуге ықпал жасау құралы ретінде бағалап, оның жұмысына үміт артып, депутат сайлау науқаны мен Дума жанындағы мұсылман фракциясы жұмысына белсене араласты. I Мемлекеттік Дума (1906 жылы) жүмысына қазақ елінің атынан үш депутат қатынасты. Олар: Орал облысынан — Алпысбай Қалменов, Торғай облысынан — Ахмет Бірімжановжәне Семей облысынан — Әлихан Бөкейханов болатын. Бұлардың бәрі де жоғары білімді маман/, яғни алдыңғы екеуі заңгер, соңғысы агроном-статист еді. 1907 жылы 3 маусымда үкімет қабылдаған заңда «көшпелі бұратаналар сайлауға катыса алмайды» деп көрсетілді.
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|