Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- секіру, см
- Жаттығудан күйдің тыс кездегі өзгерісі
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Ә.ҮСЕНОВ
- This article deals with the main purpose and duty of establishing pupils aesthetics education through the muzik lesson.
- Музыкамен қозғалу.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 С.Б.АҚНАЗАРОВ
358
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің аға оқытушысы СПОРТТЫҚ МЕТРОЛОГИЯДА СПОРТТЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРДЫ БАСҚАРУ ПРОЦЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ В этой статье рассматриваются теоретические основы в процессе управления спортивных упражнений в спортивной метрологии. The article deals with some theoretical principles of management process of physical exercises in sports metrology.
«Метрология» сөзі ежелгі грек сөзінің «өлшеу туралы ғылым» дегенді білдіреді (метроле - өлшем, логос – ғылым). Жалпы метрологияның негізгі міндеті өлшемнің бірлігі мен дәлдігін қамтамасыз ету болып табылады. Ғылыми пән ретінде спорттық метрология жалпы метрологияның бөлімін білдіреді. Спорттық метрология пәнінің негізі - спорттағы бақылау мен өлшем болып табылады. Спорттық метрология пәнінің мазмұнына мына төмендегілер кіреді: 1)
спортшының көңіл-күйін, жаттығу көлемін, қимылдарды орындау тәсілін, спорттық нәтижелер мен жарыс кезіндегі спортшылардың мінез-құлықтарын бақылау; 2)
бақылаудың осы бағыттарының әрбірінде алынған мәліметтерді салыстыру, оларды бағалау мен талдау.
Бұл бөлімнің міндеті – оқырманды басқару (кибернетика) туралы ғылымда кеңінен пайдаланатын терминологиямен таныстыру.
Басқару деп ғылымда тілеген жай-күй жүйесін аударуды атайды. Жүйе деп бір тұтастықты құрайтын қандай да бір элементтер жиынтығын атаймыз. (адамның жүрек-қан тамыр жүйесі, спортшының ағзасы, «шәкірт-жаттықтырушы» жүйесі, спорттық секциясы, спорттық клуб, спорттық қоғам және т.б.). Бір типті жүйелерге: түрлі спортшылардағы жүрек-қан тамыр жүйесі жатады. Жүйенің қандай да бір қасиетін сипаттайтын шама өзгермелі жүйе деп аталады. Кез келген нақты жүйе өзгерменің үлкен санымен сипатталады.
Жүйенің күйі мағыналардың жиынтығының оның айтарлықтай өзгермелі жүйесімен анықталады. Оны координат жүйесіндегі нүкте түрінде графикамен бейнелеу ыңғайлы. Егерде №1 суреттегідей бір орында тұрып жүгіру нәтижелері мен жүгіру жылдамдығының көрсеткіштерін көрсетсек, бұл кезде спортшы күйінің көрнекі бейнелеуін аламыз [1].
1-сурет. Спортшының жай-күйін графикалық бейнелеу. Жай-күйі екі көрсеткішпен сипатталады: жүгірудің ең жоғары жылдамдығы мен бір орында тұрып ұзындыққа секіру нәтижелері. А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Ақназаров С.Б. Спорттық метрологияда спорттық жаттығуларды басқару процесінің теориялық...
Ұзындыққа
359
секіру, см 300
спортшының
280
бастапқы күйі
кейінгі күйі 260
240
220 Жаттығудан күйдің тыс кездегі өзгерісі
200
7 8 9 10
Графикада бейнеленген нүкте репрезентативті деп аталады. Егерде суретшіде қандай да бір өлшемді өлшеген болса, бұл кезде үш өлшемді график құрған болар едік. Өзгермелі жүйелер бейнеленген кеңістік осы жүйенің күйінің кеңістігі деп аталады. Бұл терминология өзгермелі жүйелердің саны үштен көп және тікелей график құру мүмкін болмаған кезде де сақталады. Жүйенің күйі біз қалаған түрде өзгеруі үшін оған қандай да бір әсер ету керек. Бұл әсер ету басқару деп аталады. Басқарылатын жүйе екі бөлімнен тұрады; а) басқарылатын; ә) объектілерді басқаратын бөлім: объектіні басқарушы ----------------- → басқарылатын объект (басқарылатын қондырғы) ← ------------------- (басқару объектісі) кері байланыс
Адамда мысалы, басқару орталық нерв жүйесімен жүзеге асырылады, ал объектіні басқарушы ролін кез келген орган немесе организмнің, яғни ағзаның жүйесі атқарады. Басқарылатын және объектілерді басқарушы әрдайым байланыстармен қосылған. Тік байланыс деп объектіні басқарушыдан басқару объектісіне баратын байланыс, ал кері байланыс деп – басқару объектісінен қондырғыны немесе органды басқарушыға қарай жүретін байланысты атайды.
Спортшылар ұжымын басқару жүйесіндегі тікелей байланысқа басшылардың бұйрықтары мен жарлықтары, жатса ал кері байланысқа – басшыларға ұжымның түрлі бөлімшелерінен істің мән-жайы туралы келіп түсіп жатқан мәліметтер.
Күрделі жүйелерді сәтті басқару кері байланыстың болуы кезінде ғана мүмкін болады. Олар басқару объектісінің күйін анықтауға мүмкіндік А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Ақназаров С.Б. Спорттық метрологияда спорттық жаттығуларды басқару процесінің теориялық...
360
береді. Өзгермелі жүйенің нақты мағынасы мен болу керек мағыналары арасындағы айырма келіспеушілік деп аталады. Мысалы, егерде жаттықтырушы шәкірті қыркүйекте 120 кг штанганы иығында ұстап тұрып, дізерлей алады деп жоспарласа, ал шын мәнінде, ол салмағы 100 кг штанганы иығында ұстап тұрып дізерлеп отыра алады, айырмасы 120- 100=20 кг. Осындай келіспеушілік кезінде басқарушылар қажетті өзгерістер енгізеді. Оларды коррекция, яғни, түзету, түзету енгізу деп атайды.
Басқару объектісінің күші туралы ақпаратты жинау және оның шын мәніндегі күйін болу керек күйімен салыстыру бақылау деп аталады. Басқару жүйесіндегі кері байланыстар басқарылатын объектіге бақылау жүргізуді қамтамасыз етеді [2].
Спорттық жаттығуды дене тәрбиесі сияқты басқару процесі ретінде қарастыруға болады.
Уақыттың әр сәтінде адам белгілі күйде болады. Бұл күй мына төмендегілерді анықтайды: - денсаулықты яғни: а) өмір сүру көрсеткіштерінің нормаға сәйкес келуін; б) адам ағзасының сыртқы қолайсыз әсерге төзу дәрежесі; - дене құрылысы; - физиологиялық күйінің жағдайы, әсіресе қозғалыс қызметін: а) белгілі бір қимылдарды орындау мүмкіндігі; б) қозғалыс сапасының деңгейі.
Спорттық жаттығудағы басқарудың күрделілігі мынада, біз спорттық нәтижелердің өзгеруін тікелей басқара алмаймыз. Іс жүзінде жаттықтырушы спортшының әрекетін, мінез-құлқын ғана басқара алады: ол спортшыға жаттығулардың белгілі бір бағдарламасын тапсырады және оның дұрыс орындалуын, дұрыс қимыл тәсілін орындағанын басқара алады.
Жаңа екі термин енгіземіз. Ағзадағы дене шынықтыру жаттығуларын орындау кезінде болатын өзгерістер жедел жаттығу әсері деп аталады. Шаршаған кездегі жедел жаттығу әсері спорт нәтижелері мен жұмыс қабілетінің төмендеуіне байланысты болады. Ал, ағзадағы көптеген жаттығу сабақтарының нәтижелерін қосу нәтижесінде болатын өзгерістер кумулятивті жаттығу әсері деп аталады. Жаттығу процесін дұрыс құрған кезде оның әсері спорттық нәтижелер мен жұмыс қабілетінің артуынан көрінеді.
Сонымен, спорттық жаттығуда себептер мен салдардың мына төмендегідей бірізділігі болады:
Спортшының әрекеті (мінез-құлқы) → жедел әсер → кумулятивті әсер (нәтиже). Бұл схемадан біз спортшының мінез-құлқына әсер ете отырып, соңғы нәтижеде өзіміз қалаған нәтижемізге қол жеткіземіз. Мысалы, жүйріктік төзімділікті дамыту үшін жаттықтырушы оған 300 м-ге 6 рет белгілі бір А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Ақназаров С.Б. Спорттық метрологияда спорттық жаттығуларды басқару процесінің теориялық...
361
жылдамдықпен, демалып алып жүгіріп өтуді ұсынады, яғни жаттықтырушы спортшының мінез-құлқын басқарады. Осы жүктемені орындау нәтижесінде спортшының ағзасында кейбір физиологиялық алға жылжулар – жедел жаттығу нәтижесі өзгеріске ұшырайды.
Спортшының мінез-құлқын жаттықтырушы емес, спортшының өзі басқарады. Жаттықтырушы спортшыға ол орындай алатын, мүмкін орындай алмауы да мүмкін нұсқаулар береді. Спортшы жаттықтырушының барлық нұсқауларын орындауға ұмтылуды делік. Бұл кезде басқару схемасы мына төмендегіше болады: Жаттықтырушы → спортшы → мінез-құлық.
Спорттық жаттығудағы басқару спецификасының мәні мынада, біз өзін-өзі басқару жүйесіне яғни спортшының ағзасына әсер етуге әрекет жасаймыз. Мұны мына схемамен көрсетеміз:
Мінез-құлық → жедел нәтиже → кумулятивті нәтиже. Жаттықтырушыға қарай баратын кері байланыстармен ғана шектелетін болсақ, ол кезде байланыстардың түрлі типтерінің төртке бөліп алып қарауға болады, олар педагогикалық бақылаудағы төрт түрлі бағыттарға сәйкес келеді:
1) Спортшыдан алынған мәліметтер (көңіл-күйі туралы, өзін сезінуі т.б.).
2) Спортшының мінез-құлқы туралы (қандай жаттығу тапсырмаларын орындауы, қандай тәсілдері).
3) Жедел жаттығу нәтижесі туралы мәліметтер. 4) Кумулятивті жаттығу нәтижелері туралы мәліметтер.
Басқару схемасының мынадай түрі болады: Жаттықтырушы → спортшы → мінез–құлық→жедел нәтиже→ кумулятивті нәтиже.
Бақылау өлшеуден басталады. Және де жеті рет өлшеп, ең негізгі ақпаратты көрсеткіштерді таңдау керек. Спорттық жаттығу шын мәнінде басқарылатын процесс болсын десек, ол кезде жаттықтырушы объективті өлшеу нәтижелерін есепке алып, шешім қабылдауы тиіс [3].
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Әбділлаев Ә.К., Оңалбек Ж.К. Дене мәдениетінің ілімі және әдістемесі. Түркістан-2004. 2.
Уаңбаев Е.К. Дене тәрбиесінің негіздері. Алматы, «Санат» 2000. 3.
Әбділлаев Ә.К., Мұхамеджанов Б.Қ. Дене мәдениеті. Түркістан. Тұран 2008.
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің аға оқытушысы
362
МУЗЫКА САБАҒЫ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭСТЕТИКАЛЫҚ БІЛІМІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
музыки. This article deals with the main purpose and duty of establishing pupils aesthetics education through the muzik lesson.
Өскелең ұрпақты эстетикалық мәдениетке тарту, жеке тұлғаны жетілдіру - әрқашан білім берудің маңызды мақсаты болған және бола бермек. Қазіргі таңда мәдениет пен өнер баланың тұтас әлемді қабылдауы, әлемді сезінуі мен әлемді түсінуін дамытудың көзі мен басты амалының бірі болып табылады. Эстетикалық тәрбие берудің мақсаты – оқушының көркем-эстетикалық мәдениетін қалыптастыру. Оның негізгі міндеттерінің бірі - оқушының эстетикалық талғамын, қызығушылығы мен қажеттілігін дамыту; оның эмоционалды, шығармашылық жақтары – ұлттық мәдениет пен дәстүрдің құнды жақтарына араласу, моральдық – эстетикалық құндылықтарын қалыптастыру. Егер оқу пәндерінің рөлі туралы сөз қозғасақ, онда бүгін әлеуметтік тапсырыс тұрғысынан ең маңыздысын, яғни тұлғаны дамытудағы туындаған күрделі мәселені шешетінін айтуымыз қажет. Ал ол адам танушы пәндер, яғни әлемге қатынасты, сезім мен ойдың бірлігіне жеткізетін, шығармашылық қиялдарын дамытатын өнер пәндері: әдебиет, музыка, бейнелеу өнері, хореография, театр, т.б. Музыкалық-эстетикалық тәрбие мен білім беру мәселесі – қазіргі музыкалық педагогикадағы өзекті мәселенің бірі.
Музыка сабағында мақсатты түрде оқушылардың түсіне білу, музыкалық өнер көріністеріне құрмет көрсету, эмоционалдық жағын, көркем шығармашылық қабілеттерін дамытудың негізінде оқушы тұлғасының белсенділігін арттыруға бағытталады. Жалпы білім беретін мектепте музыка пәні бойынша бағдарламаның негізгі мақсаты – оқушының рухани мәдениетінің негізі болғандықтан, оның музыкалық мәдениетін қалыптастыру болып табылады. Оның негізгі міндеттері: -
оқушылардың халықтық, классикалық, қазіргі музыканың көрнекті үлгілерімен таныс болуы; -
сезімдерге тәрбиелеу; -
оқушылардың айту үні, ырғағы мен тыңдау музыкалық қабілеттерін дамыту;
-
оқушылардың шығармашылық қабілеттері, эмоциясын дамыту. Сабақтағы әрекеттердің негізгі түрлері: -
Музыкалық сауаттылықты меңгеру; -
Музыканы тыңдау; -
Вокалды-хор жұмыстары; А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Үсенов Ә. Музыка сабағы арқылы оқушылардың эстетикалық білімін қалыптастыру
363
-
Суырыпсалушылық; -
Музыкамен қозғалысқа түсу [1]. Музыкалық сауаттылық. Бастауыш сыныпта музыка бойынша білімнің қарапайым түрін меңгеру, музыкалық сауаттылыққа баулу жұмыстары жүреді. Музыкалық сауаттылық маңызды құрамдас бөлігі ноталық сауаттылық болып табылады, яғни нота бойынша (сольфеджио) қарапайым әндерді айта білу, нақты және мәнерлі дауыс сазын шығару болмақ. Ырғақ сезімдерін дамытумен қоса оқушының ұзақтылықтың қарапайым мөлшерлері мен байланысын игерту жүргізіледі.
шығармаларды, вокалды хор мен аспапты пайдалана білуі, оқушының көзқарасын кеңейтіп, түрлі көркем музыкалық образдарды енгізудің белсенділігін арттырып, тыңдау мәдениетін қалыптастырады. Музыкалық мәнер тәсілдерінің ерекшеліктері туралы әңгімелеу қажет.
сүйене отырып, олар орындай алу үшін ән сала білу әрекетінің сан түрлілігі мен байлығын ашып көрсету; ән салу ережелері мен дауысты қорғау ережелерін таныстыру (шынайы түрде ән салу, үнге жеңіл қысым жасау, ән салғанда дұрыс дем алу, өзін және басқаларды тыңдау); дирижер - сүйемелдеушінің қимылдарын түсінуге, хормен айтуға үйрету; дауыс үнінің жеке тембрінің әдемілігін сақтау, таза, жарқын қарқынды шығару, гармонды ести алу қабілеттерін дамыту; бастауыш сынып оқушыларының диапазоны до1-ре 2; сүйемелдеумен айтып үйрену және сүйемелдеусіз (а сареlla) айтып үйрену [2].
жүргізгенде вокалды, ырғақты, қозғалғыштық суырыпсалма әдісі пайдаланылады. Суырыпсалушылық музыкалық-шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашады. Суырыпсалу арқылы оқушы тапсырылған тапсырманы орындауға тырысып, музыкалық мәнерлілік элементтерін меңгереді. Музыкамен қозғалу. Музыкамен қозғалу оқушының ырғақты сезінуін, музыкалық күйді қағып алу қабілетін, түрлі мәнерлі музыкалық тәсілдерді, темпті, қозғалысты жылдамдату, баяулатуды біліп, үндестіктің қарқынын көтеру мен баяулату, әуеннің мінездемесін беру, шығарма құрастыруға үйренеді. Әрбір оқу жылында музыканың өз ерекшелігі мен музыкалық тәрбие беру міндеттерін шешетін тақырыптар алынады. Осы тақырыптар бойынша әр сыныпта оны жүйелі түрде қайталап, мазмұнын түсіндіру үшін материал жинақталады.
Сонымен эстетикалық тәрбие берудің кешенді жүйесі бойынша музыкалық білім берудің бірінші сатысында мақсатты түрде балалардың әсемдікті сезініп, түсінуін, өнер көріністерін бағалап құрметтеу, ләззат алуын іске асырады. Бұлардың барлығы жалпыға бірдей білім беретін мектеп оқушыларының шығармашылық тұлғасын қалыптастыруға ықпал етеді.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Алматы: Атамұра. 2-басылымдары, 2001-2004. 2.
Кабалевский Д.Б. Музыка туралы әңгіме. Алматы: Мектеп, 1989. А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
364
Старший преподаватель Каршинского государственного университета Ф. АБДУКАДИРОВА Логопед-преподаватель сад-школы РОЛЬ И МЕСТО ИСПОЛЬЗОВАНИЯ МУЛЬТИМЕДИА В ДЕТСКИХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ Бұл мақалада балабақшаларда мультимедианы пайдаланудың орны мен рөлі қарастырылады. This article deals with role and place of using multimedia in children’s educational institutions. Мультимедиа-технологии являются одним из наиболее перспективных и популярных направлений информатики. Они имеют целью создание продукта, содержащего «коллекции изображений, текстов и данных, сопровождающихся звуком, видео, анимацией и другими визуальными эффектами (Simulation), включающего интерактивный интерфейс и другие механизмы управления». Данное определение сформулировано в 1988 году крупнейшей Европейской Комиссией, занимающейся проблемами внедрения и использования новых технологий [1]. Итак, мультимедиа означает объединение нескольких способов подачи информации - текст, неподвижные изображения (рисунки и фотографии), движущиеся изображения (мультипликация и видео) и звук (цифровой) - в интерактивный продукт.
Компьютер значительно расширяет возможности предъявления учебной информации, позволяет усилить мотивацию ребенка. Применение мультимедиа технологий (цвета, графики, звука, современных средств видеотехники) позволяет моделировать различные ситуации и среды. Игровые
компоненты, включенные в мультимедиа программы, активизируют познавательную деятельность детей и усиливают усвоение материала. При
условии систематического использования мультимедиа обучающих программ в учебно-воспитательном процессе в сочетании с традиционными методами обучения и педагогическими инновациями значительно повышается эффективность обучения детей с разноуровневой подготовкой. При этом происходит качественное усиление результата образования вследствие одновременного воздействия нескольких технологий [2]. Развитие средств мультимедиа открывает для сферы обучения принципиально новые дидактические возможности. Так, системы интерактивной графики и анимации позволяют в процессе анализа изображений управлять их содержанием, формой, размерами, цветом и другими параметрами для достижения наибольшей наглядности. Эти и ряд
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|