Ғылыми-тілтанымдық НӘтижесі алматы 2018 сынама-сауалнаманың Қорытындысы бойынша

-кесте. Балдәурен (оқушылар), Көкшетау облысы, Қарағанды облысы бойынша

жүктеу/скачать 80,53 Kb.

бет	9/9
Дата	06.01.2022
өлшемі	80,53 Kb.
	#11388

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Байланысты:
Сауалнама нәтижелері

3-кесте. Балдәурен (оқушылар), Көкшетау облысы, Қарағанды облысы бойынша

(Жалпы – 554 адам)

Айырма мәні төмен 2-31	Айырма мәні орташа 32-60	Айырма мәні жоғары 61-88
karol – 51 % károl –48 % айырмасы– 3	asfalt – 66 % ásfalt–32 % айырмасы–34	bıologıa– 94 % bıalogıa– 6 % aйырмасы– 88
gastrol –62% gástrol–38 % айырмасы–24	vals – 69% váls– 30% айырмасы– 39	dırıjer– 84 % dırıjor– 16 % aйырмасы– 68
sırkýl – 61% sırkúl – 39% айырмасы– 22	parashýt– 67 % parashıýt– 29 % aйырмасы– 38	elektr– 86 % elektır– 4 % aйырмасы– 82
alpınıs– 64% álpınıs– 36% айырмасы– 28	Iýpıter– 74 % Ýpıter– 26 % aйырмасы– 48	plashsh– 96 % plashsh– 6 % aйырмасы– 90
dýbl – 65% dúbl– 35 % айырмасы– 30	sırk– 66 % tsırk– 34 % aйырмасы– 32	alaaıaq–24% alaaıaq –98% айырмасы–74
golf – 65% gólf– 35 % айырмасы– 30	ashshy– 32 % ashshy– 68 % aйырмасы– 36	-----
sýjet – 61% sújet – 39% айырмасы– 29	shempıon– 20 % chempıon– 75 % chempeon– 5 % aйырмасы– 60	-----
lýks – 51% lúks – 48% айырмасы– 3	ýchılıshe – 69 % ýshılıshe– 26 % ýchılıshshe– 5 % aйырмасы– 38	-----
pıtsa – 57% pıssa – 43% айырмасы– 14	múbarak – 33% múbárak – 71% айырмасы – 38	-----
glıýkoza– 26 % glýkoza– 44 % glukoza– 30 % aйырмасы– 28	arab – 63% arap – 37% айырмасы – 26	-----
konstıtýsıa– 36 % konstıtýtsıa– 49 % kanstıtýtsıa– 13 % aйырмасы– 29	qalyń – 78% haliń – 22% айырмасы – 56	-----
pıtsa– 36 % pıssa– 41% pızza– 23 % aйырмасы– 13	arafaǵa – 67% arapaǵa – 33% айырмасы – 34	-----
balýan– 60% palýan– 40% айырмасы–20	saryaǵash – 69% saraǵash – 31% айырмасы-38	-----
ápsana – 48% áfsana – 51% айырмасы – 3	Arystanbab – 69 Arystanbap – 31 айырмасы– 38	-----
qane – 53% káne – 47% айырмасы – 6	ǵapý – 20% ǵafý – 40% айырмасы – 60	-----
tákappar – 48% tákáppar –52% айырмасы –4	Ispahan – 34% Isfahan – 66% айырмасы – 32	-----
oryny – 37% orny – 63% айырмасы – 26	suhbat – 65% suqbat – 34% айырмасы – 32	-----
moiyny – 49% moiny – 51% айырмасы – 2	minajat – 36% minájat – 64% айырмасы – 36	-----
daýysy – 51% daýsy – 49% айырмасы – 2	ajýa – 28% ájýa – 72% айырмасы – 44	-----
aýyly –56% aýly – 44% айырмасы-10	abiyr – 29% ábúiir – 71% айырмасы – 42	-----
схема – 62% шема – 38% айырмасы-10	Асхат – 69% Ашат – 32% айырмасы-37	-----
-----	асхана – 76% ашана – 25% айырмасы – 51	-----
-----	Шыңғысхан – 70% Шыңғышан – 32% айырмасы – 38	-----
-----	шоластика –33% схоластика – 64% холастика – 2% айырмасы – 33	-----

4-кесте. Қызылорда, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан облыстары бойынша

(Жалпы – 1022 адам)

Айырма мәні төмен 4-36	Айырма мәні орташа 37-68	Айырма мәні жоғары 69-100
karol–65% károl–35 % айырмасы– 30	sırkýl–71% sırkúl–29% айырмасы– 42	plash – 100%
gastrol –66% gástrol–34 % айырмасы–32	asfalt – 70 % ásfalt–30 % айырмасы– 40	кókónis – 83% кógónis –17% айырмасы – 66
alpınıs– 57% álpınıs– 43% айырмасы– 14	sýjet – 71% sújet – 29% айырмасы– 42	асхана – 82% ашана – 18% айырмасы – 64
dýbl – 68% dúbl– 32% айырмасы– 36	lýks – 69% lúks – 31% айырмасы– 38	Шыңғысхан – 91% Шыңғышан – 9% айырмасы – 82
golf – 62% gólf– 38% айырмасы– 24	vals – 69% váls– 31% айырмасы– 38	-----
pıtsa – 62% pıssa – 38% айырмасы– 24	brıfıng – 80% brıfıń – 20% айырмасы– 60	-----
dırıjer– 60% dırıjor, dırıjıor–40 % aйырмасы– 20	aloe– 81% aloı– 19% айырмасы– 62	-----
parashýt– 53 % parashıýt– 32 % parashýut– 19 % parashut– 5 % aйырмасы– 28	elektr – 81 % eleqtr – 19 % aйырмасы–62	-----
pıtsa – 57 % pıssa – 42 % pızza– 29 % aйырмасы– 15	Iýpıter– 57 % Ýpıter– 29 % Yupıter– 12 % Ipıter– 1 % aйырмасы– 37	-----
konstıtýsıa – 48% konstıtýtsıa – 52 % aйырмасы– 4	glıýkoza– 64 % glýkoza– 29% glukoza– 10% aйырмасы– 45	-----
ashshy – 34% ashy – 38% aйырмасы– 4	ýchılıshe – 77 % uchılıshe – 23% aйырмасы– 54	-----
aseton – 69% atseton – 58% aйырмасы– 11	akvarel– 79 % akbarel– 15 % aйырмасы– 64	-----
raqmet – 35% rahmet – 65% айырмасы – 30	assambleıa – 63% assamblea– 30% assambley – 5% aйырмасы– 46	-----
dastarqanyń – 33% dastarhanyń – 67% айырмасы – 34	alaaıaq –23% alaaıaq –77% айырмасы – 54	-----
suhbat – 62% suqbat – 38% айырмасы – 24	qyrkúiek –75% qyrgúiek – 25% айырмасы – 50	-----
oryny – 38% orny – 62% айырмасы - 24	qalyń –75% haliń – 25% айырмасы – 50	-----
moıyny – 39% moıny – 61% айырмасы –22	shekara –79% shegara – 21% айырмасы – 58	-----
daýysy – 45% daýsy – 55% айырмасы – 10	klýbtyń –75% klýptyń – 25% айырмасы – 50	-----
aýyly – 57% aýly – 43% айырмасы – 14	бассүйек –31% бас сүйек – 69% айырмасы – 50	-----
-----	бастарту – 29% бас тарту – 71% айырмасы – 42	-----
-----	киізүй – 30% киіз үй – 70% айырмасы – 40	-----
-----	Базарбаев –73% Базарбайев – 27% айырмасы-46	-----
-----	алмаағаштың –24% алма ағаштың –75% айырмасы – 52	-----
-----	рақат – 33% рахат – 67% айырмасы – 34	-----
-----	Асхат – 78% Ашат – 22% айырмасы – 56	-----
-----	схема – 70% шема – 30% айырмасы – 40	-----
-----	шоластика – 73% схоластика – 27% айырмасы – 46	-----

5-кесте. Саулнамашылардың берген үсыныс-пікірлері бойынша сандық көрсеткіш

№	Ұсыныс-пікірлер	саны
1	Ұ, Ү, У әріптерін қайта қарау	64
2	У-ді U-ға ауыстыру	48
3	Ұ - Ú	8
4	Ү- Ý	8
5	И, Й әріптерін қайта қарау	70
6	Э, Ц, Ю, Я, Ь әріптерін қосу	105
7	Ю, Я әріптерін орыс тіліндегідей қалдыру	3
8	SH әрпін түріктің ṣ ауыстыру	17
9	SH әрпімен жазылған сөздерді оқып-тануда шатастыру	54
10.	Щ-ны Sh́ -ға ауыстыру	23
11.	Ц-ні С-ға ауыстыру	52
12.	Ц, Щ, В, Э шатасқандар	8
13.	Қ -ны Kˊ-ға ауыстыру	2
14.	Ь белгісін апострофпен беру	28
15.	Ч-ны алыптастау	1
16.	Х/Һ әріптерінің айырып таңбалау	10
17.	X әрпін қалдыру	3
18.	Х әрпін Kh әрпіне ауыстыру	5
19.	Ж әрпін ZX деп беру	6
20.	Ң-ды Ŋ-ға ауыстыру	3
21.	Төл әріптерді қалдыру	6
22.	Шет тілінен енген сөздерді игеріп қолдану	14
23.	Шет тілінен енген сөздерді игермей қолдану	18
24.	Латын әліпбиіне өтуді қолдамайтындар	6
25.	Ағылшынегізді әліпбиді ( диграфты) қолдайтындар. Мәселен, ń - ng,	14
26.	Орыс әріптерін енгізудің қажеті жоқ	1
27.	Латын әліпбиіне өтуді қолдағандар	9
28.	Алфавит қайта қарауды талап етеді.	19
29.	Әліпби күрделі	10
30.	Акут белгісін қолдамайтындар	5
31.	Курстар ұйымдастыру	11
32.	Пікір қалдырмағандар	176
33.	Түсініксіз пікірлер	6
	Барлығы:	813

Ұсыныс-пікірлер бойынша ұ, ү, у, и, й әріптерін қайта қарау, э, ц, ю, я, ь, ъ, щ, ë әріптерін әліпбиге қосу, sh әрпімен жазылған сөздерді оқып-тануда шатастыру, шеттілдік сөздерді игеру немесе игермей қолдануға қатысты пікірлер білдірушілер саны айқындалды.

2 Тілтанымдық (сапалық) зерделеу

1-кезең. «Балдәурен» оқу-сауықтыру оқушылары, Көкшетау, Қарағанды қалаларының ересектерінен алынған сынама сауалнама сандық нәтижесінің абсолюттік мәндер кестесі

Біріккен сөз сыңарларының жігіндегі қатар келген екі дауыстының жазылу емлесі бойынша бағытты анықтау, Ә әрпінің екінші буында таңбалануы, Қысаң езуліктері бар соңғы буынға тәуелдіктің үшінші жағы қосылғанда ы, і әріптерінің түсірілуін қабылдауды айқындау бойынша мынадай нәтижелер алынды:

Сапалық талдау. Біріккен сөз сыңарларының жігіндегі қатар келген екі дауыстының жазылу емлесі бойынша бағытты анықтау үшін екі вариантты сөздер (айақ, алаайақ және сарыағаш/сарағаш сөздері) берілді. Сонда 554 сауалнамашының 18 пайызы алаайақ, 81 алайақ орфограммаларынан кодификацияланып қалған алайақ нұсқасын таңдаған. Бұл 63 пайыз абсолюттік айырма мән шамасынан жасалған шәкіл бойынша бұл айырмасы жоғары мән болып отыр. Оқушылар да, ересектер де кіріккен, фонетикалық принциппен жазылған нұсқаны таңдаған.

Бұдан шығатын қорытынды: қатар жазылған бірдей дауыстыны жазуға қарағанда оқу, қабылдау, түсіну қиындығы болды деген сөз; екінші, осыған дейін қалыптасып қалған дәстүрлі жазу нормасын сақтау басымдығы болады деген сөз.

Сарыағаш/сарағаш варианттарынан керісінше, 554 сауалнамашының 69 пайызы сарыағаш, 31 пайызы сарағаш нұсқасын таңдаған. Бұл абсолюттік айырма мән шамасынан жасалған шәкіл бойынша бұл айырмасы орта, яғни екі вариантты таңдағандар тең. Бұл тілдік қауымның санасында осыған дейін нормаланған сарыағаш орфограммасының да фонетикалық принциппен жазылған сарағаш орфограммасының да жарыса жүргенін абсолюттік мән айырмасы орта болуы – қай орфограмманы кодификацияласа да көпшілік ішінде қолдау табатынын көрсетеді.

Ә әрпінің екінші буында таңбалануы бойынша мүбәрак/ мүбәрак, тәкаппар/тәкәппар, мінажат/мінәжат, ажуа/әжуа, абиыр/әбүйір сөздерінің бір нұсқасын таңдауда сауалнамашылар тәкаппар сөзінің ғана абсолюттік айырма мәні төмен (4%) болып отыр. Ал қалған орфограммаларда абсолюттік айырма мән орта (мінажат – 36%, мүбарак – 38%, әжуа – 44%, абиыр - 42%), яғни дені жіңішке, ашық буыннан басталған сөздерде осы кезге дейін таңбаланған норманы қолдап отырғаны анықталды. Бұдан шығатын қорытынды: аталған орфограммаға қатысты кирил жазулы қазіргі норманың тілдік қауым санасында орныққандықтан осы емле нормасы жаңа ережеде де қалыптандыру мүмкіндігі бар.

Қысаң езуліктері бар соңғы буынға тәуелдіктің үшінші жағы қосылғанда ы, і әріптерінің түсірілуін қабылдауды айқындауда oryny - 37%, orny -63% болып айырма мәні төмен (26%), moiyny - 49%, moiny -51% болып, айырма мәні ең төмен (2%), daýysy -51%, daýsy - 49%, болып айырма мәні тағы да ең төмен (2%) және aýyly - 56%, aýly - 44% болып, айырма мәні төмен (10%) мәнді көрсетуіне осы кезге дейінгі орфографияда екі варианттың да норма болып саналуы тікелей әсер етіп отыр. Екі варианттан таңдаушылар жазу үнемділігін сақтап таңбалауға басымдық бергені де байқалады. Бір ерекшелігі мектеп оқушылары арасында үндестік заңын толық таңбалап, езуліктерді түсіріп жазбау басым шыққан да, керісінше ересектер тілдік санасында үнемдеу мақсаты тұр.

Қорытынды: екі варианттың жазу үнемділігіне сәйкес нұсқасын нормалау көпшіліктің қолдағдысы мен көзшалымына сәйкес келуі әбден мүмкін. Осыған дейін жарыспа вариантпен жазып, босаң норма қатарында келген бұл орфограммаларды біріздендіріп, жазу үнемділігіне сай қысаң езуліктерсіз таңбалауды қалыптандыруға болады.

Жаңа әліпбидегі қосар әріппен таңбаланатын ш әрпі бар сөздердің кейбірі екіұшті оқылатын болғандықтан көпшіліктен осы әріптің жазылуына қатысты пікірлерін, сондай-ақ оқылуда, мәтін ішінде бірден тануда айырым мәні жоғары мен орта (асхана (51%), шыңғысхан (38%), схоластика (33%) болып шықты.

Қорытынды: Бұның алдыңғысы көпшілік санасына таныс болғандықтан көзшалым жеңілдігі болса, кейінгі сөздерді танып, оқуда айырма мәні орта болғаны бұл әріптің таңбалануында мәселе бар екенін көрсетіп отыр. Жалпы көпшіліктің бір дыбысты әріптік мәні бар екі таңба арқылы оқуында автоматизм бұзылуы әбден мүмкін екені анықталды.

2-кезең. Қызылорда, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан облыстары 1022 ересек тұрғындарынан алынған сынама сауалнамада бойынша айырым мәндері төмендегідей:

Мұндағы негізгі міндеттер:

2000ж бергі емле сөздігінде қалыптанып қалған актив сөздердің (шекара, қыркүйек, көкөніс) орфограммасына қатысты жалпы жұртшылықтың реакциясын байқау;
2000 жылдан бергі бірігуі нормалана бастаған біріккен сөздердің (бассүйек, бастарту, алмаағаш) орфографиялануын қабылдауын айқындау;
Қазақ тегіне орыс тілінің қосымшасын жалғаудың жаңа тәртібін ұсынып көру (Базарбайев), қабылдау деңгейін байқау

Сынама нәтижесі шекара, қыркүйек, көкөніс сөздерінің кірікпеген, түбір қалпын сақтап жазуды таңдауда сындырып жазудан айырма мәні жоғары және орташа болды. Бұдан шығатын қорытынды: жалпы көпшіліктің санасында алдыңғы кірікпеген орфограмма сақталған және түбір тұлғаны сақтап жазуға басымдық берген.

Бірігуі нормалана бастаған біріккен сөздердің (бассүйек, бастарту, алмаағаш) орфографиялануында бірге жазуға қарағанда бөлек таңбалағандардың айырым мәні орташа болуы жазылым мен оқылымда тілдік сана жеке тұрған парадигмадағы сөзді бөлек таңбалауды қажетсініп тұратынынан шыққан деген қорытнды жасаймыз. Ал бұл сөздер мәтін синтагматикасында кездессе бірге жазуды қолдауы мүмкін.

Балдәурен, Көкшетау, Қарағанды, Қызылорда, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан облыстары бойынша сауалнама сынаманың

тілтанымдық нәтижесі

(б, ф, һ, қ әріптері бойынша)

Араб, парсы тілінен енген кірме сөздерден ápsana-48%, áfsana-51% жарыспалы варианттардың айырма мәні өте төменгі пайызды көрсетіп отыр. Яғни, бұл 3% айырма мәні төмен сөздің тілдік-мәдени қауымдастық ортада танымалдығын көрсетеді. Жалпы тілімізде араб, парсы тілінен енген ф графемасымен келетін бірқатар сөздер п графемасына ауысып, игерілгені белгілі. Мысалы, фал/бал, фил/піл, фәлән/пәлен, фериште/періште т.б. Осыған орай ápsana - , áfsana - жарыспалы варианттарының ápsana нұсқасын қазақтың әдеби тілінде игерілген тұлғасымен қалдыруды жөн санаймыз. Бұл сөздің орфографиялық сөздікте де «әпсана» нұсқасымен берілген. Осы сияқты тілдік-мәдени қауымдастық ортада аrafa-67%, аrapa- 33% жарыспалы варианттары айырма мәні орташа 34 % көрсетіп тұр. Респонденттер аrafa нұсқасын діни сөз ретінде мейлінше түпнұсқаға жақын тұлғасын таңдаған. Тілімізге бұл сөз жаппай танымал болғандықтан, жарыспалы вариант ретінде беруге болады. Сондай-ақ, айырма мәні орташа пайызды құрайтын ǵapý-20%, ǵafý-40% жарыспалы варианттары көрініс тапты. Бұл этикет сөзінің тілдік мәдени-ортада ǵafý орфограммалық нұсқасына басымдық берілген. Себебі ǵafý нұсқасы тіл иелмендерінің санасында әдеби норма ретінде қалыптасқан. Орфографиялық сөздікте «ғафу» нұсқасымен берілген.

Arystanbab - 69%, Arystanbap - 31%; Ispahan - 34%, Isfahan - 66%, arab - 63%, arap-37% жарыспалы варианттары айырма мәні орташа пайызды көрсетіп отыр. Респонденттер Arystanbab, Isfahan, arab нұсқаларын жазба тілдегі қалыптасқан норма ретінде белгілеген.

Айырма мәні төменгі пайызды balýan - 60% , palýan - 40% жарыспалы варианттары құрайды. Дегенмен респонденттер арасында balýan-ның орфограммалық нұсқасы қолдау тапқан. Себебі бұл жарыспалы варианттар босаң орфографиялық нормаға жатады.

Айырма мәні орташа, жиілігі жоғары qalyń-78%, haliń - 22% жарыспалы варианттардың qalyń нұсқасына басымдық берілген. Респонденттер qalyń нұсқасын таңдауда орфоэпиялық заңдылыққа сүйеніп, белгілегенін байқауға болады.

Айырма мәні орташа пайызды құрайтын suhbat-65%, suqbat-34% жарыспалы варианттардың suhbat-тың орфограммалық нұсқасы қолдау тапқан. Бұл тіл иелмендерінің қалыптасқан орфографиялық нормаға, ал suqbat-ты орфоэпиялық нормаға сәйкес белгілеген.

Сонымен қатар айырма мәні төмен пайызды құрайтын raqmet-35%, rahmet-65%, dastarqanyń-33%, dastarhanyń-67% жарыспалы варианттардың қатарынан респонденттер сөз құрамында һ графемасымен келетін нұсқаларға қолдау көрсеткен. Респондеттердің rahmet, dastarhan нұсқаларын қолдаудағы себептері төмендегіше:

біріншіден, латыннегізді әліпбимен таңбалағанда көзшалымдық тұрпатының қолданысы ыңғайлы әрі тартымды көруінен;

екіншіден, орфоэпиялық заңдылыққа сәйкес белгілеген.

Қызылорда, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Көкшетау, Қарағанды облыстары мен «Балдәурен» оқу-сауықтыру орталығының 1601 сауалнамашысына ұсынылған шетел сөздерінің орфограммалану нәтижелері сауалпарақта берілген екі нұсқаның да тіл иелмендері санасында ерекше орын алатынын көрсетті. Нақты айтқанда, король, гастроль, альпинист, дубль, гольф, сюжет, люкс, циркуль, асфальт, вальс сөздері нұсқаларының төмен және орташа айырма мәні бұлардың қоғам тарапынан донор тіл – орыс тіліне жақын тұрпатта (karol, gastrol, alpınıs, dýbl, golf, sırkýl, sýjet, lýks) таңбаланумен қатар, ұлттық айтылым нормасына сәйкес «сындырылып» жазылуының (károl, gástrol, álpınıs, dúbl, gólf, sırkúl, sújet, lúks) қолдау тапқанын көреміз.

Ал пицца сөзінің негізінен pıtsa (62 %; 57 %) ретінде таңбалануымен қатар, pıssa (43 %; 38 %) нұсқасында да белгіленуін кейбір сауалнамашылар тарапынан бұл сөздің ағылшын тіліндегі pizza тұрпатына ұқсату ниетінен туындаған жағдай деп түсіндіреміз.

Сондықтан да тиісті орфограмманы қолдайтындар санын арттыру мақсатында тілтанушылар тарапынан дұрыс деп танылған нұсқаны жұртшылық арасында кеңінен насихаттау жұмыстарын жүргізу қажеттілігі байқалады.
IV тарау талданымы (шетел сөздерінің емлесі)

Сауалнаманың бірінші кезеңі («Балдәурен» сауықтыру орталығындағы оқушылар, Көкшетау және Қарағанды облысының ересектері) бойынша алынған статистикалық мәліметтердің салыстырмалы мәндері мен екінші кезеңі (Қызылорда, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан облысының ересектері) бойынша осы мәндердің арақатынасы екі кезеңдегі респонденттердің тілдік санасының өзіндік ерекшеліктерін айқын көрсетіп тұр. Бірінші кезеңде орфограмма нұсқаларын қолдаушылар арасындағы айырма мәні бойынша ІІІ топтағы, яғни айырмасы өте алшақ болған мысалдар жоқтың қасы деуге болады. Демек берілген екі нұсқаның бірін жаппай қолдап кету үрдісі байқалмады. Тек бір ғана plash/plashsh орфограммасының бірінші нұсқасын (plash) 100% қолдауы болмаса, басқа мысалдарда айырма мәні төмен не орташа болған, демек берілген екі нұсқаның да өз қолдаушылары табылған, екі нұсқа да бұл кезеңдегі тіл иелмені сапасында танымал орфограмма саналады. Осы кезеңнің респонденттері берілген нұсқалардың біріне айырым артықшылық бермеуі олардың тілдік таңдауларының екінші кезеңдегі респонденттерге қарағанда әлі де орнықпағанын, сол сияқты нық таңдау жасау үшін тілдік білімдерінің жеткіліксіздігінен де хабар берсе керек.

Шынымен де, екінші кезеңдегі респонденттерде орфограмма нұсқалары айырмасының мәні алшақ болған мысалдар әлдеқайда көп, демек бұл кезеңдегі тіл иелмендерінің тілдік қалауы нық, біржақты таңдау жасау үшін тілдік білімдері жеткілікті деуге болады.

Осы көріністің себептері екі кезеңдегі респонденттердің білім деңгейі мен географиясына байланысты болса керек. Бірінші кезеңде оқушылар саны басым (45 адам), әрі Көкшетау (17 адам), Қарағанды (44 адам) сияқты орыстілді қауымдастық саны көп орта өкілдерінен құралады, ал екінші кезеңде Шығыс Қазақстан (43 адам) облысы болғанымен, Қызылорда (156 адам), Ақтөбе (37 адам) сияқты қазақтілді ортаның тілдік білімі орныққан ересек респонденттері қамтылды.

Айырма мәні жоғары болған орфограмма нұсқалары: bıologıa (bıalogıa емес), dırıjer (dırıjor емес), elektr (elektır емес), plash (plashsh емес). Алдыңғы үшеуінің басымдық алуы респонденттердің шетел сөзі емлесінде түпнұсқа принципке, яғни донор тілдегі орфограмма тұрпатына мейлінше ұқсас түрде игеруге артықшылық беретінін көрсетеді: айтылымы бойынша екпінсіз буындағы о-лардың а түрінде айтылыуын (биалогиа), тілімізге сөз соңында бірнеше дауыссыздың тіркесуі жат болғандықтан, олардың арасына түскен қысаң сына дыбыстың жазуда таңбалануын (електір) жұртшылық қолдай қоймады. Сол сияқты ë әрпін оның дыбыстық мәні, яғни о түрінде емес, өз графикалық тұрқына ұқсас е түрінде таңбалауға артықшылық берілгені ағңарылды. Plash нұсқасының басымдығы шетел сөздеріндегі щ әрпін латыннегіздегі әліпбидегі ш-ның sh таңбасы арқылы жазуды қолдайтынын байқатты.

1 кезең бойынша

Айырма мәні төмен 2-31	Айырма мәні орташа 32-60	Айырма мәні жоғары 61-88
pıtsa – 57% pıssa – 43% айырмасы– 14	parashýt– 67 % parashıýt– 29 % aйырмасы– 38	bıologıa– 94 % bıalogıa– 6 % aйырмасы– 88
pıtsa– 36 % pıssa– 41% pızza– 23 % aйырмасы– 13	Iýpıter– 74 % Ýpıter– 26 % aйырмасы– 48	dırıjer– 84 % dırıjor– 16 % aйырмасы– 68
glıýkoza– 26 % glýkoza– 44 % glukoza– 30 % aйырмасы– 28	sırk– 66 % tsırk– 34 % aйырмасы– 32	elektr– 86 % elektır– 4 % aйырмасы– 82
konstıtýsıa– 36 % konstıtýtsıa– 49 % kanstıtýtsıa– 13 % aйырмасы– 29	shempıon– 20 % chempıon– 75 % chempeon– 5 % aйырмасы– 60	plash– 96 % plashsh– 6 % aйырмасы– 90
aseton – 69% atseton – 58% aйырмасы– 11	ýchılıshe – 69 % ýshılıshe– 26 % ýchılıshshe– 5 % aйырмасы– 38
	ashshy– 32 % ashshy– 68 % aйырмасы– 36

2 кезең бойынша

4-кесте. Қызылорда, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан облыстары бойынша

(Жалпы – 1022 адам)

Айырма мәні төмен 4-36	Айырма мәні орташа 37-68	Айырма мәні жоғары 69-100
pıtsa – 62% pıssa – 38% айырмасы– 24	assambleıa – 63% assamblea– 30% assambley – 5% aйырмасы– 46	plash – 100%
dırıjer– 60% dırıjor, dırıjıor–40 % aйырмасы– 20	akvarel– 79 % akbarel– 15 % aйырмасы– 64
parashýt– 53 % parashıýt– 32 % parashýut– 19 % parashut– 5 % aйырмасы– 28	elektr – 81 % eleqtr – 19 % aйырмасы–62
pıtsa – 57 % pıssa – 42 % pızza– 29 % aйырмасы– 15	Iýpıter– 57 % Ýpıter– 29 % Yupıter– 12 % Ipıter– 1 % aйырмасы– 37
konstıtýsıa – 48% konstıtýtsıa – 52 % aйырмасы– 4	glıýkoza– 64 % glýkoza– 29% glukoza– 10% aйырмасы– 45
ashshy – 34% ashy – 38% aйырмасы– 4	ýchılıshe – 77 % uchılıshe – 23% aйырмасы– 54	-----

Айырма мәні төмен болған орфограмма нұсқалары: pıtsa – 57%, pıssa – 43%; pıtsa– 36 %, pıssa– 41%, pızza– 23 %; glıýkoza– 26 %, glýkoza– 44 %, glukoza– 30 %; konstıtýsıa– 36 %, konstıtýtsıa– 49 %, kanstıtýtsıa– 13 %; aseton – 69%, atseton – 58% (1 кезең бойынша); pıtsa – 62%, pıssa – 38%; dırıjer– 60%, dırıjıor–40 %; parashýt– 53 %, parashıýt– 32 %, parashýut– 19 %, parashut– 5 %; pıtsa – 57 %, pıssa – 42 %, pızza– 29 %; konstıtýsıa – 48%, konstıtýtsıa – 52 %; ashshy – 34%, ashy – 38% (2 кезең бойынша). Мұндағы қою қаріппен терілген нұсқаларға респонденттер артықшылық берген. Бұл орфограммалардың таңдалу себебі шеттілдік сөзді түпнұсқа тұрпатқа мейлінше жақын таңбалауға бейімдікті көрсетеді. Респонденттердің мұндай таңдауы мен емле ережесін жасаушы тілтанушы мамандардың көзқарасы тұспа-тұс келеді, тілтанымдық тұрғыдан да осы нұсқалар жаңа емле үшін сауатты саналады. Ал glukoza, parashut нұсқаларын ұсынуына қарап, респонденттердің кирилдегі у-ды латынның u графемасымен таңбалауға артықшылық бергені байқалады, алайда бұл бекітілген әліпбиге қайшы, себебі онда кирилдегі у-ды латынның . Осы топтағы ерекше қызығушылық тудырған мысалдар: konstıtýsıa – konstıtýtsıa; aseton - atseton

жүктеу/скачать 80,53 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9