ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

212 

 

 

1. Көбесов А. Математика тарихы. – Алматы: Қазақ университеті, 1993. 

2. Рыбников К.А. История математики. – М., 1960. 

3. Выгодский М.Я. Арифметика и алгебра в древнем мире.   – М., 1967. 

4. Депман И.Я. История арифметики. – М.: Учпедгиз, 1959. 

5. Глейзер Г.Н. История математики в школе. Пособие для учителей, в 3-х томах. – М., 

1981-1983. 

 

 

ӘОЖ 51: 37.016 

 

ОҚУШЫНЫҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ КЕЗЕҢДЕРІН ТАЛДАУ 

 

ЗҰЛПЫХАРОВА К.О., БЕСБАЙ Ш.Ә.- магистранттар 

АХМЕТОВА С.Т.- ф.-м.ғ.к.  

Шымкент университеті 

 

Мақалада оқушылардың математикадан өзіндік жұмыс жасау кезеңдеріне 

тоқталып, талдау жасалған. 

Баулитын  есептерге  тән  үш  сәтті  Дж.  Пойа  өзінің  еңбегінде  салыстырмалы  түрде 

бөліп көрсетті: 

1. Әдетте оқушы есепті мұғалімнен немесе оқулықтан дайын түрде алады әрі мұғалім 

есептің  қаншалықты  оқушыларды  қызықтыратынына  мән  бермейді.  Ал,  зерттеуге  баулу 

міселесін  шешуге  байланысты  есептерді  қарастыруда,  математик  үшін  есептерді  таңдап 

алу  аса  маңызды  болғандықтан  (ол  өзін  қызықтыратын  және  еңбегіне  тұратын,  сонымен 

қатар, оны шығара алатындай есепті табуы немесе ойлап табуы қажет), мұғалім есептерді 

қоюда, есептерді құруда оқушыларды да оған қатыстыратындай әрекет жасайды. 

2. Мектеп оқулықтары мен есептер жинағының көпшілігіндегі есептердің бір-бірімен 

байланысы аз: олар көбінесе қанайда бір нақты ережені сипаттау үшін қолданылады және 

оны  қолдану  тәжірибесін  игеруге  ғана  мүмкіндік  береді.  Ал  ондай  есептерге  қарағанда 

терең  мағыналы  есептер  олардан  жаңа  қызықты  есептер  пайда  болатын  сұрақтарды 

туындатады,  бұл  үрдіс  өз  жалғасын  алдында  қойылған  есептің  тармағы  кеңірек 

мәселелерді қамтығанша жалғасады. 

3. Мектеп тәжірибесінде «ойлап табу» мәселесіне көп мән берілмейді, ал кез келген 

зерттеуде  «алдымен ойлап тап, содан соң дәлелде»,  - деген талапты ереже деуге болады. 

Зерттеу  қабілетіне  баулитын  есептерде  маңызды  рөлді  бақылаулар,  болжаулар, 

индуктивтік ой-қорытулар және т.б. сол сияқты шынайылық бар пікірлер атқарады.  

Жеке практикум  - мұғалім оқушыларға өзіндік тапсырмалар  мен оларды орындауға 

нұсқаулар  береді.  Бұл  сабақтың  мақсаты  оқушылардың  қолданбалы  және  ашық 

программалармен өз бетімен жұмыс істей білу іскерлігін  қалыптастыру. Мұнда теориялық 

білім практикалық әрекетпен тексеріледі.  

Жалпы алғанда, математика пәні - білімнін үш көзін (сөз, бақылау, іс-әрекет) табиғи 

бірлікте  қарастырады.  Мысалы,  нұсқауды  (сөз)  оқып,  мұғалімнің  әрекеті  мен  ЭЕМ-дегі 

өзгерістерді  бақылау  (заттық  әдіс)  арқылы  оқушы  компьютермен  жұмыс  істейді 

(практикалық  әдіс).  Бұл  әдістер  бір-бірін    үнемі  толықтырып  отырады.  Дәстүрлі  оқыту 

әдістеріне талдау жасағанда, оқытудың сөздік әдісінің өзіндік орны бар екені  байқалады. 

Бұл  әдіс  Аристотельдің  философиялық  трактаттарын  әңгімелеу  арқылы  баяндағанынан 

213 

 

бастау  алғаны  белгілі.  Сондықтан  классикалық  педагогикада  бұл  әдісті  Аристотель  әдісі 

немесе сөздік әдістер  деп атайды. Төменде осы әдістердің бірқатарына талдау жасалған.  

Әңгімелеу.  Бұл  әдістің  негізгі  дидактикалық  функциясы  –  сезімдік  құндылық 

қатынастар  туралы  негізгі  мәліметтер  беру,  оқушылардың  білімді  меңгеру  деңгейін 

анықгау,  білімдегі  олқылықгардың  себебін  білуге  ұмтылу,  өз  бетінше  жұмыс  істеуге 

бағыттау.  Мұнда  білім  мазмұны  теория  жүзіне  игеріледі.  Ойлау  логикасы  қатаң  емес. 

Көбінесе,  ұқсастық,  мысалдар  арқылы  түсіндіріледі.  Оқушылар  тындағанын  қайталай 

алады.  Кері  байланыс  оқушының  зейін  дәрежесіне  сәйкес  келеді.  Мысалы,  ЭЕМ-нің 

қолданылу аймағы, программаларды қателерден қорғау, жиі кездесетін қателер,  вирустар 

мен оларды жасаушылар  тақырыптарын әңгіме түрінде баяндаған тиімді. Әңгіме - кіріспе, 

баяндау, қорытынды кезендерінен тұрады.  

Пікірлесу.  Пікірлесудің  ерекшелігі  оқушыларды  белгілі  бір  мақсатқа  жеткізетін 

сұрақтар  жүйесі  бойынша  жетелеу.  Әдетте  практикаға  дейін  және  практикадан  кейін 

қажетті сұрақтар пайдаланады. Әдістің дидактикалық функциясы  - оқушыларға талқылау 

үлгісі  бойынша  шығармашылық  тәжірибесін  ұйрету.  Бұл  негізінен  теориялық  әдіс.  

Дегенмен  де  бұл  әдісте  озық  тәжірибеге  сүйенуге  болады.  Себебі,  проблемалық  баяндау 

формасында оқушылар субъективті түрде жаңа білімдерден өздері үшін "жаңалық" ашады.  

Лекция.  Лекция  сабақтың  әрі  формасы,  әрі  әдісі.  Бұл  әдістің  дидактикалық 

функциясы  -  қандайда  бір  мәселе  бойынша  білім  беру,  білімді  жүйелеу  қорытындылау, 

жоғары  оқу  орындарындағы  оқу  түріне  дайындау.  Лекция  мұғалімнің  басқаруымен 

жүргізіледі.  Талқылау  логикасында  дедукция  басым    болғанымен    кейбір  ұғымдарды 

түсіндіруде  ұқсастық,  салыстыру  секілді  ойлау  операциялары  қолданылуы  мүмкін. 

Меңгеру деңгейі материалды танып-білу және  қайта өңдеу. Кері байланыс деңгейі төмен 

және негізінен ойлануға уақыт берілгенімен нәтижесін талдау кейінге қалдырылады.  

Классикалық  үлгідегі  лекция  сабағына  тән  белгілер  сыйымдылық,  логикалық, 

күрделілік.  Лекцияның  проблемалық  сипатта  болғаны  тиімді.  Сондықтан  конспектілеуде 

теориялық  материалды  толықтыру  үшін  парақтың  сол  жағына  түсіндірмелер  жазатын 

орын қалдырған тиімді. Бұл оқушы әрекетін дараландыруға, ойлау операцияларын жіктеп 

көрсетуге бағытталады. Егер лекция материалдары компьютерге жазылып қойылған болса, 

онда ол оқушының танымын баскаруды күшейтеді және лекция жазу барысында үлгермей 

қалу  деген  секілді  "қауіптен"  арылтады.  Семинар  жалпы  теориялық  білімнен  жеке  іс-

әрекетке  өту  формасы  болғаңдықтан  математиканы  оқытуда  да  осы  мәнін  сақтайды.  Бұл 

оқыту формасының дидактикалық функциясы[2]:  

- өтілген   тақырып,   тарау,   бөлім   бойынша   игерген   білімді жалпылап, жүйелеу;   

- қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуге  үйрету;  

 -өз пікірлерін айта білу;  

- сөйлеу мәдениетін қалыптастыру;   

-    баяндамалар,  рефераттар,  тезистер,  мақалалар,  хабарламалар  жоспарын  жазуға 

дағдыландыру.  

Компьютерде  жұмыс  істеу  тәжірибесі  негізінде  оның  мүмкіндігін  толық  болжауға 

қабілеттілік  оқушының  маңызды  интелектуальды  біліктілігі  болып  табылды.  Оны  жүзеге 

асыруда семинар сабақтарының маңызы ерекше. Компьютермен "бетпе-бет" тәсілі секілді 

жеке  оқу  формасынан  ұжымдық  формаға  өту  үшін  де  семинар  сабақтары  керек.  Рольдік 

ойындарды  семинармен  ұштастырыл  талдауға  болады.  Оқушы  семинар  сабағында  нені 

"тапсыруы" керек екенін білуі керек. Мысалы[2]:  

-  енгізуге дайын алгоритмнің мәтіні;  

-   алгоритмнің орындалуы (блок-схема, ауызша немесе алгоритмдік тілде);  

-   сұхбаттық программаның жобасы;  

214 

 

-   нұсқау бойынша сұрақтарға жауап беру;  

-   өзінің немесе өзгенің программасына нұсқау беру;  

-  өзінің немесе өзгенің программасына түсініктеме беру;  

-   программа нәтижесін сипаттау;  

-   ойынға қатысушылардың рольдік функциялары мен қателерін талдау. 

Нұсқау.  Компьютерлік  сыныптарда  жұмыс  істеудің  техникалық  қауіпсіздігі, 

клавиатурамен жұмыс істеу тәртібі нұсқау арқылы берілгені дұрыс. Нұсқау ауызша немесе 

жазбаша  түрде  беріледі.  Оқушылардың  бір-бірімен  пікір  алмасуы  сұхбаттық  программа 

түріңде  болуы  мүмкін.  Нұсқаудың  дидактикалық  функциясы  -теориялық  материалға 

сәйкес  әрекеттердің  қалыптасқан,  дәстүрлі  тәсілдерін  меңгеру.  Іс-әрекет  үлгісін  нұсқау 

ретіңде  көрсетіп,  оқушыларды  практикалық  жұмысқа  даярлау  кезінде  кең  көлемді 

талқылау  болмайды.  Себебі,  оқушы  іс-әрекетті  орындайды  немесе  нұсқауда  көрсетілген 

әрекеттерді  қайталап  шығады.  Мұндағы  кері  байланыс  ауызша  бақылау  жағдайыңда 

орындалады. Ол үшін міндетті түрде нұсқау берілуі қажет. Оқушының нұсқаусыз жұмыс 

істеуі компьютерде көп уақыт алады жөне ол өз іс-әрекетінің мәнін түсінбеуі мұмкін[21].  

Текстпен  өзбетінше  жұмыс.  Мақсаты  -  оқушыларды  практикалық  жұмыска 

дайындау.  Дидактикалық  функциясы  -  игерген  білімді  іс  жүзіңде  қолдана  білу.  Мұнда 

логикалық ойлаудың барлық формалары қолданылады. Оқушылардың өз  бетінше білімін 

көтеруге өте тиімді форма ретінде аңықталады. Аристотель ерте кездің өзінде-ақ оқытуда 

сөздік  әдістердің  жеткіліксіз  болатынын  байқап,  білімді  кітаптан  ғана  емес  өмірдегі 

заттардың өзінен байқап, тану арқылы меңгерудің  тиімділігін айтқан. Яғни, білімді ақиқат 

дүние,  өмір  шындығы  арқылы  игерудің  мәнін  көрсеткен.  Демек,  оқьтудың  көрнекілік 

адістерін тиімді қолдана білу қажет.  

Көрнекілік  әдісі.  Математикада  оқушылардың  немесе  мұғалімнің  іс-әрекетіне 

байланысты  компьютерлік  ортаның  өзгерісін  көрсету  -көрнекілікті    қолдану  болып 

табылады.  Мұнда  мұғалім  оқушылардың  сезім  мүшелері  арқылы  қабылдауы  жоғары 

болатынын, әсіресе көру каналының маңызы ерекше екенін ескергені  жөн. Ғалымдардың 

тұжырымдауынша, "көру анализаторымен" байланысты ми қабатының, естуге байланысты 

аймақпен арақатынасы 100:1 тең.  

Математикада  сөз  де,  белгі  де  жаңа  сапаға  ие  болатынын  ескерсек,  оқу  процесіне 

оқытудың  техникалық  кұралдарын  немесе  компьютерлік  технологияны  үйлесімді 

пайдаланудың  берері  көп  болмақ.  Демек,  бұл  кезде  оқытудың  иллюстрациялық  әдісін 

қолданған дұрыс.  

Иллюстрация.  Информацияның  таңбалық  табиғаты  барлық  затты  (көзге 

көрінбейтіндерді  де)  иллюстрациялауға  мүмкіндік  береді.  Атап  айтқанда,  ЭЕМ  жадының 

моделі,  жад  ұяшықтары,  т.б.  бойынша  олардың  қызметін  баяндау  сөздік  әдіспен 

ұштастырылған иллюстрация болып табынады.  

Бақылау сұрақтары  

1. Демонстрациялық  сабақ  

2. Лабораториялык  жұмыс  

3. Жеке практикум  

 

жүктеу/скачать 7,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: