Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Ермуратова А.Т.
- The article is devoted to main issues of ethnic Psychology.
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Пахрутдинова Ж.И.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Ермуратова А.Т. Системный подход к формированию и активизации познавательной...
331
дифференцированного подхода как условия разноуровневой подготовки обучающихся приобретает особое значение. Музыкальное творчество, а так же и музыкальная интерпретация – это таинственный процесс, не подчиненный строгим правилам, предписаниям, но предполагающий проблемно-исследовательский подход. Приобщение же к творческой деятельности происходит тогда, когда перед студентом ставится творческая задача, требующая нестандартного решения, своего взгляда, отношения к проблеме. Проблемная ситуация становится начальным звеном разрешения возникшего противоречия в процессе деятельности, вызывая потребность в новых знаниях, умениях, навыках. На этом основывается проблемное обучение, которое, как считают дидакты, является одним из эффективных средств развития познавательной самостоятельности, творческого мышления. Как отмечал С.Л.Рубинштейн, «начальным моментом мыслительного процесса обычно является проблемная ситуация. Мыслить человек начинает тогда, когда у него появляется потребность что-то понять» [3.347]. Проблемная ситуация учит студента осознавать задачу, которая, в свою очередь, вызывает потребность найти пути ее решения. Это противоречие между имеющимися средствами, опытом и поставленной проблемой развивает гибкое творческое мышление. Действительно, одним из средств пробуждения и поддержания познавательного интереса является создание в ходе обучения проблемных ситуаций и развертывание на их основе активной поисковой деятельности обучающихся. При создании проблемных ситуаций преподаватель противопоставляет новые факты и наблюдения сложившейся системе знаний и делает это в острой, противоречивой форме. Вскрывающиеся противоречия служат сильным побудительным мотивом учебной деятельности. Они порождают стремление понять суть, раскрыть противоречие. В этом случае активная поисковая деятельность обучающихся поддерживается непосредственным глубоким внутренним интересом. Технократический тип мышления, имеющий еще достаточное место в начальном музыкальном обучении, сводит задачи обучения к требованию развития технических навыков в исполнении музыки – силы, ловкости, выносливости мышечно-двигательного аппарата, беглости пальцев и т.д. В таком понимании упускается из поля зрения то, что гуманитарные знания, философское осмысление исполняемой музыки дают
мощный интеллектуальный и эмоциональный импульс духовному развитию личности, ее творческого потенциала. Направленность мышления при
проблемно-исследовательском подходе неразрывно связывается с философской рефлексией. Поэтому процессуальная сторона формирования мировоззрения, должна быть соотнесена с проблемно-исследовательским подходом в обучении. Исследовательский подход в музыкальном обучении, по нашему мнению,
332
правомерен, так как он стимулирует стремление осмыслить явления, сделать самостоятельные выводы, становясь «средством развития познавательной самостоятельности, усвоения самого пути познания и способов творческой деятельности». Педагогический процесс Б.Т.Лихачев трактует как «целенаправленное, содержательно насыщенное и взаимодействие педагогической деятельности преподавателя и самоизменения личности обучающегося в результате активной жизнедеятельности при ведущей роли преподавателя» [4.87]. В этой системе субъектами и одновременно объектами в педагогическом процессе являются и преподаватель, и студент. Преподаватель как субъект, осознавая ответственность за подготовку студентов, формирует свое мировоззрение, имеет эстетические и нравственные принципы. Как объект
педагогического процесса преподаватель сам
постоянно учится,
самовоспитывается, самосовершенствуется. Студент как объект педагогического процесса является развивающейся индивидуальностью, как субъект в этой системе он является развивающейся личностью со своими задатками, интересами и потребностями. Третий компонент педагогического процесса – содержание – основное средство активизации познавательной деятельности студентов. Основы знаний, умений, навыков, культуры также являются составной частью этой системы. Содержание музыкально-педагогического процесса, составляющее «музыкально-смысловую картину мира», формирует духовные интересы, потребности и духовно-ценностные ориентации личности обучающегося. Педагогический процесс, как целостная система функционирует благодаря скоординированным организационным формам и методам воспитания и обучения, подходам, а также связям с образовательной средой. Педагогическая диагностика в различных способах проверки знаний, умений, навыков, определения результатов обученности, воспитанности, развитости обучающихся, являясь также
важной составляющей педагогического процесса, предопределяет критерии его эффективности: оценки знаний, умений, навыков, характеристики качеств личности, поведения, образа жизни. Таким образом, эффективность педагогического процесса как педагогической системы формирования познавательной деятельности студентов музыкального образования зависит от соответствия его содержания и организации требованиям законов воспитания, а также профессионально компетентного педагогического взаимодействия преподавателей и студентов. Исходя из этих общих выводов дидактики, опираясь на дидактические принципы единства обучения, воспитания и развития, систематичности и последовательности и рассматривая возможности педагогической
333
интерпретации исследуемой проблемы, мы предлагаем модель системного подхода к формированию и активизации познавательной деятельности студента музыкального образования в процессе музыкального образования и воспитания. Мы предполагаем, что реализация этой модели исходит из положения о цели музыкального обучения и воспитания – формирование всесторонне развитой, поликультурной личности студентов средствами казахского музыкального фольклора в интеграции всех компонентов познавательных психических процессов – мышления, чувств, воли, творческих задатков личности с учетом комплексного системного подхода с опорой
на личностно-деятельностный, индивидуально- дифференцированный, проблемно-исследовательский подходы в процессе музыкального обучения и воспитания. Эта педагогическая модель, в которой взаимодействие преподавателя и студента определяет ход педагогического процесса, на наш взгляд, отражает систему музыкального обучения, воспитания и развития обучающихся и направлена на формирование и активизацию познавательной деятельности студентов. Таким образом, обучение, формируя и активизируя познавательную деятельность студента, его мировоззрение, эстетическое и нравственное к действительности, является духовной частью воспитания. Являясь ведущим фактором развития личности, обучение ведет за собой развитие способностей, в то время как развитие расширяет возможности познавательной деятельности. Обучение закладывает основы духовности личности и ведет за собой развитие духовных интересов, потребностей, когнитивной, эмоциональной, волевой сфер личности. В такой системе, опирающейся на вышеназванные подходы, обучение, направленное на восприятие и познание «музыкально-смысловой картины мира», способствует развитию музыкальных способностей, эстетических эмоций, чувств, мышления, эстетических вкусов, приобретению осознанных музыкальных знаний, слушательских, исполнительских, творческих навыков и познавательных умений, которые при направленности воспитания на эти цели, предполагает формирование эстетических вкусов и нравственных убеждений как проявления познавательной активности студентов музыкального образования.
ЛИТЕРАТУРА 1.
Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. – М.: Педагогика, 1984. 2.
Копжасарова М.Р. Дифференциация как условие разноуровневой подготовки учащихся основной школы. – М.: Педагогика, 1969. 3.
4.
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің аға оқытушысы
334
ҰЛТТЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
The article is devoted to main issues of ethnic Psychology. Ұлттық психология әлеуметтік психология, философия, әлеуметтану, этнография ғылымдарының сабақтасуымен пайда болып, белгілі бір ұлттың немесе ұлт өкілінің психикалық даму ерекшеліктері мен заңдылықтарын зерттейтін ғылым ретінде дамыды. Ұлттық психология әр ұлт өкілдері арқылы нақтылы ұлттың психологиялық ерекшеліктерін зерттеумен айналысады. «Индивидтің ұлттық белгісі қандай болмасын жеке адам қалыптасқан жағдайының, микрортасының әлеуметтік бағытта әсер етіп, сипат алуына байланысты көрінеді»,- дейді Г.М.Андреева [1]. Этнопсихология жеке адамның дамуындағы жүріс-тұрысының қалыптасу жүйесіне этникалық ортаның әсер етуін ескере отырып, даму, қалыптасу заңдылықтарын, сонымен қатар бұл ғылым әр ұлттың, өзіндік психологиялық ерекшеліктерін анықтап, танымдық, өзіндік типологиялық айырмашылықтарын нақтылы
психологиялық әдістемелермен зерттейді. Сөйтіп, бұл ерекшелік ұлттық қарым-қатынас жүйесінде, біріккен іс-әрекет барысында қалайша әсер ететіндігін көрсетеді. Психология ғылымының негізгі принциптері ұлттық психологияның ғылым ретінде дамуының методологиялық принциптері бола алады: 1. Детерменизм принципі - ұлттық қауымның қалыптасу процесіндегі негізгі әлеуметтік факторлары болатын белгілердің себебін анықтауға мүмкіндік береді. Қандайда болмасын этнопсихологиялық феноменді көрсету үшін, оның пайда болу себебін, жағдайын анықтауға бағыт береді. 2. Гносеологиялық принципі - ұлттың пайда болуындағы ұлттық- психологиялық ерекшеліктерін көрсету үшін, оның әлеуметтік-тарихи даму ерекшелігін, бір ұлттың екінші ұлтты даралап отыруға әсер еткен белгілі экономикалық, саяси, әлеуметтік және мәдени заңдылықтардың әсер етуін ашуға мүмкіндік береді. 3. Сана мен іс-әрекеттің психологиялық бірлік принципі - қандайда болмасын іс-әрекет түрлерінің жеке адамға әсер етуін, ұлт өкілдерінің табиғат, жер ерекшеліктеріне байланысты еңбек түрлерінің ұлттық мінезіне, талғамына, тұрмыс-тіршілігіне, жүріс-тұрысына әсер етуін анықтауға мүмкіндік береді. 4. Жеке адамның көзқарас принципі этнопсихологиялық зерттеулердің қай жағын қарастырмасақ та, негізгі өкіл жеке адам екенін, ол белгілі бір қауымның мүшесі екенін естен шығармауды талап етеді. Сондықтан да оның белгілі сезімі, ойлау қабілеті, құндылық бағдары т.с.с. сипаттары бар. Ендеше, ұлт өкілі өз бойында ішкі - сыртқы
335
қайшылықтармен сабақтастықтарға толы белгілі ерекшеліктер жиынтығы болмақ. Осы принциптерге сай көтерілген ұлттық-психологиялық мәселелер этнопсихологияның зерттеу жүйесіне енеді. Г.М.Андреева «ұлттық психология» ұғымының категорияларындағы психологиялық құрылымға түсінік берді, «ұлт психологиясының құрылымы» синонимін іздестіріп, «ұлттық мінез», «ұлттық өзіндік сана», «ұлттық психология» деген терминдермен біріктіріледі. Осыны және көптеген көзқарастарды ескере отырып, этнопсихологияның негізгі категориясы ретінде ұлттық-психологиялық ерекшеліктерді аламыз. Бұл ұғым өз кеңдігімен ұлттық мотивациялық көрінісін, зерделік-танымдық, эмоционалдық, еріктік және
ақпараттық ұлттық-психологиялық ерекшеліктерді қамтуға мүмкіндік береді. Ұлттық психология ғылыми сала ретінде өзінің төмендегідей зерттеу міндеттерін жүзеге асырады: 1. Ұлт өкілдерінің ұлттық-психологиялық ерекшеліктерінің қалыптасу негізін және оған әсер ететін факторларды белгілеу. Сөйтіп, қоғамдағы саяси-әлеуметтік, экономикалық, тарихи және мәдени өзгерістердің ұлт психологиясына тікелей әсер етуін анықтау. 2. Әр ұлттың мотивациялық өрісін анықтай отырып, олардың іскерлік, бастамашылық сапаларын анықтау. 3.Ұлт өкілдерінің еңбек іс-әрекетіндегі зерделік танымының белсенділігін анықтайтын, ой-өрісінің дамуын, абстракциялық тереңдігін, ой-ұшқырлығын, зеректігін, қабылдау ерекшелігін, т.б. танымдық жүйелерін зерттеу. 4. Этникалық қауымның эмоционалдық өрісін көрсету үшін ұлттық сезімдерінің заңдылықтарын, эмоциялық кейпін анықтау және талдау. 5. Ұлттың еріктік белсенділігіне мінезінің қалыптасу негізі болатын ұлттық бағыт ерекшелігін зерттеу. 6. Ұлттық ақпараттық өріс ерекшелігін, өзара әсер етуін, қарым- қатынас сипатын зерттеу. 7. Бірнеше ұлттардың ерекшеліктерін салыстырып, ортақ немесе өзіндік айырмашылықтарды анықтау. 8. Әр ұлтқа тән белгілерді анықтап, олардың дамуына, қалыптасуына әсер ететін ортақ заңдылықтарды табу. 9. Саяси, тәрбиелік, ағартушылық, әлеуметтік және мәдени қызметтердің тиімділігін көтеруге мүмкіндік беретін ортақ ұлттық- психологиялық ерекшеліктерді есепке алуды негіздеу. 10. Оқу, әскери, еңбек іс-әрекетін саналы ұйымдастыруға негіз болатын ұлттық-психологиялық көзқарастарды зерттеу. 11. Көп ұлтты ортаға қызмет ететін немесе басқаратын адамдарға кеңестерді ұйымдастыру жолдарын көрсету.
336
12. Халықаралық қарым-қатынасты жақсарту және нығайту мақсатымен көптеген ұлттар мен халықтардың психологиясын жан- жақты зерттеу. 13. Дүние жүзіндегі ұлттардың бір-біріне саяси-әлеуметтік, экономикалық әсер етуін көрсете отырып, психологиялық және әлеуметтік дамуын анықтау, болжау. 14. Этникалық өзіндік сана-сезімнің негізгі жаңсақ нанымның пайда болу, даму, қалыптасу ерекшеліктерін зерттеп, оның жеке адам дамуына әсер етуін көрсету. Бұл міндеттер әртүрлі этнопсихологиялық тәсілдер мен әдістемелер арқылы жүзеге асады. Әдістемелерді осы бағытта қолдану да, біріншіден, ішкі және шет елдерді зерттей отырып, нақтылы аймақтық және әдіснамалық мәселелерді жоспарлау, екіншіден, ұлттық- психологиялық ерекшеліктерді нақты нені зерттеу қажеттігін белгілеу, үшіншіден, зерттеу жұмыстарын басқа да ғылымдармен байланыстыра отырып жүзеге асыру тәсілдерін тиянақты түрде сұрыптап, жүйеге келтіріп алу қажет. Әр халық өздігінен жетіле келе өзінің дәстүрін, мінез-құлқын, құндылығын, салтын және экономикалық, саяси, мәдени даму жолын тереңірек білуге тырысады. Ұлттық психологиялық мәселелерді ескере отырып, зерттеудің мақсаты, міндеттері мен болжамдарын жобалы түрде көрсете аламыз: 1. Жеке адамға жүйелі-құрылымдық көзқараспен қарауда психологиялық және педагогикалық принциптерге сүйенген отандық психологтардың тұжырымдары. 2. Ұлттық психологиялық құбылыстардың негізгі мазмұнын отандық
психологтардың, философтардың, этнографиялық ғылымдардың ашылымдары. Ұлттық психологияның зерттеу объектісі ретінде оқу
орындарындағы оқу процесі, көпұлтты мекемелер, әрұлтты жанұя т.б. өзара әсер ететін және өзара қарым-қатынас мәселелері көтерілетін орындар бола алады. Ал осы зерттеудің заты ретінде әлеуметтік- психологиялық сипаттағы ұлттық
өкілдердің, студенттердің, қызметкерлердің, жұмыскерлердің, мұғалімдердің іс-әрекетінде анықталатын ұлттық ерекшеліктер бола алады. Ұлттық психологиялық зерттеулер этникалық ортаның қарым- қатынасына, дамуына әсер ететін факторларды анықтау және ұлттық ерекшеліктердегі әлеуметтік-психологиялық сипаттардың көрінуін дәлелдеу мақсатына бағытталуы керек. Зерттеу барысындағы қойылатын болжамдар жүйесі төмендегідей болмақ: А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Пахрутдинова Ж.И. Ұлттық психологияның негізгі мәселелері
337
- ұлттық ерекшеліктерінің әлеуметтік-психологиялық сипат алуы - ұлттық өзіндік санаға; - мотивациялық-қажеттілік өрісіне; - танымдық қызығушылықтар мен құндылық бағдарына; - ақпараттық жүріс-тұрыс өрісіне; - этникалық топтармен байланысып, ұлт өкілдерінің кез келген біріккен іс-әрекетте қарым-қатынас етуіндегі өзара әсерімен, өзара әрекет етуімен анықталуы мүмкін. Ұлттық-психологиялық мәселелерді зерттеуде, оның көптеген ғылымдар сабақтастығында қаралуын естен шығармаған жөн. Ұлттық психологияның негізгі ілімі этнопсихология болып келеді. Этнопсихология ғылым ретінде нақты ғылым пәні деп әлі де есептелмейді, себебі бұл термин дүниежүзілік ғылымда әлі де толық орын таппаған [2]. ХХ ғасырда этнопсихологияның екі бағыты бар секілді деп Ресей зерттеушісі Стефаненко екі бағытын анықтайды: 1- бағыт – этнологиялық немесе мәдени-антропологиялық бағыт; 2- бағыт – психологиялық немесе “салыстырмалы-мәдени” (бұны кросс-мәдени деп те атайды) [3]. Мәдени антропология мәдени-арнаулы көзқарасқа сүйенеді, яғни, мәдени антропологтар бір ұлттың ерекшеліктерін табиғи жағдайда зерттеп, басқа мәдениеттермен салыстырмай, оның ерекшеліктерін түсінуге тырысады. Негізгі зерттеу әдіс-тәсілдері – сол ұлтқа лайықты термин аппаратын зерттеу, сол ұлттың тілінде жасалған сөздіктерді пайдаланып, оларды зерттейді, мәдениеттің элементтеріне ұлттық ерекшеліктері бойынша сипаттама береді. Психологиялық этнопсихология немесе кросс-мәдени этнопсихология әмбебап зерттеу бағытын қолданады, яғни, бірнеше ұлттардың мәдениетін салыстырмалы түрде зерттейді. Этнопсихологияның әдіснамалық принциптері - идеяларды ғылыми бағытпен түсіндіру, негізгі тану заңдылықтары мен ерекшеліктерін көптеген өкілдерінің ұлттық-психологиялық көзқарастарын зерттеу [4]. Ұлттық психологияның әдіснамасы оның заттық
өзгешеліктеріменен анықталады: адамдардың ұлттық-психологиялық ерекшеліктері; олардың пайда болуы; құру принциптері; олармен жұмыс жасау; ұлтаралық арақатынастар және басқа қоғамдық сана элементтері. Әдетте этнопсихологияның әдіснамасын үш деңгейде ажыратады: жалпы, арнайы және жеке. Жалпы әдіснама мыналарды қарастырады: 1 - бізді қоршаған дүниенің заттық мәні (заттан түзеледі); жүктеу/скачать 4,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|