Философия, II бөлім. Онтология. Гносеология. Әлеуметтік философия

Қоғам – адамдардың өмірі мен қызметін ұйымдастыру 
формаларының жиынтығы, индивидтердің біріккен 
өмірінің тұтас жүйесі (өзара қатынастар, өзара әрекет, 
тәртіп, дәстүрлер, мәдениет)
Қоғамдық болмыстың 
жақтары
Қоғам өмірінің 
негізгі сфералары
Объективтік 
жақ, 
яғни 
адамдардың санасы мен 
еркінен 
тәуелсіз 
өмір 
сүретін (өмір жағдайлары, 
адамдардың қажеттіліктері, 
материалдық 
өндірістің 
жағдайы т.б.)
Субъективтік 
жақ 
– 
адамдардың санасы мен 
еркі, 
олардың 
қоғамға 
қатынасы, 
ұмтылыстары, 
көзқарастары
Экономикалық
Әлеуметтік
Саяси
Рухани
Қазіргі 
кездегі 
ғалымдар 
бөлетін 
қоғамның құрамды бөліктері (Ферсман, 
Плотников, Дьяконов т.б.)
Антропосфера – 
адамдардың 
биологиялық 
организмдер 
ретіндегі өмірінің 
сферасы
Социосфера – 
адамдар 
арасындағы 
күрделі қоғамдық 
қатынастар 
облысы
Биотехносфера 
(техносфера) – 
адамның және 
адамзаттың 
техникалық әсерінің 
тарау облысы
92

2. Формалары
Экономикалық 
кеңістік-
шаруашылық 
өмір өтетін орын
Экономиканы 
басқару 
институттарының 
қызметі
Материалдық 
игілікті өндіру 
әдісі
3. Материалдық 
игілікті өндіру 
әдісі
Өндіргіш күштер
Өндірістік қатынастар
Е
ңб
ек
 з
ат
т
ар
ы
 –
ш
ик
із
ат
, м
ат
ер
иа
лд
ар
т
.б
.
Е
ңб
ек
 қ
ұр
ал
да
ры
 –
т
ех
ни
ка
, м
ех
ан
из
м
де
р
Өндіріс 
құралдары
Ж
ұм
ы
с 
кү
ш
і 
– 
ад
ам
да
р,
о
ла
рд
ы
ң 
бі
лі
м
де
рі
, 
ең
бе
к 
қы
зм
ет
ін
ің
бе
лг
іл
і і
ск
ер
лі
гі
, ш
еб
ер
лі
гі
, д
ағ
ды
ла
ры
М
ен
ш
ік
 
қа
т
ы
на
ст
ар
ы
, 
әс
ір
ес
е 
өн
ді
рі
с 
құ
ра
лд
ар
ы
на
. 
Б
ұл
өн
ді
рі
ст
ік
қа
ты
на
ст
ар
ды
ң 
ан
ы
қт
ау
ш
ы
эл
ем
ен
ті
, 
се
бе
бі
кі
м
өн
ді
рі
с 
құ
ра
лд
ар
ы
ны
ң 
ие
сі
бо
лс
а,
со
л 
ш
ы
н 
м
ән
ін
де
эк
он
ом
ик
ан
ы
ң 
қо
ж
ас
ы
б
ол
ад
ы
ж
ән
е 
ш
ар
тт
ар
ы
н 
ұс
ы
на
ды
, 
ал
қо
лы
нд
а 
өн
ді
рі
с 
құ
ра
лд
ар
ы
ж
оқ
та
р 
ж
ал
ақ
ы
ға
ө
зд
ер
ін
ің
е
ңб
ек
қы
зм
ет
те
рі
н 
ұс
ы
ну
ға
м
әж
бү
р 
бо
ла
ды
.
Е
ңб
ек
ті
ң 
бө
лі
ну
і 
не
гі
зі
нд
е 
ең
бе
к 
нә
ти
ж
ел
ер
ім
ен
ал
м
ас
у 
қа
ты
на
сы
Ө
нд
ір
іл
ге
н 
м
ат
ер
иа
лд
ы
қ 
ба
йл
ы
қт
ы
ү
ле
ст
ір
у 
ж
өн
ін
де
қ
ат
ы
на
с
1. Құрылымы
Өндіріс
Үлестіру
Алмасу
Материалдық 
байлықты 
тұтыну
Экономикалық сфера
Экономикалық сфера – қоғам өміріндегі базалық, анықтаушы 
сфера.
93

Өндіріс әдісі дегеніміз өндіргіш күштер мен өндірістік 
қатынастардың диалектикалық бірлігі. К.Маркс: «экономикалық 
дәуірлер не өндіретінімен емес, қалай өндіретінімен, қандай еңбек 
құралдарын пайдаланатынымен ерекшеленеді», - деп жазды 
(«Капитал»). Қоғам өмір сүріп дамуы үшін материалдық игіліктерді 
өндіру үздіксіз іске, жүзеге асырылып отыруы қажет.
Өндіргіш күштер – қоғамдық өндіріс процесінде қоғам мен 
табиғат арасындағы «заттар алмасуын» жүзеге асыратын субъективтік 
және заттық элементтер жүйесі. Олар жұмыс күші (адамдар) мен 
өндіріс құралдарын қамтиды.
Өндірістік қатынастар - өндіріс, үлестіру, алмасу және тұтыну 
жөніндегі пайда болатын адамдар арасындағы байланыстар. 
Өндірістік қатынастар негізінде қоғамдық және әртүрлі жекелік болып 
келетін меншіктік формалар қалыптасады.
Өндірістік қатынастар объективтік реалдылыққа ие және 
адамдардың еркі мен тілектерінен тәуелсіз қалыптасады. Адамдар 
әдетте осындай немесе басқа өндірістік қатынастарды дайын күйінде 
кездестіреді. өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар – бұл 
өндірістің бір тұтас процесінің екі жағы. Олардың өзара әрекеті 
өндірістік қатынастардың өндіргіш күштердің сипаты мен деңгейіне 
сәйкестік заңына бағынады. өндірістік қатынастардың өзгеруі бір 
өндіріс әдісін басқамен ауыстырғанда өтеді, болады. Меншік иесі 
өндіргіш күштерді өндірістік қатынастар оған пайда алуды әзірше 
қамтамасыз еткенге дейін ғана дамытуға мүмкіндік жасайды.
4. Материалдық өндірістің 
(экономикалық сфераның) маңызы
қоғамның өмір сүруінің материалдық базасын жасайды;
қоғам алдында тұрған проблемаларды шешуге мүмкіндік 
жасайды;
әлеуметтік құрылымға тікелей әсер етеді (таптар, топтар);
саяси процестерге ықпал жасайды;
рухани сфераға ықпал жасайды – тікелей түрде 
(мазмұнына), сол сияқты инфрақұрылымға, рухани 
сфераның иесіне (мектептер, кітапханалар, театрлар, 
кітаптар).
94

Қоғамдық өмірді тек қана материалдық игіліктерді өндіруге 
жатқызуға болмаса да, оның негізгі сфералары өзара бірыңғай 
материалдық негізбен байланысқан болып шығады. Сондықтан 
өндіріс әдісін және меншік қатынастарын өзгерту өзімен бірге бүкіл 
рухани өмір сферасын өзгертуге әкеледі.
Әлеуметтік сфера
Әлеуметтік сфера – еңбек бөлінісіне, өндіріс құралдарының 
меншігіне және ұлттық факторға негізделген қоғамның ішкі 
құрылысының жүйесі. Әлеуметтік құрылым өзінің табиғаты бойынша 
объективті және заң шығаратындардың декретімен құрылмайды 
немесе жойылмайды. Өндірістің әрбір тарихи белгіленген әдісіне 
қоғамның әлеуметтік құрылымының белгілі типі сәйкес болады.
95
1. Әлеуметтік сфераны қарастыру 
амалдары
Таптық  – бұған сәйкес 
бүкіл қоғам үлкен топтарға - 
таптарға 
(көбінесе 
антагонистік, 
араларында 
тап күресі деп аталатын 
жүретін меншік иелері және 
меншік иелері еместерге) 
бөлінеді; 
марксистік 
философияда таралған
Стратификациялық
– 
бұған сәйкес қоғам бірін-
бірі өзара толықтыратын 
және өзара әрекетке түсетін 
әртүрлі 
кіші 
әлеуметтік 
топтардың 
– 
кәсіптік, 
демографиялық және т.б. 
сан алуандығынан тұрады; 
батыстық философияға тән.
2. Әлеуметтік сфераның негізгі 
элементтері
таптар
страттар
қауымдастықтар
қала мен ауыл тұрғындары
дене және ой еңбегі 
өкілдері
ұлттық қауымдастықтар
әлеуметтік-демографиялық топтар (ерлер, әйелдер, 
қарттар, жастар)

Қоғамның әлеуметтік құрылымының анықтаушы элементі 
таптар болады. Таптардың бар болуы материалдық өндірістің 
дамуымен байланысты, онда (матер.өнд.) еңбек бөлісінің, еңбектің 
нәтижелерін үлестірудің және қоғамның таптарға бөлінуінің басты 
себептері жатыр.

жүктеу/скачать 0,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: