Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
XVIғ 20-30жж Қазақ хандығының «Уақытша әлсіреуі»
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
- Бұл бет үшін навигация:
- 42. Хақназар хан тұсындағы қазақ хандығы.
| 41.XVIғ 20-30жж Қазақ хандығының «Уақытша әлсіреуі»
XVIғ басында нығайған Қазақ хандығының жағдайы әлсірей бастады.Хандықты нығайтуға қажырлы қайрат жұмсаған Қасым хан қайтыс болғаннан кейін ел ішінде билік үшін талас туды. Қазақ хандығына қарсы моғол,өзбек хандығының соғыс одағы қалыптасты. Қасымның баласы Мамаш әкесінің орнына отырып көп ұзамай өзара қырқыстың бірінде қаза болады.Бұдан кейін таққа Қасымның немере інісі Тахир1523-1533ж отырады.Ол ел билеуге қабілеті төмен, әскери\саяси істерге олақ еді. Ол феодалдық қырқыстарды тия алмады, көрші елдермен Шайбани әулетімен.Ноғай Ордасымен,Моғолстан хандығымен жауласты.Бұл соғыстарда жеңіліп, Қазақ хандығы оңтүстіктегі, солт.батыстағы жерінің біраз бөлігінен айырылып қалды.Тек Жетісу жерін ғана сақтап қалды.1524ж Моғолстан ханы Сұлтан Саидке қарсы қырғыздармен одақ жасасады. Негізгі шайқастар Ертіс бойында,Алтын Емелде,Ыстықкқл маңында болып,моғолдар жеңіліп, Қашқарияға қашады. Жетісу мен Ыстықкөл өңірі қазақтар мен қырғыздардың қолында қалды. Тахир хан Жетісуға қашып барып Моғолстан ханына қарсы қырғыздармен одақ жасасты.1527ж кейін ол тек қырғыздарды биледі, ойрат-жоңғарлардың Жетісуға жасаған шабуылына қарсы күресті.Мемлекеттік билік құлдырап,мемлекеттің шекара аумағы қысқара түсті.Тахир ханның өлімінен кейін оның інісі Бұйдаш(1533-1534) қырғыз\қазақ бірлестігінің басшысы болды.Жетісу өңіріне билік еткен ол қазақтардың бір ғана бөлігін биледі. Оның тұсында феодалдық қырқысулар, соғыстар тоқталмады.ХҮІғ 30ж Бұйдаш ханмен қатар өзге де қазақ хандары, батыс өңірдеАхмет, Жетісуда Тоғым хан болған.Бұл жағдай қазақ хандығының феодалдық бытыанқылыққа ұшырағандығын көрсетеді. Қазақ хандығының өзара қырқысуын пайдаланған өзбек ханы Убайдуллах Моғолстан ханы Абдар Рашидпен соғыс одағын құрып, Жетісуда соғыс ашты.Қазақ әскері жеңіліп,Бұйдаш хан қашып құтылады.Бұл хандар тұсындағы үздіксіз соғыстар жағдайында феодалдық езгінің күшеюі халық наразылығын туғызып, басқа жаққа көшуді ұлғайтты. 42. Хақназар хан тұсындағы қазақ хандығы. Ішкі-сыртқы саясаты.Қасым хан қайт. болған соң, Қазақ ханд-да болған саяси дағдарыс ұзақ жылға созылды. Ішкі талас-тартыс пен сыртқы феодалдық соғыс-ң ауыртпалығы Қазақ хан-ң біршама әліретті. Осындай саяси жағынан ыдырай бастаған қазақ хандық-н біріктіріп, оларды аймақтық жағынан ұлғайтуға, Қазақ ханд-ң халықаралық жағ-ын нығайтуға Қасым хан-ң баласы Хақназар хан зор үлес қосты. Хақназар хан (1538-1580) хан тағына отырысымен, көршілес мем-мен қар-қатынасты күшейтіп, өз ханд-ң саяси белменділігін арттыруға көп күш жұмсады. Х. Бат-ғы Ноғай Ордасымен, Оңт-де Орта Азия хал-мен, Солт-де Сібір ханд-мен, іргелес жатқан Шайбани әулетімен сенімге негізделген қар-қатынас орнатуға қол жеткізді.Х.хан тұсында Қазақ х-ң сыртқы жағ-да аса ірі тарихи оқиға-р болды. Ресей мем-ті шығ-қа қарай іргесін кеңейтті. Ресей патшасы 1552 ж. Қазан хан-н, 1556 ж. Астрахань ханд-н, Қырым ханд-н өзіне бағ-ды. Бұл тарихи-саяси оқиға Еділ мен Жайық ар-да ұлан-байтақ өңірді мекендеген Ноғай Ордасын ыдырата бастады. Қазақ хан-ң Х.хан билік жүргізген кезінде күшеюі, халық-ң тұрмысының жақсаруы Ноғай Ордасына қарасты қазақ тайпа-рын қызықтырып, өзіне тартты. Ал Мәскеуге қосылғысы келеген Ноғай-ды Дон даласына дей. ығыстырды. Осылайша, Х. Қасым-ң кезіндегі жер аумағын қалпына келтірді. Бірақ қазақ ханд-ң солт-бат жер-рін қайтарып ала алмады. Оған кедергі жасаған Ресей болды.Қазақ-моғол қар-қатынастары.Моғолстан ханы Абд ар-Рашид Жетісу мен Ыстықкөлдің маң-ғы жерлерді басып алу үшін XVI ғ-ң 50-60 ж-ры Қазақ х-на қарсы соғ. бастады. Қарсы күреске Х.хан қазақ-қырғаз одағы-ң әскер-рін пайд-ды. Бұл шайқас-ң бірінде Абд ар-Рашидтің баласы қаза тапты. Бұған жауап ретінде Абд ар-Рашид өршелене шаб.жасап, қаз-қырғыз одағы-ң әскерін жеңіліске ұшыратты. Сон.қат. Жетісуға ойраттар-ң тонаушылық жорық-ы жиілей түсті. Осы-дың салдарынан Х.хан Жетісудағы біршама жерін уысынан шығарып алды. Дегенмен 1570 ж-ң аяғында да Жетісу-ң бат.бөлігі Шу, Талас өңірі оның билігінде болды.Өзбектермен қар-қат-сы. Қасым х-ң кезіндегі жер-ді қайтарып алу мақ-да Х.хан Бұқар ханы Абдаллахпен досытқ шарт жасасты. Қазақ-р мен өзбект ар-да сауда дамыды. 1579 ж. Абдаллах көп әскер жинап, Ташкент маңы билеушісі Баба сұлтанға қарсы жорық бастайды. Х.хан бұл жерде Абдаллах ханды қолдайды. Қолдау көрсеткені үшін Абдаллах хан Түркістан айм-ғы бірнеше қаланы Қазақ ханына сыйға береді. Баба сұлтан да Қазақ х-на Түркістан, Сауран қала-рын сыйға беріп, қазақ сұлтан-рын өзіне қаратпақшы болады. Алайда 1579 ж. 2-ші жарт-да қазақ сұлтандар-ң Абдаллах ханды жақтамақ болған әрекетін Баба сұлтан сезіп қалып, қазақ сұлтаны Жалымды, оның 2 ұлын, Х.хан-ң 2 ұлын өлтіреді. 1580 ж оның астыртын жіберген адамдары Х.хан-ң аулына келіп, Х.ханды, оның туыс-рын өлтіреді. жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|