Филологическая 1 ÏÌÓ ÕÀÁÀÐØÛÑÛ ÂÅÑÒÍÈÊ ÏÃÓ филологическая серия
жүктеу/скачать 1,65 Mb. Pdf көрінісі
|
| серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ 1 ÏÌÓ ÕÀÁÀÐØÛÑÛ ÂÅÑÒÍÈÊ ÏÃÓ филологическая серия 4 2010 С. Торайѓыров атындаѓы Павлодар мемлекеттік университетініњ ѓылыми журналы Научный журнал Павлодарского государственного университета им. С. Торайгырова 1997 жылы ќ±рылѓан Основан в 1997 г. Вестник ПГУ №4, 2010 2 За достоверность материалов и рекламы ответственность несут авторы и рекламодатели. Мнение авторов публикаций не всегда совпадает с мнением редакции. Редакция оставляет за собой право на отклонение материалов. Рукописи и дискеты не возвращаются. При использовании материалов журнала ссылка на «Вестник ПГУ» обязательна. © ПГУ им. С. Торайгырова Научный журнал Павлодарского государственного университета им. С. Торайгырова СВИДЕТЕЛЬСТВО о постановке на учет средства массовой информации № 4533-Ж выдано Министерством культуры, информации и общественного согласия Республики Казахстан 31 декабря 2003 года Арын Е.М., д.э.н., профессор (главный редактор) Сарбалаев Ж.Т., к.ф.н., доцент (зам. гл. редактора); Демесинова Г.Х., к.ф.н., доцент (отв. секретарь); редакционная коллегия: Еспенбетов А.С., д.ф.н., профессор; Жусип К.П., д.ф.н., профессор; Кенжебалина Г.Н., к.ф.н., доцент; Нургалиев Р.Н., д.ф.н., профессор; Хасанулы Б., д.ф.н., профессор; Айтжанова Д.Н. (тех.редактор). серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ 3 МаЗМҰНЫ С.Ш. Айтуғанова Қазақ лирикалық прозасының қалыптасу және даму арналары ..................................9 А.С. Ақтанова Шәкәрімнің оқиғалы өлеңдеріндегі .............................................................................15 Г.М. Акумбаева Септік жалғауларының адвербиалдануы .....................................................................21 М.Б. Аманжолова Лакуна бойындағы уәжділік қызмет ............................................................................31 Т. Ахатов Қазақ лирикасындағы сюжет мәселесі (Абай, Мәшһүр - Жүсіп, Шәкәрім өлеңдері бойынша) .........................................................................................37 Е.Б. Ахметов Ассоциативтік зерттеу әдісінің тарихи қалыптасуына .............................................42 Ғ. Әнес Мәтінтанудағы деривациялық бағыт ...........................................................................48 Г.А. Жұмабекова Қасым Аманжоловтың табиғат лирикасындағы шеберлігі және лирикалық қаһарман .............................................................................................51 T.В. Зенкова, Э.Б. Заданова «Яппи» концептінің ассоциациялық өрісі ...................................................................59 А.Ф. Зейнулина Кәсіби қазақ тілін оқытудағы ақпараттық білім жүйесі. ...........................................65 Ж.Б. Ибраева, Н.В. Васильева Қазiргi шетел рецепциясындағы қазақ әдебиетi .........................................................73 Н.У. Исина Қазақ тарихи прозасындағы хабарлау формалары (С. Санбаев, А. Алимжанов, А. Кекильбаев повестерінің негізінде). .............................................77 К.Т. Қабатаева «Қазақ» газеті және термин мәселесі ...........................................................................86 М.И. Кадеева Әдіснамалық және лингвистика негізінде риторикалық нормаларын сипаттау ....................................................................................................92 Б.М. Қадырова Қазіргі ғылыми парадигмадағы тілдік тұлға .............................................................99 М. Қанабекова Тарихи мәтіндердегі стильтүзуші элементтер ..........................................................104 Ж.Қ. Кішкенбаева Адам психологиясын ашудағы қазақ психологиялық драмаларындағы ұмытылыстар ..................................................................................110 Қ.С. Мұқышева Қазақ тілдік бейнесіндегі «Дала» концептісінің лингвомәдени ерекшелігі ...........115 Вестник ПГУ №4, 2010 4 Қ.С. Мұқышева «Дала» концепті семиотизациясының кезеңі, деңгейі, тұлғалары және концептінің тілдегі вербалдануы .....................................................................................................121 Ж.К. Нұрманова Ғылым «жолындағы» компаративтік кинематограф пен қазақ әдебиетінің байланылуы .............................................................................................126 Ж.Т. Сарбалаев Сын есімдік аффикстердің адвербиалдануы .............................................................134 А.Б. Сейсекенова «...Жарға ғашық болғаныма таңданатын түк те жоқ» ..............................................146 Б.М. Сүйерқұл Тарихи поэтикалық мәтіннің семиотикалық макроқұрылымы (Хорезми «Мұхаббатнамесінің» материалы бойынша) ............................................154 Н.Ж. Тұралина Несіпбек Айтұлының ақындық шеберлігі ................................................................159 А.Қ. Тұрышев Этномәдени құндылықтар ..........................................................................................166 Г.С. Имангалиева Спорт репортаждарының кейбір лексикалық ерекшеліктері ...................................187 Б. Бабаев Әзірбайжан сатириктерінің шығармашылығындағы сюжет және тип мәселесі .................................................................................................................191 В.А. Видадова Чингиз Гусейновтің «Төңкерілген құмырадағы судың төгілуіне жол бермеу» романындағы діни құндылықтардың көркемдік талдауы ........................................197 В.С. Гасанова Латын тіліндегі заңға қатысты нақыл сөздер мен мақал-мәтелдердің Әзірбайжан тіліне аударылу ерекшеліктері ....................................................................................204 Л.Э. Мирзоева Шығыс және батыс фольклорлық сюжеттерінің кейбір ерекшеліктерінің семантикалық сәйкестігі .............................................................................................209 В.К. Рзали Орыс прозасындағы «Жаңа ізденістер туралы» ........................................................215 Біздің авторлар .............................................................................................................220 Авторлар үшін ереже ...................................................................................................222 серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ 5 соДерЖаНие С.Ш. Айтуганова Источники становления и развития казахской лирической прозы. ..............................9 А.С. Актанова Драматический конфликт в сюжетных стихотворениях Шакарима .........................15 Г.М. Акумбаева Адвербиализация падежных окончаний ......................................................................21 М.Б. Аманжолова Природа лакун с точки зрения мотивированности и концептуальности ...................31 Т. Ахатов Проблема казахских лирических сюжетов (на примере стихотворений Абая, Машхур - Жусипа и Шакарима) .........................................................................37 Е.Б. Ахметов К истории развития метода ассоциативного исследования.......................................42 Г. Анес Деривационное направление в изучении текста ...........................................................48 Г.А. Жумабекова Лирический герой и мастерство Касыма Аманжолова в пейзажной лирике ........................................................................................................51 T.В. Зенкова, Э.Б. Заданова Ассоциативное поле концепта «Яппи».. .......................................................................59 А.Ф. Зейнулина Система информационных знаний по профессиональному казахскому языку ...........................................................................................................65 Ж.Б. Ибраева, Н.В. Васильева Казахская литература в современной зарубежной рецепции .....................................73 Н.У. Исина Повествовательные формы в казахской исторической прозе (на материале повестей С. Санбаева, А. Алимжанова, А.Кекильбаева) ...........................................................77 К.Т. Кабатаева Газета «Казах» и проблема термина .............................................................................86 М.И. Кадеева Методологические и лингвистические основы описания риторической нормы ......................................................................................................92 Б.М. Кадырова Языковая личность в современной научной парадигме. ............................................99 М. Канабекова Стилеобразующие элементы в художественно-исторических текстах ....................104 Ж.К. Кишкенбаева Принципы раскрытия характера человека в казахской психологической драме ...............................................................................................110 К.С. Мукушева Лингвокультурная специфика концепта «Степь» в языковой картине мира казахов ...................................................................................................115 Вестник ПГУ №4, 2010 6 К.С. Мукушева Этапы, уровни, семиотизации и языковой вербализации концепта «Степь» .........................................................................................................121 Ж.К. Нурманова Сопряжение казахской литературы и кинематографа в научном «поле» компаративистики ...........................................................................................126 Ж.Т. Сарбалаев Адвербиализация аффиксов имени прилагательного в казахском языке.........................................................................................................134 А.Б. Сейсекенова «...Нет любви – нет создателя»....................................................................................146 Б.М. Суйеркул Семиотическая макроструктура историко-поэтического текста .............................154 Н.Ж. Туралина Поэтическое мастерство Несипбека Айтулы ............................................................159 А.К. Трушев Этнокультурные наследия ..........................................................................................166 Г.С. Иманғалиева Некоторые характерные черты лексического пласта спортивных репортажей .....187 Б. Бабаев Проблема сюжета и типов в творчестве азербайджанских сатириков....................191 В.А. Видадова Художественная интерпретация религиозных ценностей в романе Чингиза Гусейнова «Не дать воде пролиться из опрокинутого кувшина» ............................197 В.С. Гасанова Особенности перевода латинских юридических афоризмов, поговорок и пословиц на азербайджанский язык ............................................................................................204 Л.Э. Мирзоева К проблеме семантической идентичности некоторых особенностей фольклорных сюжетов востока и запада ............................................................................................209 В.К. Рзали О «Времени великих экспериментов» в русской прозе ............................................215 Наши авторы .................................................................................................................220 Правила для авторов ....................................................................................................222 серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ 7 CONTENT S.Sh. Aytuganova The sourсes of Kazakh lyrical prose development ............................................................9 A.S. Aktanova Dramatic conflict in the plot of Shakarim’s poems .........................................................15 G.M. Аkuмbayеvа Making dedensions adverbiol ..........................................................................................21 M.B. Amanzholova Motivational function of lacuna .......................................................................................31 Т. Аhаtоv The problem of plot in the Kazakh lyrics ........................................................................37 Y.B. Ahmetov To the history of associative investigation method .........................................................42 G. Anes The derivational aspect of the text interpretation ............................................................48 G.A. Zhumabekova Lyric character and skill of Kasym Amanzholov in scenery lyrics ................................51 T.V. Zenkova, E.B. Zadanova Associative field of the concept “Yuppie” .......................................................................59 A.F. Zeinulina The system of the professional Kazakh language informational knowledge ..................65 Zh.B. Ibraeva , N.V. Vassilyeva The Kazakh Literature in modern foreign reception ........................................................73 N.U. Isina Declarative forms in Kazakh historical prose (based on the material of the novels written by Kazakh writers. S.Sanbayev, A. Alimzhanov, A. Kekilbayev). ..................................77 К.Т. Kаbаtаеvа The newspaper «Kazakh» and the problem of terminology ............................................86 М.I. Kаdееvа The methedological and linguistic fundamentals of the rhetorical norm description ......92 B.M. Kadyrova A personality in a contemporary scientific paradigm ....................................................99 M. Kanabekova ТStyle formation components in belles-lettres and historical texts ..............................104 Zh.K. Kishkenbayeva The principles of character drawing in Kazakh psychological drama ...........................110 K.S. Mukusheva Linguocultural specificsy of the concept “Steppe” in the language pickture of the world of kazakh people .......................................................................................115 K.S. Mukusheva The stages and levels of semiotion and language verbalization of the co ncept “Steppe” ................................................................................................121 Вестник ПГУ №4, 2010 8 Zh.К. Nurmanova The connection of the Kazakh literature and cinema in the comparative scientific area «поле» компаративистики ...................................................................126 Zh.T. Sarbalayev Adjective affixes adverbializing in the kazakh language...............................................134 A.B. Seisekenova «...No love – no creator» ...............................................................................................146 B.M. Suerkul Historical poetic text’s semiotic makrostructure ...........................................................154 N.Zh. Тuralina Nesipbek Aitulys poetic mastershipі ...........................................................................159 A.K.Trushev Ethnocultural heritages .................................................................................................166 G.S. Imangalieva Some features of the lexical stratum in the sports coverage. .........................................187 B. Babaev The Problem of Plot and Types in Works of Azerbaijan Satiric Writers .......................191 V.A. Vidadova Artistic Interpretation of Religious Values in Novel Written by Chingiz Guseinov “Let Water Not Pour From the Inverted Jug” ................................................................197 V.S. Khasanova The Characteristic features of translation of Latin judiciary proverbs, sayings, aforizms into Azerbaijan language ...............................................................................................204 L.E. Mirzoeva About Semantic Identity of Some Features of Folk Plots in the East and in the West 209 V.K. Rzali About “The Time of Great Experiments” in the Russian Proze ...................................215 Our authors .....................................................................................................................220 Rules for authors ............................................................................................................222 серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ 9 ӘОЖ 827.512.122 ҚАЗАҚ ЛИРИКАЛЫҚ ПРОЗАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ДАМУ АРНАЛАРЫ С.Ш. Айтуғанова Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Жалпы қазақ әдебиетіндегі лиризм үлгілері қай кезеңнен басталады деген сұраққа жауапты ертерек кезден бастаған дұрыс деп ойлаймыз. Кейбір әдебиеттанушы ғалымдар лирикалық проза ның бастау арналары сонау ауыз әдебиетінде жатқандығын да сөз қылып кетеді. Біз де лирикалық прозаның ХХ ғасыр басынан, Бейімбеттің шығармаларынан басталды деген қалыптасқан пікірді құптай отырып, ал лиризм үлгілерінің әлдеқайда ертерек кезеңнен бастау алған деген ойды айтқымыз келеді. Себебі лиризм элементтері кездеспейтін шығарма болмайды десек те болады. Өйткені кез келген шығармада белгілі бір дәрежеде баяндаушының, әңгімелеушінің өзіндік «мені», яғни көзқарасы, тебіренісі, толғанысы қандай дәрежеде болса да көрініс беріп отырады. Сондықтан біздің әдебиетіміздегі лиризмнің алғашқы көріністері сонау ауыз әдебиетінен бастау алады десек, қателеспейміз. Ауыз әдебиеті үлгілерінде, әсіресе ертегілерде, соның ішінде қиял-ғажайып ертегілерінде лиризм өрнектерінің молынан кездесіп отыратынын жоққа шығара алмаймыз. Сол сияқты, М. Әуезов өзінің «Әдебиет тарихы» еңбегінде Асан қайғы туралы аңыздарда лиризмнің үлгілері кездесетінін айтқан болатын. Ал С. Мақпыров лирикалық прозадан басқа лиро-эпикалық жырларды (немесе лиро-эпос), лиро-эпикалық поэмаларды, поэмаларды, дастандарды, балладаны, өлеңмен жазылған романды, роман-диалогты, публицистикалық романды, роман-очеркті, роман-эссені, сондай-ақ тарихи- көркем жанр үлгісіндегі өмірбаяндық (мемуар) шығармаларды, эпистолярлық (хат) үлгідегі туындыларды аралас жанрларға жатқызуға болатындығын айта отырып, оларды неліктен осы жанрға жатқызуға болады деген сұраққа жауап береді. Оның айтуы бойынша лиро-эпикалық жырлардың аралас жанрға жату себебі: «Жанр атауының (лиро-эпос) өзі-ақ аңғартып тұрғандай мұндай туындыларды кейіпкердің сезімі, толғаныстарымен (бұл лирикаға тән сипаттар) қатар олардың іс-әрекеттері де, халық тұрмысының көріністері (салт-дәстүр, көші-қон, кәсіп т.б.) де (бұл енді эпосқа тән ерекшеліктер) кеңінен суреттеледі. Біз аталған және басқа жырларды оқып отырып, Қозы мен Баянның, Жібек пен Төлегеннің бір-біріне деген шынайы сезім толқыныстарын, шын ғашықтық жайларының суреттелуіне (өйткені, лиро- эпоста ғашықтық-сүйіспеншілік басты мәселе) де, сондай-ақ, олар өмір сүрген қоғам, ортаның, көшпенді ел тіршілігінің, тұрмыс-салтының да молынан Вестник ПГУ №4, 2010 10 бейнеленіп, жан-жақты көрініс тапқанына куә боламыз. Бұл, әрине эпикалық суреттеулер» [1, 159], - деп атап көрсетеді. Демек, бұл пікірлерге сүйенсек, кейіпкердің ғашықтық, сүйіспеншілік сезімдерін, толғаныстары мен тебіреністерін беруде көрініс тапқан лиризм үлгілері сонау ерте кезеңдегі әдебиетімізден бастау алатындығына көз жеткізгендей боламыз. Оның бергі жағындағы Шоқанның еңбектерінде, Ыбырайдың прозалық шығармаларында, бұларды айтпағанда Абайдың қара сөздерінде лиризм элементтері жоқ, мүлдем кездеспейді деп айта алмаймыз. Сондықтан қазақ әдебиетіндегі шығармаларға тән сыршылдықтың біздің ауыз әдебиетімізден бастап негізі қаланған деген ойға тоқтасақ қателеспейміз деген ой келеді. Ол кезеңдегі туындылардың мұндай ерекшелігі туралы сөз болмауы көркем шығармадағы лиризмнің кейінгі кезеңде ғана, яғни ХХ ғасырдың орта шенінде ғана көңіл бөліне бастауы болса керек. Белгілі ғалым М. Қаратаев: «Көркем прозаның жақсы шығармасының қай-қайсында болғанмен, лирикалық леп пен психологиялық элементтер қатар жүріп, мол орын алатыны белгілі. Ал қазақ прозасында осы екі элемент, әсіресе, лиризм жетекші сарын ретінде кейінгі жылдары суыртпақтап ене бастады. Бейімбет Майлиннің «Шұғаның белгісінен» басталған бұл сарын қазақтың ең жақсы деген прозалық шығармаларын өзекше аралып келеді»,- деп көрсетеді [2, 391]. Б. Майлиннің шығармасындағы Шұғаның “Отаудың сықырлауығынан” қарап тұруының өзі лиризм көрінісі ретінде қызмет ететін деталь деп түсінеміз. Бұл кейіпкердің жан әлемі, қуаныш сезімі, қайғы-қасіреті - жан дүние иірімдерін тәптіштеп суреттеп кетер нақты поэтикалық көрініс. Бұл жерде Қасымжан әңгімесінен лиризм бедері айқын білініп қана қоймай, лирикалық пафос, сыршыл толғаныс арқылы лирикалық прозаның өміршеңдігі де айқын танылады. Прозадағы жанды тербетер лиризм және әңгіменің бірінші жақтан баяндалуының өзі сезім иірімдерін сан құбылтып, өне бойына татымды сыршыл әуен қосқан. Т. Нұртазиннің айтуы бойынша, әңгімедегі лирикалық саз жазушының стильдік ерекшелігіне де айналып отыр. Сонымен қатар М. Әуезов, Ғ. Мүсірепов сияқты белгілі жазушылардың шығармашылығында лирикалық сипаттың ерекше үлгілерін көре аламыз. Олардың лиризмді беруде өзіндік ерекшеліктері бар. М. Әуезов көбіне кейіпкердің жан дүниесін табиғат суреттерімен астастыра отырып жеткізе біледі. Жалпы жазушы шығармаларында пейзажды құбылта, әртүрлі мақсатта қолданудың шебері екені сөзсіз. Ал Ғ. Мүсіреповтің шығармаларындағы лиризм өрнектері мүлде бөлек. Оның лирикалық кейіпкерлері, образдары көбіне астарлы, меңзеу түрінде болып келеді. Әрбір детальді ойната, құбылта қолдана отырып, оны символдық образ дәрежесіне дейін жеткізе біледі. серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ жүктеу/скачать 1,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|