Филологические науки

ИзвестИя КазУМОиМя
серия «ФИЛОЛОГИЧесКИе НАУКИ» 
148
Саяси метафора әрдайым ауыспалы мағынада жұмсалады. Соның 
өзінде кемінде екі мағына болуы мүмкін. Осыған байланысты метафора 
екі түрлі қызмет атқарады:
1. 
белгілі бір затқа, құбылысқа немесе адамға сипаттама беру 
2. 
сол заттың, құбылыстың немесе адамның атын атау (номинация). 
Бірінші жағдайда метафора сөйлем ішінде баяндауыш болады да 
(
Сен биліктің қасқыры екенсің
), екінші жағдайда бастауыш немесе 
толықтауыш болады (
Билік
қасқыры қайда кеткен? Ол қасқырмен 
көп байланыса берме
). Сөйлеу практикасында саяси метафора ретінде 
қолданылуға қалыптасып қалған аң атаулары ғана (аю, түлкі, қоян, 
доңыз, қой, ит т.б.) ғана емес, метафора қызметінде адам болмысындағы, 
қызметіндегі әр алуан жайлар алына береді (бастық, шенеунік, ғұлама, 
әкім т. б.). Мундай жайлар, сөйлеу жағдайында анық байқалып отырады; 
(
Мынауың дайын тұрған ғұлама ғой! Елімізде алашапандылар өріп 
кетті. Айырқалпақтылар ұлттық өнімді экспорттаудың шебері 
болды
).
Саяси метафораның басқа троптарға ұқсас келетін қасиеттері бар. 
Мұндайда метафораның анықтамасын және атқаратын троптық қызметін 
естен шығармаған мақұл. Мысалы, 
Мына көзілдірікке мен үкіметті 
сеніп бере қоймаймын. Осы 
сөйлеміндегі көзілдірік, бір қарағанда, 
метонимия (бүтіннің бөлшегі) ретінде қабылдануы мүмкін. Соған 
қарамастан, оның метафоралық қызметін де жоққа шығаруға болмайды. 
Дәлірек айтқанда, бұл сөзді қолданушы адам бүтіннің бөлшегін емес, 
көзілдірік киіп алып білгішсінген, ақыл айтқыш, барлығынан хабары 
бар мақтаншақ кісіні еске салуы мүмкін. 
Саяси метафораның теңеумен ара қатынасын да білу қажет. Айталық, 
метафора бір ұғымның орнына екінші ұғымды қолдануды қаласа, 
теңеуде бір зат пен екінші заттың ұқсас жайлары алынады: Мысалы, 
Экономика сардарының жұдырықтай жүрегі дүрс-дүрс соғып, аттай 
тулап кетті. 
(Массагет.кz) Бұл сөйлеміндегі 
атта 
немесе 
ат сөзі 
жүректің орнына қолданыла алмайды, жүректің тез соғуы мен аттың 
тулауының арасында, алшақтау болса да аналогия бар.
Жоғарыда айтылған мәселелерді қорытындылай келе, дискурс, 
соның ішінде иституционалды дискурстың тармағы – саяси дискурс 
категориясын зерттеп, одан әрі дамыту қазіргі таңда тіл білімінің 
актуалды мәселелерінің бірі екендігіне көз жеткіздік. Саяси дискурс – 
әлі жаңа, тың категория болғандықтан әлі де көп зерттеуді талап етеді. 
Осы сала бойынша жұмыс жасаған ғалымдардың еңбектеріне, қазіргі 
қоғам талаптарына үңілсек, саяси дискурс ̶ тіл мен саясатты, қоғамды 
байланыстыратын институционалды дискурстың тармағы екендігін 
аңғарамыз. [8]
ISSN 2411-8745
Number 1 (2016), 141 - 150

ҚазХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ
«ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ» сериясы
149
ӘДЕБИЕТ
[1] Будаев Э.В., М.Б. Ворошилова М.Б., Е.В. Дзюба Е.В., Красильникова Н.А. 
Современная политическая лингвистика / Отв. ред. А. П. Чудинов. – Екатеринбург, 
2011. – 252 с.
[2] Ли В.С. Дискурс и пропозитивное слово. – Алматы, 2004. – 329 с.
[3] Ли В.С. Парадигма знания в современной лингвистике.– Алматы, 2003. – 138 с. 
[4] Шейгал Е.И. Семиотика политического дискурса. – М.: Гнозис, 2004. – 324 с.
[5] Демьянков В.З. Политический дискурс как предмет политологической 
филологии // Политическая наука. Политический дискурс: История и современные 
исследования. – М.: ИНИОН РАН, 2002. – № 3. – С.32­43.
[6] Johnson D. W., Johnson R. T. Civil Political Discourse in a Democracy: the 
Contribution of Psychology. URL: http://www
.
tandfonline
.com/
doi
/abs/ 10.1207/
s15327949PAC
0604_01 – Режим доступа (дата обращения 21.03.2016).
[7] Маслова В.А. Политический дискурс: языковые игры или игры в слова? // 
Политическая лингвистика. – Екатеринбург, 2008. №. 1(24). – С.43­48.
[8] Жумабаева Д.А. Проявление билингвизма в литературе индейцев Северной 
Америки // Хабаршысы ­ Известия КазУМОиМЯ им. Абылай хана, серия 
Филологичекие науки. ­ 2015. ­ №4. ­ С. 26­37.

жүктеу/скачать 1,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: