Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады

329 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Мавленова Г.О.
 
Проблемы теории и практики усыновления (удочерения) в Республике Казахстан... 
 
 
Басин Ю.Г., Диденко А.Г., значительный объем семейно правовых аспектов 
обычного  права  казахов  есть  в  трудах:  Зиманова  С.З.,  Кенжалиева  З.Ж., 
Созакбаева  С.У.,  современных  российских  авторов  по  семейному  праву 
Анисимова  В.,  Антокольской  М.В.,  Кузнецовой  Л.М.,  Нечаева  А.М., 
Пчелинцева Л.М. и др. 
Для  того,  чтобы  найти  верный  подход  к  рассмотрению  усыновления 
(удочерения)  в  Казахстане,  следует  обратить  внимание  на  общую 
характеристику  обычного  права  казахов.  Чокан  Валиханов  впервые  дал 
оценку казахскому обычному праву [4]. 
Гуманистические  идеи  содержатся  во  многих  нормах  обычного  права 
казахов.  К  их  числу  следует  отнести  принцип  родовой  экзогалии  - 
нормативное  запрещение  вступать  в  брак  с  близкими  по  крови 
родственниками по восходящей и нисходящей прямой линии [5]. 
Усыновление  (удочерение)  как  явление,  предшествующее  современным 
отношениям  усыновления  (удочерения)  в казахском  обществе  существовало 
в  различных  формах.  Одна  из  них  неразрывно  связано  с  институтом 
аменгерства, это попечительство над детьми оставшимся без отца или обоих 
родителей.  
Чтобы  оставить  детей  умершего  мужчины  для  рода  применялось 
аменгерство, то есть выходить замуж за брата мужа. Брат умершего в этом 
случае выступал в качестве родного отца его детей [6]. 
Проблема  была  в  том,  что  не  урегулировались  обычным  правом  те  же 
отношения,  такие  как  после  свадьбы  брат  (отчим)  становился  полностью 
властным  над  ребенком  умершего  брата,  усыновление  (удочерение) 
происходило  в  присутствии  родителей  или  двух  свидетелей.  Переход 
усыновляемого  (удочеряемой)  в  юрту  усыновителя  (удочерителя)  считался 
моментом  юридического  прекращения  власти  родителей  и  возникновения 
власти усыновителя (удочерителя). 
В  ХІХ  веке  усыновление  (удочерение)  в  русском  праве  стало 
допускаться,  но  с  некоторыми  ограничениями.  В  частности  усыновленный 
(удочеряемая)  не  получал  прав  дворянства,  если усыновитель  (удочеритель) 
был  дворянином.  Так  же  он  не  был  вправе  носить  фамилию  усыновителя 
(удочерителя)  без  специального  разрешения  царя.  Право  наследования 
усыновленного (удочеренной) простиралось лишь на благоприобретенное, но 
не на родовое имущество усыновителя [7].  
В  кодексе  законов  о  браке,  семье  и  опеке  РСФСР  от  12  ноября  1926  г. 
была  самостоятельная  глава  об  усыновлении  (удочерении)  –  ст.ст.57-67.  В 
1917  году  во  Франции  был  издан  закон  «Об  усыновленных  (удочеренных) 
государством  приемышах,  детях  нации».  В  Италии  1917  году  9  июня  был 
принят закон «О покровительстве и поддержке сиротам войны». 
 

330 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Мавленова Г.О.
 
Проблемы теории и практики усыновления (удочерения) в Республике Казахстан... 
 
 
8  сентября  1943  года  был  принят  Указ  Президиума  Верховного  Совета 
СССР  «Об  усыновлении».  Усыновителю  было  предоставлено  право 
присваивать  фамилию  и  отчество  по  своему  имени.  С  1  октября  1968  года 
были введены в действие основы гражданского законодательства Союза ССР 
и Союзных Республик «О браке и семье» [8]. 
Кодекс «О браке и семье» Казахской ССР был принят 6 августа 1969 г. В 
главе  15  говорится,  что  усыновленными  (удочеренными)  могут  быть  не 
только  дети  сироты,  но  и  дети,  которые  хотя  и  имеют  родителей,  но  не 
получают  от  них  ни  воспитания,  ни  заботы  и  не  могут  расчитывать  и  в 
дальнейшем. 
В области международного права приняты 3 документа, которые имеют 
непосредственные отношения к рассматриваемой нами проблеме.  
Один  из  них,  это  Декларация  о  социальных  и  правовых  принципах, 
касающихся  защиты  и  благополучия  детей,  которая  была  принята 
Генеральной Ассамблеей 03.12.1986 г. Второе – Конвенция о правах ребенка 
20.11.1989 г.  
Третье  –  Гаагская  конвенция  «О  защите  детей  и  международном 
сотрудничестве  в  области  межгосударственного  усыновления  (удочерения)» 
1993 г. 
Конституция  РК  1995  года,  ориентируясь  на  основные  международные 
правовые  документы,  правозгласила  высшей  ценностью  человека  и  его 
жизнь,  права  и  свободы.  В  связи  с  этим  22  октября,  1993  г.,  был  принят
 
кодекс  «О  браке  и  семье».  Принятый  закон  регулирует  семейно-брачные 
отношения  конституционными  положениями,  которые  провозглашают 
защиту государством брака и семьи, материнство и детства. 
Это позволяет судить о том, что в современный период семейное право 
не  превратилось  сугубо  в  отрасль  частного  права,  а  семейные  правовые 
отношения  сочетают  в  себе  личные  и  общественные  начала.  Статья  27 
Конституции  РК  провозглашает  также  заботу  о  детях  и  их  воспитании 
естественной  обязанностью  родителей  [9].  В  содержании  данной  нормы 
проявляются  соотношения  прав  родителей  по  происхождению  и 
претендующих  на  усыновление  родительских  отношений  в  соответствии  с 
нормами об усыновлении и (удочерении). 
В данный момент действует Закон «О браке и семье» от 17 декабря 1998 
года,  где  предусмотрены  нормы  и  правила  усыновления  (удочерения).  Оно 
есть 
установление 
между 
лицами, 
фактически 
не 
связанными 
происхождением друг от друга таких же правоотношений, какие существуют 
между  родителями  и  детьми  [10].  В.А.Тархов  определяет  усыновление  как 
акт гражданского состояния, приравнивающий усыновителя и усыновленного 
с его потомством к родственникам по происхождению [10]. 
 

331 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Мавленова Г.О.
 
Проблемы теории и практики усыновления (удочерения) в Республике Казахстан... 
 
 
Усыновление  (удочерение)  –  это  правовой  институт.  Вследствие  того, 
можно  сделать  вывод:  усыновление  (удочерение)  оформляется  юридическим 
актом, с учетом требований закона и влечет предусмотренные законом правовые 
последствия. 
Усыновление 
(удочерение) 
также 
может 
осуществлять 
определенный вид фактических общественных отношений. 
В заключении проблем теории об усыновлении (удочерении), хотелось бы 
предложить  несколько  рекомендаций.  В  положение  об  органах  опеки  и 
попечительства  следует  ввести  нормы  более  обстоятельно  определяющие  его 
функции органа опеки и попечительства должны заключаться в следующем: 

 
В обеспечении охраны и защиты прав и интересов несовершеннолетних, 
находящихся на любом воспитании недееспособных лиц; 

 
В  постоянном  текущем  контроле  за  соблюдением  семейно  брачного 
законодательства членами семей, опекунами, попечителями и другими лицами; 

 
В  принятии  оперативных  мер  и  решений,  направленных  на  устранение 
нарушений прав и интересов перечисленных лиц;  

 
В  привлечении к  ответственности  лиц,  совершивших  правонарушения  в 
отношении несовершеннолетних, недееспособных. 
При  усыновлении  ребенка  его  отчимом  или  мачехой  в  соответствии  с 
пунктом  3  статьи  82  Закона  заключение  органа  опеки  и  попечительства  об 
обоснованности  и  соответствии  усыновления  интересам  усыновляемого  не 
требуется.  С  этим  нельзя  не  согласиться,  ведь  в  законе  говориться  в  общих 
чертах, а не в частности. В практике бывают моменты, когда сами же сотрудники 
опекунства и попечительства осматривая место проживания усыновителя, часто 
не  замечают,  что  не  все  отношения  складываются  хорошо  с  усыновленными 
детьми. В связи с этим органы опеки и попечительства должны точно определить 
и дать характеристику будущей семьи ребенка соответственным органам.  
 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1.
 
Законы  Хаммурапи  царя  Вавилона.  Хрестоматия  по  Всеобщей  истории  государства  и  права: 
Учеб. пособие, сост. В.Н.Садиков /Под ред. З.М. Черниловского. Москва: Гардарика, 1998. 
2.
 
Загорский А.И. Курс семейного права. Москва: Одесса, 1909. 
3.
 
Созакбаев  С.  Социально-нормативные  содержания  обычного  права  казахов.  Алматы:  Жеті 
жарғы, 1989. 
4.
 
Зиманов С. Общественный строй казахов. Алматы: Жеті жарғы, 1989. 
5.
 
Жаштова А.С. Развитие семейно брачных отношений в Казахстане. Алматы: Жеті жаргы, 1971. 
6.
 
Бошко В.И. Очерки советского семейного право. Киев, 1952. 
7.
 
Конституция РК. Алматы: Жеті жарғы, 1995. 
8.
 
Сулейменов М.К., Мынбаев К.Е. Семейное право. Алматы: Жеті жарғы, 1989.  
9.
 
Тархов В.А. Советское семейное право. Саратов, 1963. 
10.
 
Веберс Я.Р. Сущность и правовые последствия усыновления. Москва: Одесса, 1968. 
 
 
 
 
 
 
 
 

332 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
Е.СЕЙСЕНОВ  
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистранты
 
 
ПАРЛАМЕНТ ПАЛАТАЛАРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ 
МЕХАНИЗМДЕРІ  
 
В  этой  статье  рассмотрены  проблемы  в  отношении  законодательств  Палат  Парламента 
Республики Казахстан. 
 
The  article  deals  with  some  matters  regarding  the  legislation  of  Chambers  of  Parliament  in  the 
Republic of Kazakhstan. 
 
Заң  жобаларын  Парламент  комитеттерінде  қарау  заң  шығару 
процесінің  ең  маңызды  кезеңі  болып  табылады.  Алайда,  Парламенттік 
комитеттердің  рөлі  бұл  процестерде  көп  жағдайда  мемлекеттік  басқару 
нысанына  байланысты.  Сайып  келгенде,  парламенттік  республикаларда 
мұндай  комитеттердің  рөлі  айтарлықтай  емес,  сондықтан  заң 
шығарушылық ісін үкімет пен оның мекемелері қолына алып, өздері жүзеге 
асырады. 
Ал  президенттік  республикаларда  Парламент  комитеттерінің  рөлі  өте 
күшті  болады.  Оның  іс  жүзінде  заң  шығару  қызметіне  байланысты 
мәселелерді  әр  түрлі  атқарушы  өкімет  органдарымен  бірлесе  отырып, 
өздері шешеді. 
Заң  жобаларын  палатада  қабылдау.  Заң  жобаларын  енгізіп,  өздері 
қарағанда,  әдетте,  әр  бабын  жеке  дауысқа  салып  барып,  ол  заңды  палата 
қабылдайды.  Бұл  сол  заңды  басқа  палатаға  берер  алдындағы  қорытынды 
саты болып табылады. Палата заңды өздері енгізіп, қуаттағаннан кейін, заң 
жобасы енді қарау үшін басқа палатаға жіберіледі. 
Әрине,  бұл  арада  біз  заң  жобаларын  басқа  палатаға  беру,  онда  оны 
қарау тек бикамералық парламентке ғана қатысты екенін айтқанымыз жөн 
(өйткені,  бір  палаталы  парламентте  билл  қабылданған  соң,  парламент 
санкция  мен  промульгация  алу  үшін  мемлекет  басшысына жібереді  (яғни, 
мемлекет басшысының қол қоюымен ресми органда жариялау үшін). 
Көптеген  шетелдерде  парламент  тарапынан  заң  жобасы  (билл) 
түпкілікті қабылдануы үшін бұл жобаны парламенттің екі палатасы бірдей 
мақұлдауы тиіс. Ал, егер екі Палата арасындағы келіспеушіліктер есебінен 
заң жобасы (билл) қабылданбаған жағдайда, оны реттеудің әр түрлі әдістері 
бар. Олардың арасынан төмендегі әдістерді айта кеткеніміз жөн [1.114]. 
Желқайық  (челнок)  әдісі.  Бұл  әдіс  бойынша  таласты  заң  жобасы  бір 
палатадан екінші палатаға, олар өзара тіл табысып, бірінің пікіріне екінші 
тарапы қосылғанша, не болмаса заң жобасы түпкілікті кері қайтарылғанша, 
қайта-қайта жіберіле береді (Аргентина, Боливия, Венесуэла). 
Келістіруші  комитеттер  әдісі.  Бұл  әдіс  бойынша  консенсусқа  жету 
реттері  таласты  заң  жобасы  бойынша  палаталарда  жүзеге  асырылмайды, 
бірақ олардың ерекше пікірлерін еске ала отырып, өздері құрған 
келістіруші  

333 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Сейсенов Е. Парламент палаталарының құқықтық шығармашылық механизмдері  
 
 
органдар  арқылы   шешіледі  (мысалы,  АҚШ-та   екі    палата    төрағалары 
тепе-теңдік негізде келістіруші комитет құрады). 
Заң  шығару  процесінің  қорытынды  сатысына  парламент  қабылдаған 
заңдарды  санкциялау  мен  промульгациялау  жатады.  Бұл  реттер  мемлекет 
басшысы тарапынан заңмен көрсетілген мерзім ішінде жүзеге асырылады. 
Егер  де  парламент  өздері  қабылдаған  заңды  шұғыл  деп  тапса,  онда  бұл 
процестің  жылдамдатылуы  мүмкін.  Мұндай  жағдайда,  әдетте,  қабылдаған 
заңның,  қашан  күшіне  енетінін  заңның  өзі  анықтайды.  Көптеген  шет 
елдерде қаржылық заңдар парламент қабылдаған күннен бастап-ақ күшіне 
ене береді. 
Сөзімізге дәлел ретінде Италия Конституциясының 73-бабын мысалға 
келтірейік.  Онда  мынадай  ереже  бар:  заңдар  республика  перзиденті 
тарапынан  бекітілген  күнінен  бір  ай  ішінде  қол  қойылып,  күшіне  енеді. 
Егер  палата  заңды  шұғыл  деп  жарияласа,  онда  ол  заң  көрсетілген 
мерзімінде қол қойылып бекітіледі. Сөйтіп, ол заң тоқтаусыз жарияланады, 
егер  заңның  өзі  басқа  мерзімді  көрсетпесе,  онда  он  күн  өткенде  күшіне 
енеді.  
Қазақстан Республикасының Конституциясында Парламент қызметінің 
негізгі  тәртібі  белгіленген.  Оның  қызметінің  түрлері  Республика 
Парламенті  мен  оның  Палаталарының  регламентінде  бейнеленген.  Негізгі 
актіге  сәйкес  Парламент  тұрақты  негізде  жұмыс  істейтін  орган  болып 
табылады.  Оның  өкілеттігі  бірінші  сессиясы  ашылған  сәттен  басталып, 
жаңадан сайланған Парламенттің бірінші сессиясы жұмысқа кіріскен кезде 
аяқталады.  Парламенттің  әрбір  Палатасы  өз  қызметі жөніндегі ішкі  тәртіп 
мәселелерін  дербес  шешеді.  Палаталардың  бірлескен  және  бөлек 
отырыстары  ашық  болады,  ал  регламенттерде  көзделген  жағдайларда 
жабық отырыстар да өткізілуі мүмкін. 
Парламент  қызметінің  басты  қызметі  шығармашылық  болғандықтан, 
оның  заң  шығару  процесінің  үлкен  мәні  бар.  Заңдарды  қабылдау  және 
қарау,  жариялау  ерекше  тәртіппен  жүргізіледі.  Заң  шығару  процесінде 
заңдардың заңды күшіне енуі үшін, оның бірнеше сатылы болып бөлінуінің 
мәні ерекше. Заң шығару процесінің сатыларына тоқталмас бұрын алдымен 
құқықшығармашылық  ұғымы  туралы  түсініктерді  бере  кеткенімізді  жөн 
деп санаймыз. 
Құқық нормаларын жасауға, оның қабылдану мен бекітілуіне адамдар 
қатысады, яғни олардың саналы қызметтерінің тікелей жемісі деуге болады. 
Тарих  қойнауына  көз  салсақ,  құқық  жасаушылықтың  пайда  болуы 
мемлекеттің  шығуымен  тікелей  байланысты.  Алғашқы  қауымдық 
құрылыста  қоғамдық  қатынастар  әдет-ғұрып  нормаларымен  реттеліп 
отырған  болса, 
мемлекет  қалыптасқаннан  кейін  қоғамдағы әлеуметтік
 
шиеленістерді   реттеуге   әдет-ғұрып   нормаларының    күші    жетпеді,
  

334 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Сейсенов Е. Парламент палаталарының құқықтық шығармашылық механизмдері  
 
 
дәрменсіздік танытады. Осы кезеңдерде мемлекеттің құқықшығармашылық 
қызметі  пайда  болып,  оның  қоғамдық  қатынастарды  реттеуі  тиімді  болуы 
үшін  барлық  халыққа  міндетті  құқық  нормаларын  қабылдайды,  олардың 
орындалуын қатаң талап етеді. Осылай эволюциялық, революциялық даму 
барысында  құқықшығармашылық  мемлекет  және  құқық  теориясының 
үлкен және күрделі саласына айналды. 
Құқық  жасаушылық  дегеніміз  мемлекеттің  қоғам  мүддесіне  сай, 
қоғамдық  қатынастардың  қажеттілігіне  байланысты  халықтың  еркін, 
идеяларын,  талаптарын  заңға  және  басқа  нормативтік-құқықтық  актілерге 
айналдыруда жасалатын арнайы қызметі [2.130]. 
Профессор  С.С.Алексеев  негіздеме  түрінде  былай  дейді:  «Құқықтық-
шығармашылық  принципті  түрде,  сол  уақытта  басталады,  қашан  қоғам 
дамуындағы  талаптар  белгіленеді,  тікелей  әлеуметтік  құқық  қалыптасса, 
құқықтық  жаңалықтардың  қажеттігі  шегіне  жетсе,  тек  осы  негізде  ғана 
құқық құру процесіне міндетті органдар кіріседі» [3.152]. 
Біздің пікірімізше, құқық шығармашылық – бұл құзыретті органдардың 
заң  нормаларын  қабылдауға,  өзгертуге  және  жоюға  байланысты  арнайы 
қызметі болып табылады. Оған төмендегіше сипаттамалар беруге болады: 
-
 
Ол – белсенді, мемлекеттік, шығармашылық қызмет; 
-
 
оның  нәтижесі  –  нормативтік  актілерден  көрініс  тапқан  заң 
нормалары; 
-
 
қоғамды  басқарудың  маңызды  құралы;  мұнда  оның  даму 
бағдарламасы мен маңызды жүріс-тұрыс ережелері қалыптасады; 
-
 
оның  деңгейі  мен  мәдениеті,  қабылданған  нормативтік  актілердің 
сапасы – бұл қоғамның өркениеттілігі мен демократиялығының көрсеткіші. 
Құқықшығармашылық  мемлекет  жұмысының  ең  күрделі,  өте 
жауапкершілікті  түрі.  Норма  –  шығармашылық  қоғамдағы  қарым-
қатынастарға  тікелей  ықпал  ететін  негізгі  жол,  құқыққа  мемлекеттік  күш 
беретін құрал [4]. 
Қазақстан  Республикасының  заң  шығару  процесінің  өз  ерекшеліктері 
бар.  Бұл  процесс,  әдетте  заң  шығару  қызметінің  сатылары  және  олардың 
бірізділігі арқылы дамып отырады. 
Ата  Заңның  61  бабының  1-тармағында  «Заң  шығару  бастамасы, 
құқығы  ҚР  Парламентінің  депутаттарына,  Республика  үкіметіне  беріледі 
және тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады» делінген.  
Парламенттің  құқықшығармашылық  қызметіне  байланысты  оны 
жетілдіру  тұрғысында  келесідей  қорытындылап,  ұсыныстар  жасауға 
мүмкіндік береді: 
1.
 
Қазақстандағы мемлекет билігінің бір буыны ретінде Парламенттің 
мемлекет механизмінде өзіндік орны өте маңызды болып келеді. 

335 
 
 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Сейсенов Е. Парламент палаталарының құқықтық шығармашылық механизмдері  
 
 
2.
 
Қоғамның  әр  саласын  құқықтық  реттеуде,  субъектілердің  немесе 
қатынасқа  қатысушы  тараптардың  мінез-құлқы  мен  жүріс-тұрысын 
анықтап,  бағыт-бағдарын  нақтылауда  парламенттің  құқықшығармашылық 
механизмінің орны ерекше. 
3.
 
Парламент өзі қабылдаған заңды бақылау құзыреттілігін күшейтуді 
қажет етеді, қазірде салалы  министрліктер, лауазымды тұлғалар атқарушы 
биліктің  заңды  емес,  қаулыларын,  өкімдерін  бұлжытпай  орындауға 
дағдыланған. 
4.
 
Парламентте  заңды  дайындау  процесіне  маңыздылық  беру,  бұл 
жұмысты  жақсарту  үшін  заң  дайындайтын  комиссия,  Парламент, 
фирмалардың,  ғалымдардың,  саясаттанушылардың,  сол  саланың  тікелей 
мамандарымен кеңесіп, пікірлерін ескеру арқылы заңның алғашқы жобасын 
қалыптастырып, 
оны 
тыңдауға 
кәсіпкерлерді, 
ауылшаруашылық 
мамандарын,  ғалымдарды,  мүдделі  қоғамның  өкілдерін  шақырып, 
талқылауды қажет етеді. 
5.
 
Сапалы,  орындалатын  заң  шығару  үшін  кәсіби  Парламент  құру, 
мемлекет жауапкершілігін туындатады [5]. Яғни, сайланған депутаттар заң 
шығару  тетіктерін  жақсы  меңгерген  мамандардан,  заңгер-ғалым, 
экономистерден  жасақталуы  қажет  деп  санаймыз,  себебі  жалпы 
мақсатымыз  құқықтық  және  демократиялық  мемлекет  орнықтыру  және 
экономикамыз  дамыған  алдыңғы  қатарлы  бәсекеге  қабілетті  әлем 
мемлекеттерімен теңдесу болмақ. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Қопабаев Ө.Қ. Шетелдердің Конституциялық құқығы. Алматы: Жеті жарғы, 1998. –114 б. 
2.
 
Өзбекұлы  С.,  Қопабаев  Ө.  Мемлекет  және  құқық  теориясы:  Оқулық.  –  Алматы:  Жеті  жарғы, 
2006. –130 бет. 
3.
 
Алексеев С.С. Теория права. М., 1995. –с. 152. 
4.
 
Мұхтарова А.Қ. Шетелдердің мемлекет және құқық тарихы. Алматы: Нұр-пресс. 2005. -526 б. 
5.
 
Табанов С. Заңдарды жүйелеудің теориясы, тарихы және тәжірбесі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996. 
-192 б. 
 

жүктеу/скачать 3,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: