«Филология ғылымдары» сериясы Серия «Филологические науки»
Ажалсыз қай найман барсың, көрінші менің көзіме! (Садағын кезене береді) (11)
жүктеу/скачать 1,79 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ажалсыз қай найман барсың, көрінші менің көзіме! (Садағын кезене береді) (11).
Еспембет. Ат, мына мен бар. Найман құрып қалса көремін (12). Еңлік. Сәулем, атпа! Тілеймін! Арғын, найманның қалған елі қарғамасын. Өлсек me жазықсыз өлейік (13) [3] [Әусзов -Еңлік-Кебек, 46-47 бет]. Бұл үзіндіде екі: Кебектің келуіне дейінгі және содан кейінгі бөлім анық көрінеді.Егер екі алғашқы репликлар (1,2) өзара кезекпен байланысты болса, 3-ші және 4-шілер екіншімен параллельді байланысып, Есеннің өлімі туралы хабарға жауап реакцияны көрсетеді.Еспембеттің репликасы (5) 3-ші және 4-ші репликаларға жауап реакциясы - өлген Есенге жоқтау болып табылады: ол оның мезгілінен бұрын қайтыс болғанына емес, Есен сияқты батырынан айрылған найман руының жеңілісіне қатты кайғырып, дәстүрлі жоқтауды күрт бөліп тастайды. Негізінен, алдыларында Есен батырдың денесі жатқанына көздері жеткен осы жағдаяттың әрбір қатысушылары бұған әрқалай әрекет етеді.Осылайша, белгісіз біреу дәстүрлі жоқтаудан бастайды (“Ойбай, баурым ...” (3); белгісіз біреуге қарағанда әлеуметтік статусы, тұлғасы жоғары би ретінде пьесада Дауыс' сөзімен белгіленген Жомарт өлген адамға жоқтауды дәстүрлі, жатталған жылаудан емес, басқаша, өзінің сөзін нақты жағдаятқа икемдей, дәлірек айтсақ, қарсыласын кінәлаудан бастайды: ‘‘Қанішер тобықты, қанқұйлы тобықты, қылған екен ғой ... “(4). Осы тарихи жағдайда найман руын басқарған Еспембет бидің бар көргендеріне реакциясы қарама-қарсы болып келеді: ол мұндай жағдайда тәртіпке сай атақты руласын жоқтап, жерлеуден аулақ, оны ақыл емес датталған (оның түсінігінде, ал ол болса- өз заманының типтік өкілі) намыс үшін кек алғысы келген ашу билеп алған. Оқиғаға әр түрлі үш реакцияның пайда болуы оларға сәйкес репликалардың кенеттен пайда болғанын дәлелдеп отыр. Сәйкесінше 6-шы және 7-ші репликлар -Еспембеттің реплика-стимулына (5) жоқтауды тоқтату және Енлікке қарап сөйлеу жауап болады. Олар да бір-бірімен байланыспаған, бұл біркелкісіздік полилогтың қасиеті екені туралы айтып отыр.Осыдан барып полилогтағы параллельді репликлардың рөлі анық көрінеді: параллельді бола отырып, олар жағдаятты жаңа қырлармен толықтырады, тұтастай байытады, нақты шындықка тән көп дауыстылықты, полифонияны жасайды. Полилогтағы репликалардың біркелкілігінен драматург оның пьесадағы көрінісін қарапайым өмірге жақын етіп, көп қырлы, қарама- қайшы, күрделі өмірді салады. Сонымен қатар, осы полилогтағы әрбір тоғыз репликаның әрқайсысының өзінің белгіленген орны бар, ол автордың пьесаның әрбір сөзін нақты |