А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009

 
333 
 
Анализируя  опыт  стран  Юго-Восточной  Азии  и  Латинской  Америки, 
исследователи  оценивают  авторитарные  режимы  как  эффективную  форму 
антикризисного управления. 
Сторонники  теории  «нового  авторитаризма»  считают,  что  сильная 
авторитарная власть для обществ, в которых переход к демократии и рынку 
осуществляется 
сверху, 
является 
закономерной 
необходимостью                        
(С.  Хантингтон,  А.  Мигранян  и  др.).  Объективное  сочетание  элементов 
авторитаризма  и  демократии  вполне  способно  реально  обеспечить 
политическую  стабильность,  общественный  порядок  и  мобилизацию 
общества  в  достижении  общих  целей.  Для  проведения  реформ  в 
трансформируемых обществах необходима сильная политическая власть, в 
связи,  с  чем  возникает  проблема  предела  такой  власти,  необходимости 
гарантий  того,  что  сильная  власть  будет  действовать  только  в  рамках 
провозглашенных целей и реформ [4.31-40]. 
Актуализируются  механизмы,  способные  выступить  противовесом 
авторитаризму  власти  в  случае  ее  выхода  за  пределы  провозглашенных 
целей, реформ, методов. 
Рассматривая  постсоветские  государства  как  переходные  системы  «от 
тоталитаризма к демократии», ряд исследователей уточняют: «через стадию 
авторитаризма» [5.7]. 
  Профессор  Р.  Сакве  пишет  о  политической  системе  постсоветских 
государств,  что  это  «не  полномасштабный  авторитаризм,  а,  скорее, 
синкретическая  помесь  авторитарных,  корпоративистских,  либеральных  и 
демократических  элементов,  которые  можно  определить  как  авторитарную 
демократию" [6.61].  
В  шкале  автократия-демократия  новые  независимые  государства  были 
ближе  к  автократии.  Власть  рассматривала  создание  авторитарного  режима 
необходимым способом сохранения стабильности. 
С.  Хантингтон,  описывая  «третью  волну  демократизации»  в  странах 
Центральной  Азии,  отмечал,  что  процесс  демократизации  идет 
преимущественно  сверху  вниз,  а  «существующие  международные, 
социально-экономические,  культурные  и,  в  первую  очередь,  политические 
факторы  действуют  вместе,  часто  противоречивым  образом,  либо  облегчая 
создание демократии, либо способствуя авторитаризму». 
К международным факторам влияния на трансформационные процессы, 
характера  формируемых  политических  режимов  можно  отнести,  например, 
политику 
иностранных 
инвесторов. 
Деятельность 
инвесторов 
и 
международных  финансовых  институтов  была  направлена,  главным 
образом,  на  создание  рынка,  благоприятных  условий  для  инвестиций  и 
предотвращения  отдельных  видов  коррупции.  В  общем,  международные 
политические институты (ООН, ОБСЕ, Совет Европы и др.), финансовые и 
экономические   структуры   (МВФ,   ЕБРР   и   др.)    серьезно    влияли    на 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Айменов А.Ж.  Социальные изменения и динамика политических процессов в современном… 
 
 
реформирование  политико-правовых  и  финансово-экономических  систем 
постсоветских государств. 

 
334 
 
События 1990-х гг., развернувшиеся в Центральной Азии, показали, что 
для  нее  характерны  общерегиональные  конфликты  из-за  низкого  уровня 
жизни,  нехватки  воды,  территорий  и  обрабатываемой  земли  и  т.д.  В 
центральноазиатском  регионе  при  определенных  обстоятельствах  возросли 
риски  и  угрозы  (например,  религиозный  экстремизм,  терроризм, 
контрабанда  наркотиков  и  оружия),  обусловленные  как  традиционными 
факторами  (особенности  социально-политической  структуры  местных 
обществ,  соперничество  элит  и  т.п.),  так  и  относительно  новыми.  Все они, 
взятые вместе, в различных вариациях могут привести и приводят (события 
в  Кыргызстане  и  Узбекистане  2005-2006  гг.)  к  серьезным  социально-по-
литическим  конфликтам.  В  «посттрадиционных»  обществах  Центральной 
Азии,  как  правило,  руководящим  органом  страны  является  политический 
лидер  харизматического  типа,  наделенный  нередко  неограниченными 
полномочиями (Узбекистан, Туркменистан, Таджикистан).  
Особенностями 
институционального 
пространства 
постсоветских 
государств  явились  также  нестабильность  законодательства,  постоянное 
воспроизводство 
административно-командных 
методов 
управления, 
социальная  инертность  и  слабость  протестного  потенциала  граждан, 
зависимость  отдельной  личности  от  государства.  Центральным  вопросом 
политической  трансформации  является  политико-правовой  характер 
государственной  власти  и  ее  способность  обеспечить  устойчивость 
функционирования  политической  системы.  Реформы  в  постсоветских  госу-
дарствах  тормозились  именно  вследствие  нерешенности  вопроса  о  власти, 
демократической  по  форме  и  авторитарной  по  существу  (об  этом 
свидетельствуют  война  в  Чечне,  события  в  Узбекистане  в  2005  г.,  в 
Кыргызстане в 2002 г., 2005-2006 гг. и др.). 
Факторами,  представляющими  угрозу  для  легитимации  политических 
процессов  в  постсоветских  государствах,  явились  отсутствие  равновесия 
между исполнительной и законодательной ветвями власти. Слабость и неэф-
фективность  функционирования  ветвей  власти  служит  благоприятным 
фоном для усиления авторитаризма. Управленческая и экономическая власть 
была  сосредоточена  в  руках  исполнительных  органов,  а  полномочия  пар-
ламента  и  судебных  органов  заметно  ограничены.  Политическая  элита 
формировалась сверху, а новые социальные и политические структуры были 
слабыми  и  не  имели  широкой  поддержки  среди  населения.  Представители 
центральных органов власти, в руках которых сосредоточена большая часть 
административно-правовых  и  экономических  ресурсов  общества,  влияли на 
содержание  нормативно-правового  пространства  и  выбор  сценариев 
развития  общества  и  государства.  Представляется  актуальным  и 
необходимым  адекватно  существующим  условиям  и возможностям выбор 

 
335 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Айменов А.Ж.  Социальные изменения и динамика политических процессов в современном… 
 
 
модели  реализации  принципа  разделения  власти,  оптимальное  разграничение 
полномочий  органов  власти  и  управления  с  реально  действующей  системой 
сдержек  и  противовесов.  При  этом  важно  учитывать  в  каждом  конкретном 
случае  исторический  опыт  и  традиции  государства,  внутриполитическую 
ситуацию,  зрелость  политической  культуры  населения  и  гражданского 
общества,  наличие  (или  отсутствие)  демократических  институтов,  задачи, 
которые решает государство на конкретном этапе развития. 
Важной  проблемой  для  выяснения  особенностей  политического  развития 
Казахстана  выступает  его  соотношения  с  социальным  развитием  Республики. 
Формы  и  масштабы  социального  развития  могут  быть  неадекватны 
политическому  развитию.  В  истории  развития  государств  немало  примеров, 
когда  политические  и  социальные  процессы  развивались  неоднозначно. 
Например, Веймарская республика прогрессивной политической системы, пала в 
результате  социальной  почвы  для  ее  функционирования.  Немало  примеров  в 
истории, 
когда 
опережающие 
социальные 
реформы 
противоречили 
политической  системе.  Так  было  в  6О-7О-х  годах  в  Иране,  тогда  была, 
предпринята  попытка  осуществить  крупные  социально-экономические 
преобразования  в  рамках  консервативной  политической  системы.  Оба  примера 
свидетельствуют об опасности неравномерного и социального развития. В связи 
с  этим  правомерно  предположить,  что  важнейшим  условием  политического 
развития выступает достижение определенного минимума социального развития 
общества.  
Социальное развитие – одно из главных направлений политики Республики 
Казахстан,  призванного  обеспечить  воспроизводство  тех  социальных  ресурсов, 
из которых оно черпает себе поддержку. Одним из главных вопросов борьбы за 
власть  в  Казахстане  является  пути  решения  социальных  проблем  государства. 
Соответственно, требования страны и качество решения социальных проблем и 
государственной власти усиливается.  
На протяжении всего периода тоталитарной системы не было недостатков в 
социальных  реформах,  однако  существенных  изменений  они  не  внесли  в 
процессы  улучшения  благосостояния  народа.  Социальная  сфера  была  доведена 
до  состояния  деградации  и  кризиса.  Отношение  к  социальной  сфере  явилось 
одним  из  факторов  роста  социальной  напряженности  в  Казахстане,  усиления 
апатии  и  отчужденности  населения  от  системы  власти  и  управления. 
Социальный кризис нарастал по мере падения жизненного уровня населения.  
При  переходе  от  командной,  тоталитарной  системы  власти  и 
демократической  в  Казахстане  происходит  падение  жизненного  уровня 
населения,  вследствие  экономического  кризиса.  Экономический  кризис 
неизбежен и является следствием перехода от одной системы к другой, падения 
уровня  и  темпов общественного производства, усиления инфляции  
и  безработицы,  снижения  социальных  гарантий  со  стороны  государства.  При 
переходе  страны  от  тоталитарной  модели  к  демократической  допускается  две 
крайности:  одна  сводится  к  тому,  что  переход  будет  осуществляться  без 
экономических конфликтов и снижения жизненного уровня населения, другая – 
переход  будет  осуществляться  довольно  быстро,  сложный  и  трудный  путь  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Айменов А.Ж.  Социальные изменения и динамика политических процессов в современном… 
 
 

 
336 
 
можно  преодолеть  за  короткий  промежуток  времени  истории  без  достаточного 
развития  уровня  менталитета  народа.  Практика  показала  несостоятельность 
подобных утверждений, переход всегда сложный и трудный процесс, сопряжен с 
тяжелыми социальными последствиями, как для страны, так и народа в целом. 
Политика  социального  развития  в  Республике  должна  обеспечивать 
определенный уровень равновесия в общественной жизни посредством: 
а)  предоставления  государственных  гарантий  при  последствиях  природных 
бедствий, стихии, голода, болезней, демографического «взрыва»; 
б)  перераспределения  материальных  средств  и  организационных  усилий, 
направленных  на  улучшение  жизненного  уровня  и  изменения  его  качества  в 
направлении, снижающим социальную напряженность в обществе; 
в)  регулирования  социальной  сферы  посредством  налоговой  системы, 
средствами благотворительности, предпринимательской инициативой. 
Социальная  сфера  регулирует  отношения  между  обществом  и  личностью, 
способствует раскрытию интересов людей. Проблемы изучения и исследования 
интересов  личности  в  условиях  демократизации  государства  приобретает 
особую  значимость.  Общественный  прогресс  во  многом  обусловливается 
заинтересованностью  людей  и  их  объективностью.  Мировая  практика 
показывает, что никакого прогресса общества не происходит в условиях падения 
активности  и  социальной  апатии  и  деградации  личности.  Интересы  личности 
однозначно проявляются посредством трудовой деятельности людей. Создавать 
все  необходимые  экономические  и  социальные  условия  для  трудовой 
деятельности, чтобы каждый человек мог полностью раскрыться и зарабатывать 
справедливо  свой  трудовой  доход.  Принцип  распределение  является 
эквивалентом концепции «каждому по труду», т.е. каждому в зависимости от его 
вклада  в  общественное  достояние.  Он  требует,  чтобы  результаты  труда 
работников  справедливо  распределялись  между  ними  по  труду.  Принцип 
гармонии,  или  равновесия,  требует  поиска  нарушения  этого  принципа  для 
восстановления  справедливого  экономического  порядка  для  всех  членов 
общества. 
Побудительные  мотивы  интересов  личности  проявляются  посредством 
реализации  и  осуществления  принципов  справедливости  и  равенства. 
Французский  ученый  А.Токвиль  отмечал,  что  стремление  людей  к  равенству 
значительно  сильнее  их  стремления  к  свободе,  они  готовы  получить  его  в 
рабстве.  С  этой  безудержной  тягой  людей  к  равенству  страна  не  может  не 
считаться [8.131-138]. 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1.
 
Начапкин  М.Н.  Автореферат.  Эволюция  российской  государственности  (XIX-  начало  XX  в.)  и  ее  отражение  в 
консерватизме. -Екатеринбург: 2004.  
2.
 
Лавриненко В.Н., Путилова Л.М. Исследование социально-экономических и политических процессов. -М.: 2005.   
3.
 
Сысоев  В.О.  Новые  демократии  Центральной  и  Восточной  Европы:  проблемы  политической  трансформации  // 
Политическая наука. Динамика политического сознания и поведения. -М.: РАН. ИНИОН. 2002. №2.    
4.
 
Ахметов К. Казахстанская демократия в оценках политологов // Мысль. 2002. № 9. С.31-40. 
5.
 
Точинов Ф. Демократизм, национализм и регионализм в странах Центральной Азии // Центральная Азия и Кавказ. 
2000. №4 (10).   
6.
 
Сакве Р. Режимная система и гражданское общество // Полис. 1997. №3. С.61. 
7.
 
Искакова  Г.  Политические  процессы  на  постсоветском  пространстве:  тенденции,  противоречия  и  перспективы  // 
Саясат. 2007.   
8.
 
Биекенов М.А. Политическое развитие Казахстана. -Алматы: 1997.   
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
ФИЛОСОФИЯ  
  
 
С.ӘБУШӘРІП 
тарих ғылымдарының кандидаты, 

 
337 
 
Түркология ҒЗИ-ның аға ғылыми қызметкері 
 
ДҮНИЕДЕ ЕҢ ҚАЖЕТТІ ЖӘНЕ ТАБЫЛУЫ ҚИЫН  
ЖАРАТЫЛЫС, ОЛ – ДӘСТҮРЛІ МӘДЕНИЕТ   
 
В статье прослежены теории и подходы, позволяющие увидеть корни, глубины, фундаментальную сущность 
и дальнейшую динамику культуры. 
 
The article deals with the theory and approach, allowing tofind roots, fundamental essence and further dynamics of 
culture. 
 
Тақырыптың зерттеу бағыттарын таңдаудың негіздемесі. 
Әрбір  соны  мәдениеттану  теориясы  дүниені  танып-білудің  өзіндік 
тұжырымдамасын 
ұсынады. 
Мәдениеттану 
тарихты, 
өнердің 
танымал 
шығармаларын,  олардың  жасаушыларын  жаңаша  соны  да,  соқпақты  жолмен 
түсіндірудің  амалын  көрсетіп  беруге  тырысады.  Тіпті  философияның  да  атқаратын 
функциясын  ішінара  болса  да  өз  мойнына  алуға  бейіл,  яғни  дүниені  тұтастай 
қабылдаудың жүйесін беруге дайын тұрады, мәдениеттанушылық ойлау жүйесі мен 
дүние  түйсігі  қазіргі  уақытта  адамдардың  өмірінде  маңызды  рөл  атқарады  және  де 
гуманитарлық  ғылымдардың  негізі  ретінде  көрінуде.  Нақ  мәдениеттанудың 
ұғымдары  біздің  заманымызда  «евроцентризмнің»  негізсіз  екендігіне  көз  жеткізіп, 
«көпполюстік  өркениет»  пен  мәдениеттердің  өзіндік  құндылығын  жұртшылыққа 
мойындатуға  мұрындық  болды.  Мәдениет  жөніндегі  ғылымның  пайда  болуы  басқа 
халықтардың мәдениеттілігін европалық мәдениет стандарттарына сай келуі немесе 
келмеуіне  байланыстырып  бағалау  мен  түсіндіру  әдісінің,  яғни  мәдени 
евроцентризмнің күйреуіне себепші болды [1.35].  
Қазіргі  мәдениет  –  диалогтық  қатынаста  болатын,  өзіне  тән  ерекшелігімен 
ажыратылып  тұратын  көптеген  мәдениеттердің  жиынтығы  ғана  емес,  бұл  сонымен 
қатар дүниежүзілік мәдениет, шумерлерден бастау алып, бүгінгі күнге дейін жеткен, 
Шығыстан Батысқа, Батыстан Шығысқа дейін тараған біртұтас мәдени ағым.  
Бүгіндері мәдениет тағдыры жөнінде екі көзқарас белең алған: оптимистік және 
пессимистік.  Оптимистер  дүниежүзілік  мәдениет  дұрыс  жолда,  келешек  ғылым, 
техника,  ақпарат,  рационалдық  ойлау  тұрғысынан  ұйымдастырылған  экономикаға 
байланысты,  батыс  мәдениетінің  құндылықтары  (табыс,  жетістік,  өкімет,  жеке 
тұлғалық  еркіндік,  күш  және  т.б.)  архетиптік  және  ақиқаттық  сипат  алған,  ал 
батыстық  тұрмыс  салты  –  бірден-бір  дұрыс  салт  болып  табылады,  деп  біледі. 
Шпенглерден басталған сыни көзқарас, керісінше, қазіргі дүниежүзілік мәдениеттің 
күйреуге  бет  алғандығын  көлденең  тартады.  Бұл  дилемманы  шешу  жолында 
бүгіндері екі қарама-қарсы бағыт өкілдері айқындалған. Бірі – біздің мәдениетіміздің 
дағдарыстық  құбылыстарынан  ақыл-парасат,  ғылым,  білім  беру,  барлық нәрсеге 
саналы түрде қарау, ғылым мен технологияның бағыттарын икемдей өзгерту арқылы 
арылуға болады деген үміт жетегінде кеткендер. Екінші жолды альтернативті деуге 
болады. Оны таңдағандар адамзатты діни мәдениеттің түрлеріне (мысалы, Бердяев) 
немесе адамның салауатты да үйлесімді өмір сүруі үшін қажетті табиғи ортаға, яғни 
техника қысымынан азат болатын болмысына қайта оралуға шақырып, табиғат және 
ғарышпен  бірлік  және  үйлесімділікті  орнатуды  түйсінудің  аса  қажеттілігін 
уағыздауда.  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Әбушәріп С. Дүниеде ең қажетті және табылуы қиын жаратылыс, ол – дәстүрлі мәдениет   
 
 
Қазіргі мәдениеттің  тағы  бір ерекшелігі  –  дәстүрлі салтты  орнықты  етумен  бір 
қатарда  ғарыштық  және  экологиялық  идеямен,  адамзат  және  оның  тағдырының 
біртұтастығының  эстетикалық  идеясымен  қабысатын  мәдениеттің  жаңа  бейнесінің 
қалыптасуы  дер  едік.  Базбіреулер  «жасылдар»  қозғалыстары,  экологиялық 
қозғалыстар,  өмірдің  эзотериялық  тәжірибелері,  педагогикалық  эксперименттер, 
дененің  жаңа  сипат  алуы  үшін  қажетті  қозғалысты  (музыкалдық  қозғалыс,  йога, 

 
338 
 
каратэ, медитацияның жаңа түрлері) үдету, жаңа моралдық құндылықтарды іздестіру 
әрекеті  –  мұның  бәрі  дүниежүзілік  мәдениеттің  жаңа  баламалы  күртектері  мен 
ошақтары деп біледі.  
Дербес ғылыми пән ретіндегі мәдениеттанудың негіздері, оның зерттеу зерзаты 
философиялық  немесе  басқа  тұғырлармен  толығымен  сәйкестене  бермейтінін 
американдық  ғалым  Лесли  Уайт  айтып  кеткен.  Дегенмен  де  мәдениеттану  әлі  де 
болса  өзінің  зерзаты  мен  әдістерін  айқындау  кезеңін  бастан  кешіруде,  ол  ғылыми 
пән ретінде теориялық деңгейдің биігіне күні бүгінге дейін шыға алмай отыр.  
Қазіргі  уақытта  мәдениеттануды,  мәдениетті  зерттейтін  ғылымдардың  кешені 
ретінде  қарайтын  авторлар  бар.  Олар  мәдениеттің  тарихи  дамуы  мен  әлеуметтік 
қызметін көрсету маңызды деп біледі. Екінші бір авторлар мәдениеттану мәдениетті 
зерделейтін пәндердің бір бөлімдерінен құралады деп есептейді. Мысалы, мәдениет 
философиясы  оны  тұтастай  алып  түсіндіруге  тырысады.  Сондай-ақ,  мәдениеттану 
мәдениеттердің  түрлі  тұрпатының мәселесін зерттейтін  мәдениет философиясының 
бір бөлімін құрайды деп тұжырады.  
Ақырында, мәдениеттануды дербес ғылым санап, оның зерттеу әдістерін, оның 
гуманитарлық білімдер жүйесіндегі орнын анықтау керек деп қарайтын авторлардың 
қарасы бір төбе.  
Г.В.Драчтың  пікірінше,  мәдениеттанудың  мәдениет  жөніндегі  айрықша  білім 
ретінде  ХХ  ғасырда  пайда  болуы  мәдениет  философиясының  бай  эмпирикалық 
материалды  (этнографиялық)  толығымен  бағамдай  алуға  қабілетсіздік  танытуына 
байланысты;  түрлі  мәдениеттердің  байланыстарының  күрт  өсуімен  (коммуникация 
құралдарының  дамуына  байланысты),  олардың  біртұтас  табиғатын  тануға  деген 
ұмтылыстың  қарқын  алуына;  сондай-ақ  олардың  салыстырылуына  орай 
субординация  мәселесін  анықтауға  деген  құлшынысқа  байланысты;  отаршылдық   
жүйе   күйреп, «үшінші дүние» елдерінің ұлттық сана-сезімінің өсуіне байланысты, 
сондай-ақ 
мәдениет 
мәселесіне 
жаңа 
көзқарасты 
қалыптастырудың 
маңыздылығымен;  мемлекеттік  саясаттың  саласы  ретінде  қарастырылатын 
мәдениетті  жүйелік  талдаудың  мақсатқа  сай  екендігімен;  тұтынушылық  қоғамда 
адамның мәдени  қажеттіліктерін қалыптастырумен, бұқаралық мәдениет саласында 
табысты экономикалық іс-әрекетті негіздеу қажеттілігімен; ҒТП-нің қарқын алуына 
байланысты  технократизмнің,  рационализмнің  алаңдатарлықтай  дәрежеде  белең 
алуы  және  адамның  тұрақты  өмір  сүруін  сақтап  қалу  үшін  гуманитарлық  тепе-
теңдікті табудың маңызының арта түсуімен анықталды.  
Бұдан тысқары, мәдениеттің өзінің мәнін дұрыс түсінудің маңызы зор. Өйткені 
мәдениеттің  қоғамдық  құбылыстарды  кең  көлемде  қамтуына  байланысты  әр  түрлі 
ғылымдар өкілдерінің оған  көптеген мағыналық рең беріп түсіндіруге  тырысатыны 
белгілі.  
Осы  уақытқа  дейін  мәдениет  мәселелері  түрлі  ғылымдар,  пәндер  аясында 
оқытылып  келді.  Бірақ  олардың  мәдениет  дамуының  жалпы  заңдылықтарын 
қарастырмағаны  анық  еді.  Кейбір  авторлар  (П.С.Гуревич)  мәдениеттануды 
гуманитарлық білімдердің интеграциялық бейнеленуі ретінде қарастырады. Жақын  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Әбушәріп С. Дүниеде ең қажетті және табылуы қиын жаратылыс, ол – дәстүрлі мәдениет   
 
 
уақытқа  дейін  нақты  ғылымдардың  асығы  алшысынан  түсіп  тұрған  еді. 
Гуманитарлық  нақты  да  дәлелді  бола  бермей,  сенімді  білімді  бере  алмайды  деп 
есептелініп  келінген  еді.  Қазіргі  уақытта  бұл  білімнің  философия,  қоғамтану, 
адамтану,  құқық,  мораль,  өнер,  аңыз,  дін,  педагогика  мен  филологияға,  «адамдық» 
қатынастарға, білім мен тәрбие  беру, ағарту ісіне  қатысы болғандықтан, оның рөлі 
күннен-күнге  артып  барады.  Осыған  байланысты  мәдениеттанудың  да  қоғам  мен 
адам  өміріндегі  алатын  орны,  өзектілігі,  көкейкестілігі  мен  маңыздылығының  арта 
түсуіне  шәк  келтіруге  болмайды.  Ол  тұтқиылдан  болатын  сыртқы  араласулар  мен 

 
339 
 
әсерлерді былай қойғанда, кез келген әлеуметтік өзгерістің, түрлі әлеуметтік-мәдени 
заңдылықтардың  нақ  мәдениеттің  ішкі  қозғалысының  нәтижесі  ретінде 
басталатынын түсінуге жәрдемдесуге тиіс.  
Қазіргі гуманитарлық мәдениеттің жасалуы үшін өткен замандардың тәжірибесі 
баға  жетпес  құндылық  болып  табылады.  Ол  өткеннің  актуалдық  санадағы  үнемі 
қатыстылығын  қамтамасыз  етеді  және  оны  ауыстыруға  немесе  ойдан  қосып 
таратудың  жолын  бөгейді;  қазір  де  жоқ  адамдардың  өздері  қалдырған  мұрасы 
арқылы  бізбен  мәміле  жасауын  жалғастыра  береді.  Осылайша,  сабақтастық 
жалғасын  тауып  жатады.  Өткенді  мансұқтауға,  елемеуге  тосқауыл  болып,  оның 
қазіргі адамдар рухының өшіп қалмауының кепілі бола алады.  
Жалпы  алғанда,  М.Гершензонның  жазғанындай, алғашқы  қауымдық даналықта 
барлық діндер мен білімдердің негіздері жинақталған. Ежелгі замандардағы адамдар 
біздер  сияқты  ойлап,  тәжірибе  жинақтаған.  Көптеген  ғалымдар  (Л.Леви-Брюль, 
А.П.Окладников,  С.А.Токарев,  Э.Тейлор,  Дж.Фрэзер  және  т.б.)  мораль,  дін,  өнер 
және  басқа  мәдениет  түрлері  кроманьондықтар  өмір  сүрген  кезде  (б.з.б.  40-20 мың 
жыл  бұрын)  жоғарғы  палеолит  кезеңінде  пайда  болған  деп  біледі.  Бұл  мәліметтер 
мәдениеттердің көптұрпаттылығын, олардың бір-біріне ұқсамайтындығы және өзіне 
ғана  тәндігін  түсініп  жетуге  жол  сілтейді.  Мәдениеттің  жойылуымен  бірге  халық 
елдігін де жоғалтады, міне мәдениет теориясы оқырманның көзін осыған жеткізеді.  

жүктеу/скачать 3,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: