Ғылым тарихы және философиясы
Орта ғасырлардың мұсылмандық философиясы. әлеуметтік-саяси және идеялық алғышарттар
жүктеу/скачать 1,17 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «аудармашылық қозғалыс»
Орта ғасырлардың мұсылмандық философиясы. әлеуметтік-саяси және идеялық алғышарттарОрта ғасырларда Шығыс Арабия елдерінде және Орталық Азияда әлемдік мәдениетте өзінің лайықты орнын тапқан өзіндік философия пайда болды. Құл иеленуші Батыс-Рим империясы күйрегеннен кейін, «тарихи бастамашылықтың» біртіндеп Шығыс Арабия елдеріне өтуі орын алады. VII ғасырдан бастап, көшпенді өмір салтын ұстанған және өздерінің ру-тайпалық Құдайларына бас иетін араб тайпалары әскери демократия деңгейінде тұрып-ақ енді ғана пайда болған исламның – жаңа әлемдік діннің жасыл жалауы астына біріге бастайды. Исламның отаны – Батыс Арабия. Бұл жаңа феодалдық қатынастардың қалыстаса бастаған кезеңі еді. Әлбетте, олар үшін арабтардың қоғамдық өмірінде болып жатқан өзгерістерді идеологиялық тұрғыда бекітіп қана қоймай, қоғамды түбегейлі қайта құру үдерісін жеделдетуге қабілетті жаңа дін қажет болды. Ислам дәл солардың ойындағындай дінге айналды. Оның пайда болуына сыртқы саяси ахуал: Оңтүстік Арабияны парсылар мен эфиоптардың жаулап алуы, соның нәтижесінде Арабия жарты аралдарын кесіп өтіп, Мек- кеде тоғысатын дәстүрлі керуен жолдарының кесіліп қалуы да оң ықпалын тигізді. Бұл экономикалық тоқырауға жеткізіп қана қойған жоқ, сонымен бірге ру-тайпалық билікті де айтарлықтай әлсіретті. Бұрын болған экономикалық және саяси әлеуетті қайта жандан- дыру үшін, бөлек-бөлек шашырап кеткен араб тайпаларын біртұтас мемлекеттік құрылымға біріктіру қажет болды. Ал ол үшін, бірінші- ден, шоғырландыратын, нығайтатын дүниетаным керек еді, ру- тайпалық политеизмнің орнына, монотеистік дін ғана сондай бола алатын еді, ал, екіншіден, өзін барлық арабтардың рухани және саяси көсемі деп жариялай алатын жарқын тұлға қажет болды. Арабтардың ұлы пайғамбары, исламның негізін салушы және басты адамы Мұхаммед (570-632) дәл сондай тұлғаға айналды. Бір дінді ұстанған әлеуетті мемлекет құра отырып, арабтар сырт елдерді бағындыруға көшіп, Индтан бастап Атлантикаға дейін созылып жатқан алып империя құра алды. Бұл арабтарға Батыс пен Орталық Азия елдерінің ежелгі мәдениетімен танысуға, өндіргіш күштерді, сауда-саттықты, теңізде жүзуді ары қарай дамытуға мол мүмкіндік берді. Батыста Испанияға дейін жеткен арабтар өздерінің мәдениетін, тілі мен дінін және философиясын жаулап алған елдері арасында кең тарата бастады. Күні бүгінге дейін әлемдік лексикада арабтардың: ар- сенал, адмирал, авария, тариф, медицина, алгебра және басқадай сөздері пайдаланылып келеді. Тарихи қысқа мерзім ішінде арабтар мемлекетті басқару өнерінде, әскери істерде, сәулет пен философия- да таңғалардық нәтижелерге қол жеткізді. Осының барлығы да басқа елдердің тәжірибелерін қабылдап алып, оларды асқан ептілікпен өз мәдениетімен ұштастыра білу нәтижесінде мүмкін болды. Мысалы, арабтар баға жетпес іс істеді: антика философиясын мұқият зерттеп біліп, көптеген еңбектерді араб тіліне аударды және негізгі идеяларын ары қарай дамытты. Бұл ғаламат жұмыс тарих- та «аудармашылық қозғалыс» деген атқа ие болып, Эвклид геоме- триясынан және Птоломейдің «Альмагестінен» бастап, Платон мен Аристотельдің шығармаларын қоса алғанда, VII ғасырдың соңынан XI ғасырға дейін созылды. Араб мәдениеті, әрине, Орталық Азия халықтарына үлкен ықпал етті. Бірінші кезекте исламның таралуын айтуға болады. Өз зама- нында М.Вебер атап айтқандай, «ислам – жеңілмейтін жауынгер- көшпенділердің діні». Ал егер осылай болса, онда бұрынғы қазақ- тардың оны қабылдамауы мүмкін емес. Әлбетте, бұл үдеріс өне бойы табысты бола бермеген. Қайғылы сәттер де аз болмаған. Алайда, жалпы алғанда, ежелдегі қазақтардың исламды қабылдауы – олардың өмірлеріндегі елеулі оқиға болды. «Тарихтың өзі, – деп жазады белгілі ислам зерттеушісі Осман Амин, – исламның ғылыммен қолтықтасып келе жатқанын дәлелдейді... Ислам Пайғамбары: «Ең болмағанда, сен Қытайдан таба алатын білім- ді іздеп жүрмін», – демеп пе еді? «Ғалымның сиясы азаптанушының қанындай қастерлі», – дейтін дінді бар мән-мағынасымен білім- ғылымға қарсы деп жазғыруға бола ма?.. Қысқасы, ислам ғылымды бар күшін сала желеп-жебеді» (Amin O. Mohammed Abduh’s Apologetic for the Muslim Faith. – In: «Islamic Rewiew and Arab Affairs». London, 1960, vol. 48, N 1, – P. 6-7). жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|