Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
XVII ғасырдағы Қазақ хандығының ішкі саяси жағдайы
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 44. XVII ғасырдағы Қазақ хандығының ішкі саяси жағдайы. XVIIғ аяғында ж/е XVIIIғ басында қазақ қоғамының өндіргіш күш/і өте баяу дамыды, өндірістік қатынас/ бұрынғысынша патриархаттық – феодалдық калпында еді. Көшпелі ж/е жарт көшп мал шару.ғы көбіне табиғаттың стихиялық күш/не байланысты болды. Феодалдыққа негізделген тәуелді мал өсіруші шаруа/ң еңбек өнімділігі мардымсыз еңбек болып қала берді. Қазақ қоғамының экон.қ базис-негізі-көшп мал шару.ғы Қаз.н терр.нда мемл.ң дамуы мен нығаюының алғы шарт/ң жасалуына едәуір кедергі болды. XVIIғ ақыры мен XVIIIғ басында Қазақ хандығы ішкі-сыртқы аса ауыр жағдайға тап болды. Қазақ хандығына үстемдік еткен әскери феодалдық шонжар/ арасында ішкі тартыс пен алауыздық ұлғая берді. Қазақ хандығы өз ішінен үш жүзге жіктелетін еді. Бұл дәуірде әр жүзді билеген кіші хан/ Қазақ хандығының ханына сөз жүзінде бағынғанымен, іс жүзінде өз алдына жеке саясат жүргізе бастады. Әрбір жүздің қарауындағы ұлыс/ды билеген сұлтан/ да дербестікке бой ұрды. Сөйтіп, қазақ хандығы XVIIғ аяғында XVIIIғ басында негізінен саяси жағынан бытыраңқы ел болып қала берді. Саяси берекесіздіктің экон.ға тигізген зардабы күшейіп, жүз/дің арасындағы шару.қ байаныс/ бұрынғыдан да әлсіреді. Жоңғар феодал/ң шапқыншылығы салдарынан көшп ж/е жарт көшп аймақ/мен қала-қыстақ арасындағы шару.қ байланыс ж/е сыртқы базар/мен сауда-саттық байланыс үзіліп қалып отырды. Бұл жағдай/ халықтың шару.ғы мен тұрмысына қыруар қыйыншылық/ туғызды. Елдің экон.қ өмірінде үлкен роль атқарып келген Оңт. Қаз.ғы қолөнер мен сауда орталығы болған кала/ құлдырап кетті. 1718ж Тауке хан қайтыс болды. Қазақ халқының басына зор зобалаң бұлты төңді. Қазақтың феодал шонжар/ы арасындағы алаусыздық, хандыққа таласқан өзара қырқысқа айналды. Таукенің орнына отырған Болат ханның тек атағы ғана болды. Жүз/ді билеген кіші хан/ өз алдына дербестеніп, қазақ хандығы саяси жағынан бөлшектенді: Орта жүзді Сәмеке хан мен Күшік хан биледі. Үлы жүзді Жолбарыс хан биледі, Кіші жүзді Әбілхайыр хан биледі. Ең беделді деген Әбілхайыр ханның билігі де Кіші жүзге тұтас жүрмеді. Барақ сұлтан мен Қайып сұлтан/ өз иелік/н жеке басқарды. Бөлшектенген бытыраңқы хан/ мен сұлтан/ жауға қарсы күш біріктіре алмады, нәт.де үрдіс-ұдайы шабуыл жасап, жоңғар/ жеңіске жетіп отырды. Жоңғар/ң жеңісінің негізгі себеп, жоңғар әскер/ң жауынгерлігінде емес, қазақ хан/ң өзара қырқысқан «ала жылан, аш бақалығында» еді. Мұны өз заманындағы тарихи жазба дерек/ дәлелдейді: «1718ж көктемінде Аягөз өзенінің бойында қазақ жасақ/ы мен жоңғар әскер/ң арасында болған 3 күндік қан төгіс ұрыс, алғашқы 2 күннің ішінде қазақ/ бір шама ойдағыдай ұрысса да, соңы қазақ жасак/ң жеңілісімен аяқталды. Орыс елшісі Бранцевтің айтуына қарағанда, ұрыс қатты болған. Қазақтың жеңілуіне себеп: екі ұдай болып жауласып жүрген Әбілхайыр сұлтан мен Қайып сұлтанға қараған жасақ/ң әскер басшы/ы өз/ң соғыс қимыл/н келісіп жүргізбеген» . Қаз/ң жеңіліске ұшырау себебі қазақ хан/ы арасындағы феод.қ тартыстан болып отырғаннын Орынбор экспедициясының бастығы И.Крылов ақын айтқан. Ол: «егерде жалпы ауыз бірлік/і болса қазақ/ басқыншы/ды жеңіп шығар еді, бірақ олардың 1 ханы соғысқа шығатын болса, 2-шісі соғысуды қояды. Сөйтіп, өз/ң иелік/н қалмақ/ға жем қылып, жұрдай болып шыға келеді» деп жазады.
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|